Bokelj potopio britanski ratni brod

Dok se kroz periskop nazirala silueta neprijateljskog razarača koji je hitao u sjeveroistočnom kursu, komandant austrougarske podmornice U-27 poručnik bojnog broda Jožef Holub, brzo je u glavi procjenjivao izglede za uspješan napad.

Češki podmorničar u centrali austrougarske podmornice, zaronjene u dubinama južnog Jadrana, oslanjao se na veliko iskustvo svoje multinacionalne posade.

Dok je u to rano jutro 14. maja 1918. rasla napetost među podmorničarima koji su netremice gledali u komandanta zauzetog praćenjem protivnika na površini mora kroz periskop, te brzo izvršavali kratke naredbe koje bi Holub s vremena na vrijeme procijedio kroz zube, U-27 se, vješto manevrišući, postavila u povoljnu poziciju...

Tomić ulazi u istoriju

"Torpedo jedan - pali!“, viknuo je Holub, a njegovu naredbu u pramčani topredni odsjek podmornice prenio je drugi oficir U-27, poručnik fregate Slavomir Tomić. Torpedo se uputio prema cilju - britanskom razaraču „Phoenix“, koji je, ništa ne sluteći, obavljao redovnu patrolnu dužnost i pogodio ga u lijevi bok i napravio ogromnu rupu u oplati.

Dok su ostali saveznički ratni brodovi iz patrole pohrlili u pomoć "Phoenixu", U-27 se neopaženo udaljila sa poprišta. Iako je u početku izgledalo da će 75 metara dug i 990 tona težak britanski razarač možda i preživjeti pogodak austrougarskog torpeda, "Phoenix" se sve više naginjao na lijevu stranu, a voda je nezaustavljivo plavila njegovu unutrašnjost. Australijski razarač "Warrego" uzeo ga je u tegalj s namjerom da ga odvuče do relativno malo udaljene albanske luke Valona, ali je „Phoenix“ na kraju ipak potonuo, povukavši zajedno sa sobom u grob dvojicu članova posade.

Time je udaren pečat na ovu epizodu pomorskih sukoba u Prvom svjetskom ratu, ali i ispisana i jedna posebna istorijska stranica, jer je potapanje "Phoenixa" od strane U-27 bilo i do danas ostalo, jedini slučaj u kojoj je jedna jedinica Ratne mornarice Austro-Ugarske uništila brod britanske Kraljevske mornarice.

Posada U-27 i jedan Bokelj u njoj - poručnik fregate Slavomir Tomić, ovim poduhvatom ušli su u istoriju.

Tomić je rođen 9. decembra 1894. u Trstu, u porodici poznatog bokeljskog kapetana duge plovidbe Bogdana Tomića iz Dobrote.

Slavomirov otac zapovijedao je brodovima tada najjače pomorske kompanije na Jadranu, “Austrijskog Lloyda”. Slavomir je u Trstu završio osnovnu školu i gimnaziju. Pošto se odlučio da poput svog oca i brojnih predaka, i on sreću potraži na moru, ali ne u trgovačkoj, već Ratnoj mornarici, Slavomir je 15. septembra 1909. položio prijemni ispit i postao pitomac Pomorske akademije Carske i Kraljevske Ratne mornarice Austro-Ugarske u Rijeci. Nakon diplomiranja 1913. formalno stupa na službu i već narednog dana ukrcava se na bojni brod “Erzherzog Franz Ferdinand” gdje je bio na dužnosti komandira baterije brzometnih topova.

U avgustu iste godine biva prekomandovan na minolovac “36” gdje obavlja dužnost oficira palubne straže, a početak Prvog svjetskog rata u ljeto 1914. zatiče ga u činu pomorskog zastavnika na torpednoj krstarici “Kaiser Franz Joseph I” na južnom Jadranu - Boki Kotorskoj.

Na tom brodu, koji je povremeno pokušavao voditi artiljerijske duele sa baterijom francuskih topova na Lovćenu (iz kojih su Crnogorci gađali Boku), ali nije imao dometa, da naudi neprijatelju, Tomić je ostao do kraja avgusta 1915. Nakon službe na jednom pomoćnom ratnom brodu, u jesen 1916. Tomić se ponovo vraća na bojni brod “Erzherzog Franz Ferdinand” u Pulu i istovremeno pohađa podmornički kurs koji je uspješno završio 4. marta 1917.

Prvo nastradali Maltežani

Uslijedila je služba na podmornicama, a na velikoj i modernoj U-31 je 10. avgusta u blizini Malte potopio veliki italijanski teretni parobrod “Lealta” od 4.021 tona. Tomić je na U-31 preživio i napad jednog protivničkog broda koji je podmornicu oštetio udarivši je pramcem. Bokeljski oficir je 3. novembra u Puli stupio na novu dužnost, na podmornici U-27 na kojoj je ostao do kraja Prvog svjetskog rata.

Sa U-27 Tomić je 22. januara kod Malte potopio italijanski teretnjak “Andrea Costa” od 3.991 tona, a od od 22. aprila do 15. maja, podmornica je potopila šest manjih grčkih i italijanskih trgovačkih i transportnih brodova i britanski razarač “Phoenix”. Jul 1918. je završen s učinkom od čak 11 potopljenih manjih italijanskih i grčkih brodova, a posebno interesantnim taj period čine problemi u koje je U-27 upala krajem mjeseca kada je otkriveno da joj nedostaje maziva, zbog čega je morala isključiti jedan od svoja dva dizel-motora. U tako “osakaćenom” stanju, čak djelimično ploveći sa improvizovanim jedrom, 31. jula je U-27 uplovila u Bejrut sa posljednjim kapima maziva, pri čemu je u luku stigla vozeći samo na elektromotorima i struji iz baterija. Njemački i turski saveznici Austro-Ugara za njihovu su podmornicu sakupljali ulje za podmazivanje iz svih mogućih izvora u Bejrutu i okolini, ali se U-27 tek 11. avgusta mogla vratiti na more. Dva dana kasnije Tomićeva podmornica je potopila britanski parobrod “Anhui” od 2.209 tona, da bi potom u Tripoliju ukrcala gorivo.

Probleme sa nedostatkom kvalitetnog maziva U-27, koja je bila daleko od kuće, riješila je tek prvih dana septembra kada se na istočnom Mediteranu srela sa njemačkom podmornicom U-65, koja joj je ustupila tonu i po ulja. Austrougarska podmornica je 11. septembra blizu Bejruta zaplijenila francuski jedrenjak “Antoinette”, da bi do povratka u Boku, u koju je stigla 26. septembra, potopila još 12 manjih grčkih, britanskih i italijanskih brodova. Ukupno je ova legendarna patrola U-27 potrajala čak 97 dana, pri čemu je njena posada pokazala izuzetnu izdržljivost, snalažljivost i sposobnost da se izbori kako sa neprijateljem, tako i sa neočekivanim tehničkim i logističkim teškoćama.

U-27 je iz Boke početkom oktobra 1918. upućena u Pulu radi remonta motora, a tamo ju je zatekao i kraj Prvog svjetskog rata. Ostavši bez mornarice i države za koju je ratovao, i koja ga je za zasluge tri puta odlikovala medaljom “Signum laudis” i jednom “Vojnim krstom sa mačevima”, poručnik fregate Slavomir Tomić se poput većine austrougarskih mornara i oficira slovenskog porijekla 1918. stavio na službu novoj državi Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je nastala na najvećem dijelu jugoistočne teritorije bivšeg austrougarskog carstva.

U Kraljevskoj mornarici Jugoslavije Slavomir Tomić je prošao mnoge dužnosti, službujući kao komandant riječnog patrolnog broda “V-1”, monitora “Vardar”, a potom i cijele Riječne ratne flotile na Savi i Dunavu. Vrativši se 1923. na more, postao je komandant tendera “Moćni” u tivatskom Arsenalu. Kao iskusan stari podmorničar, Tomić je izabran da bude među onima koji će činiti kadrovsko jezgro buduće jugoslovenske Podmorničke flotile pa je 1926. u Francuskoj, u Tulonu, završio tromjesečni specijalistički kurs u tamošnjoj podmorničkoj školi Ecole de navigation sousmarine. Tomić je nakon toga kraće bio prvi oficir na jahti “Vila” jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića, a obavljao je i dužnosti u Komandi Mornarice.

Aprila 1927. poslat je u Francusku kao član posebne Kontrolne komisije što je nadzirala izgradnju dvije nove podmornice, a koje su za mornaricu Kraljevine Jugoslavije naručene u brodogradilištu u Nantu. Bokeljski oficir postavljen je 27. novembra 1929. za prvog komandanta novoizgrađene jugoslovenske podmornice “Osvetnik”.

Pod komandom kapetana korvete Slavomira Tomića, “Osvetnik” je 9. decembra 1929. uplovio u Tivat zajedno sa takođe novoizgrađenom podmornicom “Smeli”. Zanimljivo je da je Tomić tokom boravka u Francuskoj bio odlikovan najvećim tamošnjim odlikovanjem, medaljom “Legije časti” od strane viceadmirala Duran-Viele, glavnokomandujućeg Prve sredozemne eskadre francuske Ratne mornarice. Na mjestu komandanta najnovije i najmodernije jugoslovenske podmornice, Tomić je ostao do sredine januara 1931, kada se njegova karijera nastavlja novim dužnostima u Pomorskom arsenalu u Tivtu, i na mjestu komandanta Mašinske škole mornarice u Kumboru.

Bio je i komandant krstarice “Dalmacija” i školskog broda - jedrenjaka “Jadran”, a 1934. je kraće vrijeme bio i komandant Sjevernog sektora pomorske odbrane Jadrana sa sjedištem u Selcu. Uslijedila je dužnost komandanta torpiljarke “T-7” i komandanta cijele Prve torpedne divizije Kraljevske Mornarice Jugoslavije, da bi se 14. oktobra 1936. kapetan fregate Slavomir Tomić vratio svojoj prvoj ljubavi - podmornicama i bio postavljen za komandanta cijele Podmorničke flotile KrMJ gdje je ostao do početka aprila 1938. Naredne dvije godine njegove karijere obilježile su visoke dužnosti i postavljenja u Primorskoj armijskoj oblasti, Jadranskom divizijskom vojnom sudu, Inženjerijskom odjeljenju Štaba Mornarice, Vojnom disciplinskom sudu i konačno, u samoj Komandi Mornarice Kraljevine Jugoslavije gdje je do penzionisanja 1940. u činu kapetana bojnog broda, bio na dužnosti načelnika Štaba.

Izbjegao službu u NDH, rat proveo kao penzioner

Po izbijanju Drugog svjetskog rata i kapitulaciji Kraljevine Jugoslavije, Tomića su vlasti Nezavisne države Hrvatske pokušale uključiti u oružane snage NDH, što se međutim, nije dogodilo, i on je cijeli rat proveo kao penzioner. Do oslobođenja 1945, doživio je i ličnu tragediju jer mu je u ratu kao pripadnik partizanskog pokreta, poginuo jedini sin Bogdan.

Kapetan bojnog broda Slavomir Tomić umro je 1968. u Zagrebu, gdje je i pokopan. Ovaj istaknuti potomak čuvene dobrotske pomorske familije Tomić ostavio je značajan trag u ratnoj mornarici Austro-Ugarske i pogotovo Kraljevine Jugoslavije, a igrom sudbine, tokom najvećeg dijela svoje bogate vojne karijere, bio je vezan za rodnu grudu – Boku Kotorsku.

( Siniša Luković )