Neriješeni problemi usporavaju rast

Nelikvidnost realnog sektora, javni dug, siva ekonomija, poreska evazija (izbjegavanje plaćanja poreza), visok nivo nekvalitetnih kredita (NPL), slabosti su crnogorske ekonomije koje usporavaju njen rast, pokazala je SWOT analiza Centralne banke ( CBCG ).

Među slabostim su i visoke kamatne stope, neiskorišćen kreditni potencijal banaka, neravnomjerna regionalna razvijenost, nedovoljno razvijena infrastruktura, nefleksibilno tržište rada i nezaposlenost, zavisnost od stranih direktnih investicija (SDI), nizak nivo greenfield i investicija u oblasti proizvodnje, nizak nivo i nediverzifikovanost izvoza, zavisnost od uvoza i nepovoljna struktura uvoza.

“Slabosti predstavljaju faktore koji negativno utiču na privredni rast. U 2015. godini je zabilježena pozitivna stopa rasta i oporavak realnog sektora kroz rast značajnih privrednih grana (industrija, turizam, građevinarstvo, šumarstvo), ali položaj privrede se nedovoljno poboljšao - ostali su zabrinjavajući problemi sa slabom likvidnošću”, navodi se u analizi koja se fokusira na snage, slabosti, šanse i opasnosti za ekonomiju.

Podsjeća se da je blokiranih preduzeća i preduzetnika 31. decembra 2015. bilo 14.870, što predstavlja godišnji rast od pet odsto. Ukupan dug po osnovu blokada bio je 548 miliona eura, što je 10,5 odsto više nego na kraju 2014.

Iz CBCG navode da je visok nivo nekvalitetnih kredita (NPL) problem koji je u crnogorskom bankarskom sistemu izražen od pojave finansijske krize.

“Iako tokom protekle tri godine imaju tendenciju smanjenja, nekvalitetni krediti i dalje predstavljaju najznačajniji izazov sa kojim se suočava bankarski sistem Crne Gore. Na kraju 2015. godine, nekvalitetni krediti su činili 12,57 odsto ukupnih kredita, što predstavlja pad učešća u ukupnim kreditima od 3,3 procntna poena u jednogodišnjem periodu”, navodi se u analizi.

Dodaje se da je visok nivo NPL čest razlog limitiranoj kreditnoj aktivnosti, odnosno rigoroznoj kreditnoj politici banaka, što utiče destimulativno na ekonomski rast. Konstatovano je da su kamate na kredite, iako imaju opadajući trend, i dalje visoke.

Trend smanjenja aktivnih kamatnih stopa prisutan je od posljednjeg kvartala 2014. godine i rezultat je smanjenja pasivnih kamatnih stopa, povećane konkurencije na bankarskom tržištu ulaskom novih banaka, ali i preporuka Centralne banke za smanjenje aktivne kamatne stope.

“Međutim, banke su i dalje povećano oprezne prilikom odobravanja kredita zbog negativnog iskustva sa rastućim nekvalitetnim kreditima nakon izbijanja krize. Zato nastoje da povećanjem kamatne marže stvore rezervacije za buduće potencijalne gubitke. Ovo je jedan od bitnijih faktora koji mogu objasniti opreznost banaka u pogledu značajnijeg smanjenja aktivnih kamatnih stopa”, objašnjavaju iz CBCG .

Smatraju da kreditni potencijal u bankarskom sektoru nije dovoljno iskorišćen jer su u decembru 2015. godine depoziti bili viši od kredita za 239,4 miliona eura.

CBCG preporučuje kontinuirane aktivnosti u cilju postizanja ravnomjernijeg socio-ekonomskog razvoja svih jedinica lokalne samouprave i regiona, zasnovanog na konkurentosti, inovativnosti i zapošljavanju, što je definisano i kroz Strategiju regionalnog razvoja za period 2014 - 2020. godine, koja je usvojena u junu 2014. godine.

Iz CBCG ukazuju i na izraženu neusklađenost ponude radne snage i potreba tržišta rada, a istovremeno postoji visok stepen dugoročne nezaposlenosti, kao i visoka stopa nezaposlenosti među mladima.

“Iako se nizom programa i projekata nastoji smanjiti nezaposlenost, posebno mlađe populacije, stopa nezaposlenosti mladih (od 15 do 24 godine) je i dalje visoka. Prema posljednjim raspoloživim podacima, stopa nezaposlenosti mladih u 2015. godini iznosila je 37,6 odsto, a ukupna stopa nezaposlenosti 17,6 odsto”, kazali su iz CBCG .

Da bi se poboljšalo stanje na tržištu rada, odnosno povećala zaposlenost i smanjila nezaposlenost, kako dodaju, neophodno je na svrsishodan način koristiti i sredstva predviđena Instrumentima pretpristupne podrške (IPA II do 2020) koja su namijenjena za oblast obrazovanja, zapošljavanja i socijalnu politiku.

“Pored značajnog priliva stranih direktnih investicija, ne možemo biti zadovoljni njihovom strukturom jer se u većini slučajeva radi o investiranju u postojeće objekte i izgradnji nekretnina za ličnu upotrebu, dok se veoma mali dio odnosi na investicije u oblasti proizvodnje. Sve to dovodi do kratkoročnih efekata investicija na domaću ekonomiju i slabog uticaja na otvaranje novih radnih mjesta, usvajanje novih znanja i tehnologija, povećanje produktivnosti i izvoza, odnosno dugoročnog razvoja Crne Gore”, konstatuje se u analizi.

Podsjeća se da crnogorski izvoz karakteriše nizak nivo diverzifikovanosti. U robnom izvozu dominiraju sirovine i proizvodi niskog stepena obrade, koji su često pod uticajem berzanskih kolebanja i podložni konjunkturnom ciklusu.

“Osim veće diverzifikacije potreban je i izvoz većeg obima, u cilju poboljšanja spoljnotrgovinskog deficita i strukturnog prilagođavanja naše ekonomije. U razmjeni usluga dominira turizam, koji je, takođe, u velikoj mjeri podložan konjunkturnim kretanjima. Visoka zavisnost od uvoza predstavlja permanentnu slabost crnogorske ekonomije”, naveli su iz CBCG .

Problem bi se, smatraju, djelimično mogao riješiti povećanom supstitucijom uvoza za koju postoje realni kapaciteti u domaćoj ekonomiji.

“Struktura uvoza je, takođe, prilično nepovoljna. U uvozu dominiraju proizvodi široke potrošnje, dok je učešće opreme i mašina mnogo manje. Uz pomjeranje strukture uvoza u pravcu opreme i mašina, moglo bi se pozitivno uticati na privrednu aktivnost i pokrenuti investicioni ciklusi u zemlji”, rekli si iz CBCG .

Iz CBCG upozoravaju da visok javni dug ne može doprinijeti razvoju ekonomije.

“Korišćenje javnog duga za finansiranje tekućeg deficita vodi usporavanju ekonomskog rasta u narednim godinama. Negativni efekti javnog zaduživanja se na kraju prenose na cijelo stanovništvo, pa je stoga neophodno vema jasno definisati kontrolu zaduživanja. Javni dug Crne Gore od obnove nezavisnoti bilježi konstantan rast i na kraju 2015. godine, dostigao je nivo koji prelazi granicu od 60 odsto BDP-a, koju propisuje Mastriht”, naveli su iz CBCG .

Siva ekonomija značajna na tržište rada i akciznih roba

U Analizi Centralne banke se navodi da je jedan od najvećih izazova sa kojima se suočava Crna Gora siva ekonomija .

“Posljedice sive ekonomije vidljive su u oblasti poreske evazije (izbjegavanje plaćanja poreza), nelojalne konkurencije i neefikasne raspodjele resursa. Oblasti tržišta rada i tržišta akciznih proizvoda su među prvima u kojima je siva ekonomija najviše zastupljena. Jedan od uzročnika sive ekonomije je svakako i poreska evazija, koja dovodi do neostvarivanja planiranih budžetskih prihoda. Neizmirivanje obaveza prema državi u prošlom periodu, usljed izbjegavanja plaćanja poreza i smanjene privredne djelatnosti zbog posljedica ekonomske krize, uzrokovali su da poreski dug prema državi prelazi pola milijarde eura”, saopšteno je iz Centralne banke.

Javni dug i državne garancije kao veliki teg o vratu

Opasnosti za crnogorsku ekonomiju su dalji rast javnog duga, aktiviranje izdatih državnih garancija, visok nivo budžetskog deficita, smanjeni priliv SDI, nizak nivo reinvestiranja i potencijalni odliv stranog kapitala i smanjivanje eksterne tražnje (izvoza i prihoda od turizma).

Kao prednosti navode se, između ostalog, bogatstvo prirodnim resursima, euro kao sredstvo plaćanja, likvidan i solventan bankarski sistem, niske carinske i poreske stope, potencijal za razvoj turizma, energetike i poljoprivrede, status kandidata EU.

Šanse za ekonomiju su promjena u strukturi finansiranja banaka u korist depozita, povećanje konkurencije ulaskom novih banaka na crnogorsko tržište, rješavanje problema nekvalitetnih kredita, izvorišta pijaće vode i dobra očuvanost od zagađenja vode, vazduha i zemljišta, drvoprerađivačka industrija, naplata poreskog duga...

( Biljana Matijašević )