Izbori u Makedoniji: Gruevski će vladati iz sjenke kao Đukanović?

Pobjeda vladajuće VMRO-DMPNE bivšeg nacionalističkog premijera Nikole Gruevskog na današnjim izborima u Makedoniji dala bi podstrek antidemokratskim snagama u jugoistočnoj Evropi, smatra politikolog Florijan Biber.

Rezultat izbora će se pratiti i u regionu jer namjerno podrivanje demokratije i vladavine prava nije svojstveno samo Makedoniji, kaže Biber, profesor za istoriju i politiku jugoistočne Evrope na Univerzitetu u Gracu.

Makedonija glasa: Izlazi li zemlja iz dvogodišnje političke krize? >>>

Ako VMRO-DMPNE uspije da se održi, to će poslati jezivu poruku drugim moćnicima da nesmetano nastave svojim putem. Ako vlada padne, to bi moglo pomoći da se razbije autoritarni šablon, piše Biber u članku za „Balkan insajt“.

Agencija Rojters navodi da je Gruevski na putu da pobijedi na izborima i da bi to bio izazov za Evropsku uniju i njenu strategiju privoljavanja balkanskih država da sprovedu bolne reforme u zamjenu za pomoć.

Gruevski, koji je skoro deceniju vodio Makedoniju kao šef desničarske VMRO-DPMNE, je dao ostavku u januaru u okviru sporazuma uz posredovanje EU o okončanju krize koja je počela 2015, kada je opozicija optužila vladu za rasprostranjeno prisluškivanje i objavila snimljene razgovore koji su razotkrili korupciju na najvišem nivou.

Gruevski i desetine njegovih saradnika su pod lupom specijalnog tužioca imenovanog da istraži skandal oko prisluškivanja.

Oponenti ga optužuju da su se on i njegovi ljudi miješali u rad pravosuđa i medija, zastrašivali birače i imenovali prijatelje na funkcije u javnom sektoru. On odbacuje sve optužbe.

Biber kaže da je skandal sa prisluškivanjem otkrio alarmantnu sliku o „zarobljavanju države“.

Liderstvo VMRO-DPMNE i njenog koalicionog partnera Demokratske unije za integracije (DUI) je preuzelo kontrolu nad makedonskom državom, podrilo slobodu medija, nezavisnost pravosuđa i osnovne demokratske procese, ocjenjuje Biber.

On vjeruje da će u slučaju pobjede VMRO-DPMNE biti ugrožen rad specijalnog tužilaštva i da će se ta stanka predstaviti spoljnom svijetu, posebno EU, kao jedini partner.

Makedonija je zapala u političku krizu 2014. godine kada je opozicioni Socijaldemokratski savez Makedonije (SDSM) odbio da prizna izbore na kojima je Gruevski pobijedio. Lider SDSM Zoran Zaev je predvodio bojkot parlamenta, tvrdeći da su izbori bili prevara.

EU odavno kritikuje učinak Gruevskog na polju očuvanja demokratije i vladavine prava u Makedoniji, ali joj je potrebna saradnja Skoplja u rješavanju migrantske krize.

Mnogi migranti su ušli u EU duž Balkanske rute, iz Turske u Grčku pa preko Makedonije, Srbije i Hrvatske ka zapadnoj Evropi.

„To je postao test za sposobnost EU da zauzda porast autoritarnosti u jugoistočnoj Evropi“, kaže Džejms Ker-Lindsi, ekspert za politiku jugoistočne Evrope na Ekonomskom fakultetu u Londonu.

„Ključ u svemu ovome je izbjeglička kriza. Makedonija je, po mom mišljenju, veoma pametno shvatila da je u tome njen izlaz.“

Status Makedonije kao frontalne države u migrantskoj krizi je poboljšao njenu poziciju u pregovorima sa EU, čiji je uticaj na Skoplje ionako oslabio zbog potpunog nedostatka napretka u procesu integracija.

„Za EU me briga isto koliko i njih za mene, a to znači nikoliko. Imam svoje probleme, a oni njihove,“ rekao je Rojtersu Dimitar Petkovski (41), bivši državni činovnik.

U najnovijem nacrtu dokumenta o napretku Makedonije ka članstvu u EU, Brisel je objavio da nova vlada mora poštovati nezavisnost pravosuđa i slobodu medija, suzbijati korupciju i zamagljivanje linija između države i političkih stranaka.

Međutim, analitičarka Cvete Koneska kaže da će izgledi za pristupanje EU biti dodatno unazađeni pod novom vladom Gruevskog.

„Ta jedna poluga koja je postojala, iako slaba, mogla bi biti uklonjena,“ rekla je Koneska, misleći da mogućnost da Makedonija potpuno okrene leđa EU.

Biber kaže da ishod izbora u Makedoniji nameće pitanje da li će EU tražiti partnere koji slijede geopolitičke potrebe tog bloka i njegovih članica, što znači držanje izbjeglica i Rusije na distanci - ali koji u isto vrijeme zanemaruju demokratiju - ili će tražiti partnere koji su potencijalno ravnopravni.

„Ako autokrate pobijede, realisti u EU bi mogli dobiti ohrabrenje u stavu da je važnije biti lojalan partner nego reformista,“ kaže ovaj ekspert za Zapadni Balkan.

Biber zaključuje da to ne bi samo otuđilo istinske reformiste u regionu nego i podrilo samopoimanje EU kao organizacije zasnovane na demokratskim normama.

Posljednje ankete su pokazale vođstvo VMRO-DPMNE u odnosu na SDSM, ali se prednost smanjivala.

Tokom tronedjeljne kampanje za vanredne izbore, glavne teme su bile ekonomija i bolji standard građana, ali i međuetnički odnosi. VMRO DPMNE je optuživala SDSM da želi da federalizije Makedoniju i da uvede albanski jezik na cijeloj teritoriji, dok su iz najveće opozicione stranke odgovarali da je to laž koji širi Gruevski kako bi se održao na vlasti i izbjegao da odgovara za kriminal.

Stranke Albanaca su istakle da nijedna od njih nema federalizaciju u svom programu, ali su i pokrenule pitanje redefinisanja odnosa da bi, kako kažu, pripadnici druge po veličini nacionalne zajednice postali ravnopravni sa većinskim Makedoncima.

Gruevski i Zaev su razmjenjivali optužbe za kriminal i korupciju. Zaev je rekao da je Gruevski sa najbližim saradnicima opljačkao Makedoniju, najavljujući da će sva opljačakana imovina biti konfiskovana, a pare vraćene građanima.

Na izborima učestvuje pet koalicija, među kojima dvije najveće predvode VMRO DPMNE i SDSM i šest partija koje izlaze samostalno, među kojima su i dvije najveće albanske partije - DUI i Demokratska partija Albanaca (DPA).

Najuspješenija od tri stranke etničkih Albanaca će vjerovatno postati manji partner buduće vlade. Albanci čine otprilike trećinu ukupnog stanovništva Makedonije od dva miliona.

Gruevski će biti pritisnut da vlada iz sjenke, kao Đukanović?

Nedavna posjeta austrijskog šefa diplomatije Makedoniji i njegovo učešće na mitingu vladajuće stranke je bilo i plaćanje kapare Makedoniji za zatvaranje Balkanske rute i planiranje za period nakon izbora, kaže Biber.

Sebastijan Kurc je otvoreno hvalio makedonskog šefa diplomatije Nikolu Poposkog, što Biber tumači kao želju njega i još nekih evropskih političara da naslijedi kontroverznijeg Gruevskog.

„Gruevski bi se tako mogao naći pod pritiskom da slijedi put doskorašnjeg premijera Crne Gore Mila Đukanovića, i da vlada iz sjenke. To bi teško promijenilo stvarnu vlast. Na kraju krajeva, zloupotrebe u Makedoniji su počinjene iz sjenke, preko paralelnih struktura,“ navodi Florijan Biber.

Ističe da bi pobjeda opozicije, sa druge strane, označila samo početak uspostavljanja istinski demokratske vladavine.

( Angelina Šofranac )