Celuloidna ljubav ujka Sema i majčice Rusije

U istoriji Holivuda period 1943-1944. moglo bi se nazvati “ruskim periodom”. U to vrijeme u bioskopima se pojavio dokumentarac “Bitka za Rusiju” i cio niz proruskih, prosovjetskih filmova.

Danas se ti filmovi ismijavaju i bacaju u rijeku zaborava, ali oni ne mogu da iščeznu, kao što nisu nestali poslije Drugog svjetskog rata, kad se desio pokušaj da se spale kopije.

Filmovi snimljeni i prikazivani u ratnom periodu su ostali i svjedoče o jedinstvenom periodu zbližavanja dviju velikih država koje se bore na istoj strani, spremne da zajednički grade poslijeratni svijet u kome će zlo “biti okovano u lancima”.

“Ruski period” je započeo filmom “Moskovska misija”, koji je snimljen po istoimenoj knjizi Džozefa Dejvisa, biznismena, advokata, koji je pomogao Frenklinu Ruzveltu da pobijedi na predsjedničkim izborima i za te zasluge, po sopstvenom priznanju, bio postavljen za ambasadora u Sovjetskom Savezu.

On je na toj funkciji zamijenio u Moskvi veoma poznatog Viljema Bulita, poklonika Mihaila Bulgakova, koji se pročuo po tome što je u toj surovoj epohi priređivao neprimjerene grandiozne prijeme i proslave. Smatra se da je genijalni ruski pisac poglavlje “Bal kod Satane” u romanu “Majstor i Margarita” napisao inspirisan jednim takvim balom koji je u Moskvi priređivao američki ambasador Viljem Bulit.

Ambasador Dejvis je bio mnogo skromniji; za razliku od raskalašnog Bulita koji je priređivao orgije nemilice trošeći dolare i bježeći od obezbeđenja sa ljubavnicama po cijeloj Rusiji, Dejvis je bio drugačiji. On je nastojao da se zbliži ne samo sa prestoničkom inteligencijom, nego i sa sovjetskim rukovodstvom. Imao je jasan, čist zadatak koji mu je postavio predsednik Ruzvelt, kojemu je bio potreban Staljin zato što su njegovi neprijatelji u SAD držali stranu Hitleru. Američki predsjednik je dobro znao ko u SAD i Velikoj Britaniji igra na Hitlerovu kartu. On je htio da zna da li SSSR može biti postojan u budućem savezu. Njegova lična sudbina, sudbina “novog kursa” , od toga direktno zavisi. U slučaju poraza Crvene armije, Hitler bi svom snagom udario na Zapad i peta kolona u SAD bi mu pomogla da “novi kurs” zamijeni “novim poretkom”.

Zato je Dejvis i špartao po državi, obilazio fabrike koje su proizvodile ratnu tehniku, razovarao s velikim brojem eksperata i gradio dobre odnose i poverenje s Vinstonom Čerčilom koji je mogao obrazovati vladu i promijeniti politiku Velike Britanije. A ona bi tada podstrekivala Njemačku da što prije udari na Sovjetski Savez.

Ali Dejvis je imao veliku slabost na koju su ukazivali njegovi kritičari: on je bio strasni kolecionar djela ruske umjetnosti. Za njega i njegovu ženu milijarderku to je bio nepresahli izvor tihe radosti. Ali on nije napisao “Moskovsku misiju” zbog starih slika i porcelana. Neće biti da je ambasador Dejvis baš zbog antikvarnog namještaja i ikona opravdavao procese 1937-1938, Finski rat i pozitivno prikazivao Staljina. Dejvis je bio igrač u velikoj igri.

Predsjednik Ruzvelt je zahtijevao od procudentske kuće “Braća Vorner” da ekranizuje Dejvisovu knjigu “Moskovska misija”, objavljenu 1941. godine, što je imalo snagu naredbe. Predsjednik se smatrao pokroviteljem Holivuda. On je zadržavao sve one koji su namjeravali da se obračunavaju s filmskim magnatima pod izgovorom primjene antitrastovskog zakona. Producentska kuća “Braća Vorner” je snimanju filma pridavala ogroman značaj, duboko svjesna da ovoj ekranizaciji pristupa ne da bi popunila kasu, nego da učini važnu uslugu Bijeloj kući koja se ne odbija. Za scenaristu je angažovan Hauard Koh, a režiser je bio Majkl Kertis, stvaralački tandem koji tek što je bio završio “Kazablanku”.

Film je harmonizovan s rječnikom i stilom “Pravde” i po tome se razlikovao od knjige. Na izričit Ruzveltov zahtjev, sve sumnje u sovjetsko rukovodstvo su u potpunosti isključene iz filma.

U filmu “Moskovska misija” sve je bilo jasno kao na dlanu: zavjera je postojala, zavjerenici su planirali svrgavanje vlasti u SAD i djelovali su u korist Hitlerove Njemačke. Oni nisu predstavljali svoj narod. Obračun s njima mora biti surov, ali s petom kolonom i ne može drukčije, inače se može ponoviti Španija, Danska, Norveška, Belgija, Francuska.

Uskoro su uslijedili i drugi filmski darovi iz Holivuda.

Producentska kuća “Metro Goldvin Majer” (MGM) je snimila “Pjesmu o Rusiji”, filmsku priču o ljubavi između američkog dirigenta i ruske pijanistkinje koji žive u kolhoznom raju. To je klišeirani , srceparajući film, žanra tragikomedije. Autori nisu ni pokušavali da sakriju kako im je namjera da snime “priču iz života” između Amerike i Rusije”.

Autori filma su trudili da iskoriste muziku u svrhu razvijanja srceparajućih osjećanja kod gledalaca koji su se zahvaljujući njenom blagotvornom djelovanju na emocije sjedinjavali s Bogom i Čajkovskim i svrstavali u jedinstveni front borbe protiv fašizma koji donosi samo smrt i robstvo; muzika koja je mobilisala ono što je lijepo i plemenito u čovjeku. Stvaraoci ove filmske priče su ozbiljno računali na to da će ova muzika blagotvorno zvučati i poslije završetka rata u jednom drugom, prekrasnom svijetu.

Po ličnoj molbi predsjednika Ruzvelta, Sem Goldvin je počeo da snima film “Sjeverna zvijezda”, priču o tome kako je rat razorio srećan život jednog ukrajinskog sela čiji su žitelji pružili očajnički otpor zlotvorima: formirali oružani odred i sami zapalili sopstvene domove.

U filmu igraju En Bakster, u ulozi seoske djevojke koja je uzela pušku u ruke i Erih fon Štrohaj, koji je tumačio lik njemačkog oficira ljekara koji obavlja transfuziju krvi ruske djece njemačkim vojnicima. U filmu Štrohajm biva zarobljen i streljan, čime se na simboličan način završava karijera ovog filmskog velikana kao tumača likova u vojnim mundirima.

Filmska kuća “Kolumbija” je snimila film “Dječak iz Staljingrada” o dječjem odredu koji djeluje na njemačkoj teritoriji. Za borce mališane simbol vojničke slave i časti bila je kapa buđonovka koju su nosili samo oni što su je zaslužili. “Dječak iz Staljingrada” se završa citatom general-lajtanta Bregona Somervela: “Ja mogu opisati Rusiju samo jednom riječju. U njoj je sadržan i heroizam, i visoko samopožrtvovanje, i odanost, i sva dobronamjernost koja postoji u ljudima. A ta riječ je - Staljingrad”.

Jedan nezavisni američki studio je snimio dramu “Tri ruske djevojke”, storiju o ljubavi između američkog pilota izviđača koji pomaže Crvenoj armiji i lenjingradske medicinske sestre frontovke.

Ove američke filmske priče pomogle su predsjedniku Ruzveltu da pridobije Staljinovo poverenje i da se zbliži s njim, istovremeno potisnuvši Čerčila.

Filmovi o Sovjetskom Savezu su, kako ističu istoričari, doprinijeli da Ruzvelt prevlada američki izolacionizam. Ali glavni učinak ovih filmova je bio promjena američkog javnog mnjenja u korist Sovjetskog Saveza sa kojim se

Ruzvelt pripremao da poslije rata gradi nove odnose na dobro i napredak cijelog čovječanstva. U dramatičnom istorijskom razdoblju ta maštanja izgledala su ostvarljiva.

Filmska Rusija - rumena i nasmijana

U ovom američkom filmu Sovjetska Rusija je bila predstavljena kao rumena, nasmejana, srećna i sita napredna država , skoro idealna, koju naseljavaju srećni i zadovoljni ljudi, predvođeni liderom koji ispunjava njihova očekivanja.

Glasine o neuspjehu petoljetke šire pripadnici britanske elite zajedno sa svojim poljskim slugama podstičući Hitlera na agresiju na Sovjetski Savez u kojoj se može domoći brze i lake pobjede. Godine 1943. Dejvis je ličo ponio fim sa sobom u Moskvu i prikazao ga Staljinu. Sovjetskog lidera su posebno zaintresovali filmski likovi koji su imali malo sličnosti sa realnim istorijskim ličnostima i bio prijatno iznenađen činjenicom da su stvaraoci filma bili obdareni takvom maštom.

“Moskovska misija” je odmah, bez ikakvih popravki, puštena u sovjetske bioskope, a bivši ambasador odlikovan ordenom Lenjina. To je bio prvi Ruzveltov poklon Staljinu - početak brige i uvažavanja Ujka Sema za Majčicu Rusiju.

Međutim, u tom momentu nevjesti nije bilo do svatova - vodila je ogorčenu borbu protiv njemačkih osvajača. Ali poklon je bio baš dobrodošao. Javno je ukazivao ne samo na časne namjere mladoženje, nego i na nešto drugo.

( Branko Rakočević )