UKRŠTANJE KULTURA
Populizam za bogate
U usponu populizma novi bogataši predstavljaju isto toliko važnu snagu kao i siromašni, manje obrazovani ljudi koji smatraju da ih elita prezire
Nedavno sam bio u Bukureštu u obilasku Palate parlamenta. Taj hir megalomanije sagrađen je 1980-ih godina a izgradnju je naložio pokojni rumunski diktator Nikolae Čaušesku, koji je ubijen prije završetka radova. Brojke koje je saopštio naš vodič su zapanjujuće: treće po veličini zdanje u svijetu, 200.000 kvadratnih metara tepiha, milion kubnih metara mermera, 3.500 tona kristala. Kolosalne mermerne stepenice morali su prepravljati nekoliko puta da bi diktatoru, koji je bio niskog rasta, bilo udobno da se uz njih penje.
Radi izgradnje tog monstruma u stilu neoklasicizma porušen je cijeli gradski kvart (lijep, sa zdanjima iz XVIII vijeka, crkvama i sinagogama), a 40.000 stanovnika moralo je da se preseli. Više od milion ljudi radilo je na projektu u režimu non-stop, i danju i noću. Zbog njega je država došla na ivicu bankrota, iako su podanici Čaušeskua bili prinuđeni da većinu vremena žive bez grijanja i struje. Održavanje dvorca i sada košta više od 6 miliona dolara godišnje.
U njemu se sada nalazi rumunski parlament i muzej umjetnosti, ali je i pored toga 70 odsto prostora u zgradi neiskorišteno.
Ovaj hir Čaušeskua predstavlja spomenik megolamaniji (manija veličine). Ali dati slučaj, naravno, nije jedinstven, ako se ne uzme obzir veličina dvorca (novi dvorac turskog predsjednika Erdogana u Ankari može konkurisati ovome po svojoj veličini). Pada u oči to koliko su slična razmišljanja megalomanijaka određenog tipa, ili su im makar zajednički ukusi kad je ahritektura u pitanju. U Hitlerovim planovima rekonktrukcije Berlina vidan je taj isti gigantizam u stilu neoklasicizma. A unutrašnjost dvorca u Bukureštu, svojevrsni stil Luja XIV na steroidima, tek je ekstravagantnija verzija soba Donalda Trampa u njegovim kućama u Njujorku i na Floridi.
Ova se mjesta pojavljuju kada socijalno nesigurni u sebe autsajder počne sebe da smatra Kraljem Suncem. Svakako, nepravedno je pominjati Trampa zajedno sa Hitlerom i Čaušeskuom. Tramp nije tiranin-ubica. A i njegovo društveno porijeklo je složenije.
Hitler je bio sin sitnog carinskog službenika, a Čaušesku potiče od siromašnih seljaka. Obojica su se osjećali malim i provincijalcima u svojim prestonim gradovima. Da bi dominirali nad razvijenijim gradskim elitama sprovodili su protiv njih nasile represije i prekrajali gradove u skladu sa svojim grandioznim snovima.
Tramp takođe želi da svi objekti koji nose njegovo ime budu najveći i najblistaviji. Ali on se rodio u Njujorku i naslijedio je znatno bogatstvo od svog oca, Freda Trampa, agenta za nekretnine sa malko sumnjivom reputacijom. Ipak, njega takođe muči elita koja sebi može dozvoliti da ga posmatra odozgo kao neotesanog skorojevića, s njegovim apsurdim zlatnim neboderima i vilama u stilu rokoko, prepunjenim pozlaćenim stolicama i masivnim svijećnjacima.
Savremeni populizam često opisuju kao novi klasni rat između onih koji imaju korist od globalizacije svijeta i onih koji se zbog nje osjećaju kao gubitnici. Pristalice Trampa u SAD i pristalice Bregzita u Velikoj Britaniji, generalno su manje obrazovani nego „establišment“ protiv koga se bore. Ali njima nikada ne bi uspjelo da samostalono toliko napreduju. „Pokret čajanke“ (The Tea Party) u SAD bio bi relativno marginalna pojava da nije bilo moćne finansijske podrške i pojave demagoga. A oni su, po pravilu, novi bogataši koje sa njihovim pristalicama ujedinjuje osjećaj uvrijeđenosti.
Upravo je takva bila situacija u Italiji u kojoj je bivši premijer Berluskoni, čija je predistorija skoro ista kao Trampova, uspio da za svoje interese iskoristi snove i poniženost miliona ljudi. Populistički pokreti u drugim zemljama razvijaju se po sličnim modelima.
Na Tajlandu je biznis magnat kineskog porijekla Taksin Šinavatra (sin tate novobogataša, isto kao i Berluskoni i Tramp) agitovao protiv društvenih i političkih elita Bankoka i postao premijer zahvaljujući podršci birača iz provincije i sa sela, sve dok nije svrgnut tokom vojnog prevrata. U Holandiji je klasa novih bogatih magnata nekretnina podržavala ultradesničara populistu Pima Fortajna, a zatim i njegovog još grubljeg nasljednika Gerta Vildersa.
U usponu populizma novi bogataši predstavljaju isto toliko važnu snagu kao i siromašni, manje obrazovani ljudi koji smatraju da ih elita prezire. Bez obzira na ogormnu nejednakost u razmjeri bogatstva, svojstven im je zajednički, fundamentalni bijes prema onima koji ih, kako oni smatraju, gledaju s visine. I ne može se reći da nisu sasvim u pravu. Nije bitno koliko dvoraca i jahti može da kupi „novi novac“, „stari novac“ će i dalje prezirati te kupce. A predstavnici obrazovane gradske klase nerijetko birače koji podržavaju Bregzit ili Trampa nazivaju glupom stokom.
Upravo taj koktel uvreda koji novobogataši trpe u istom stepenu kao i oni koji su na marginama društva, pokreće desničarski populizam. U ekstremnim uslovima takva mješavina može dovesti do diktature u kojoj tiranin može slobodno dati oduška svojim divljim fantazijama na štetu miliona ljudi koji su pod njegvom vlašću.
Autor je profesor demokratije, ljudskih prava i žurnalistike na Bard koledžu Copyright: Project Syndicate, 2016.
( Ian Buruma )