Tivat - grad zatvorenih škura, luksuza, ali i „favela” i migranata sa sjevera

Transformacija Tivta od uspavanog primorskog gradića oslonjenog na pomorstvo, brodogradnju i vojsku, u „elitnu nautičko-turitičku destinaciju visoke klase“ posljednjih desetak godina, rezultirala je dramatičnim ekonomsko-demografskim promjenama, ali nije dala očekivane rezulate u poboljšanju standarda domicilnog stanovništva.

To se, pored ostaloga, može zaključiti iz analitičkog dijela Strateškog plana razvoja Opštine Tivat za 2019-2022. godinu, koji će se uskoro naći pred odbornicima.

Prema podacima sa posljednjeg Popisa iz 2011. godine, Tivat je imao 14.031 žitelja, prosječne starosti 38 godina. Grad u posljednjoj deceniji bilježi kontinuiran rast broja stanovnika kojih je 2000. bilo 12.812, pet godina kasnije 13.404, da bi prošle godine dostigao 14.744 ljudi.

Stopa prirodnog priraštaja u Tivtu iznosi 6,7 odsto, što je drastično više od crnogorskog prosjeka koji je 1,9 procenata.

”Podaci pokazuju stalan porast, kao i veći procenat rasta broja stanovnika nego na državnom nivou. Do porasta broja stanovnika dolazi usljed pozitivnog prirodnog priraštaja i pozitivnih migracionih kretanja stanovništva unutar Crne Gore“, piše u Strateškom planu, uz napomenu da Tivat ima 4.862 domaćinstva i dvostruko više stanova - 9.675.

Najmanja opština u Boki od zatvaranja vojnog brodogradilišta Arsenal, iseljenja vojnih efektiva sa kojima je Tivat kao baza živio duže od 120 godina, prema navodima lokalnih i državnih DPS zvaničnika, ubrazano se transformiše u „crnogorski Monte Karlo“ zahvaljujući razvoju jahtinga i elitnih turističkih kompleksa poput Porto Montenegra i Luštice Bay.

Međutim, ti su projekti u osnovi prvenstveno nekretninski jer se dominantno svode na izgradnju stanova, vila i poslovnih prostora za prodaju, ili iznajmljivanje, dok je izgradnja novih klasičnih hotelskih kapaciteta značajno manji aspekt u razvoju tih kompleksa, posebno u slučaju Porto Montenegra. Taj luksuzni kompleks nastao na mjestu nekadašnjeg Arsenala, „povukao je nogu“ novom trendu razvoja Tivta koji stanogradnjom, pod maskom „razvoja turističkih vila i kondo-hotela“, postaje prava preizgrađena „elitna Budva“.

Stanovništvo istovremeno biva sve više „osuđeno na krpu i metlu“, odnosno relativno slabo plaćene i naporne poslove u uslužnoj djelatnosti za bogate klijente elitnih kompleksa, ili imućne koji sebi mogu priuštiti skupe vikendice izgrađene na do juče nedevastiranoj obali ili njenom zelenom zaleđu.

Razvoj i uređenje grada istovremeno je koncentrisano pretežno na centar i najbližu kontakt zonu elitnog Porto Montenegra, dok su okolna, a pogotovo periferna naselja, bukvalno zanemarena, pa neka od njih danas izgledaju kao brazilske favele.

“Privatizacija Arsenala 2006. godine je takođe uslovila značajne ekonomsko-demografske promjene u našoj opštini. To je, između ostalog, dovelo do bržeg razvoja konkretnog opštinskog centra, uz istovremeno možemo slobodno reći sporiji, ili ne baš toliko nagli razvoj perifernih područja. Takođe, značajan uticaj na kompletan primorski region se ogleda i kroz pražnjenja stanovništva iz sjevernog regiona u prvenstveno primorski region. Za rezultat navedenog, imamo između ostalog, obalna područja koja poprimaju urbana obilježja i postaju zone koncentracije stanovništva sa pretežno turističkom funkcijom”, piše u Strateškom planu.

U više navrata u dokumentu se apostrofiraju sve izraženije migracije stanovništva sa sjevera i dolazak sve većeg broja ljudi u Tivat u potrazi za boljim životom.

Privredna grana koja u Tivtu, kao i na cijelom primorju, u posljednoj deceniji doživljava bum je stanogradnja. Broj stanova je od 2003. do 2011. povećan za čak 2.549 (sa 7.167 na 9.626).

Od novoizgrađenih stanova, čak 1.382 su prazni i nenastanjeni, a samo 509 stanova se zvanično sezonski koristi.

To pokazuje da su kritike onih koji su na početku projekta Porto Montenegro upozoravali da se to može pretvoriti u podizanje “naselja zatvorenih škura” - bile opravdane. I u sred ljeta, veći dio stanova u Porto Montenegru, Luštici Bay i sličnim kompleksima je sa zatvorenim prozorskim kapcima i u mraku, svjedočeći da su vrlo malo iskorišteni.

Okolo tih kompleksa, sve je više novoizgrađenih stambenih zgrada sa upadljivim natpisima - “For sale - na prodaju” i kontaktima prodavaca - investitora.

Uprkos tome, građevinski bum ne prestaje pa je prema trenutnim podacima Sektretarijata za urbanizam u Tivtu sada aktivno više od 80 gradilišta.

Autori Srateškog plana tvrde da se u periodu od 2012. do 2017.godine u Tivtu za oko 1.000 povećao broj raspoloživih stalnih radnih mjesta, imajući u vidu veoma izražene sezonske fluktuacije u broju radnih mjesta dostupnih samo tokom ljeta.

“Pored činjenice da sezona traje tri mjeseca i da ne predstavlja dugoročan izvor prihoda za zaposlene, najčešće poslovi u oblasti turizma i ugostiteljstva, građevinarstva i trgovine ne obezbjeđuju visoke prihode. Takođe, za pomenute poslove najčešće se angažuje radna snaga iz susjednih zemalja (Srbija i BiH). Privredni rast i zapošljavanje u periodu 2012-2017. godine su imali ograničen uticaj na broj nezaposlenih… U pomenutom periodu zabilježene su oscilacije u broju nezaposlenih na kraju godine. Najmanji broj nezaposlenih lica zabilježen je u 2015. godini (740 nezaposlenih), da bi nakon toga u naredne dvije godine bio zabilježen rast broja nezaposlenih lica”, piše u Strateškom plana.

Da nova koncepcija ekonomskog razvoja Tivta ne daje očekivane ekonomske efekte na domicilno stanovništvo, pokazuje i podatak da je na birou rada 2014. bilo 807 Tivćana, a lani tek neznatno manje – 784. Stopa nezaposlenosti konstantno je jedna od najvećih na primorju i kreće se između 13 i 14 odsto.

“U periodu do 2014. godine broj zaposlenih je konstantno rastao, da bi u narednim godinama bio zabilježen smanjen broj zapošljavanja. Ova kretanja uzrokovana su samim smanjenjem apsorpcione moći tržišta, odnosno mogućnosti zapošljavanja”. Konstatuje se da u nekim privrednim oblastima, poput turizma i trgovine, postoji mogućnost dodatnog zapošljavanja, ali da se “nude uslovi koje domaća radna snaga ne prihvata”.

“Pored činjenice da ne predstavlja dugoročan izvor prihoda za zaposlene, ovi poslovi najčešće ne obezbjeđuju visoke prihode. U cilju kreiranja kvalitetnijih poslova, potrebno je osmisliti mjere za razvoj sektora koji obezbjeđuju zaposlenost tokom čitave godine i mjere za razvoj cjelogodišnjeg turizma koji bi zahtijevao angažovanje radne snage van sezone”.

Tri puta veći prihodi po glavi stanovnika od prosječnih u CG

Autori Statešog plana hvale se postignutim tvrdeći da je “permanentno unapređenje poslovnog ambijenta, doprinijelo da Opština Tivat privuče velike investitore koji su otpočeli realizaciju investicija kakve su Porto Montenegro, Luštica Bay, Plavi horizonti…”.

“Pokretanje ovih investicija, naročito otvaranje Porto Montenegra 2009. godine kao jedne od najvećih marina u Evropi, doprinijelo je povećanju atraktivnosti Opštine Tivat i Crne Gore u cjelini kao investicione i turističke destinacije. Investicioni bum u Opštini Tivat predstavlja jedan od najvažnijih zamajaca društveno-ekonomskog razvoja. Investicije u Tivtu i rast realnog sektora, u posljednjih pet godina su doprinijele i unapređenju fiskalne održivosti Opštine. Gledano po glavi stanovnika, tekući budžetski prihodi… porasli su za trećinu, tako su od 540 eura u 2009. povećani na oko 730 eura u 2014. godine što je tri puta više od prosječnih… svih opština u Crnoj Gori u 2014. a koji su iznosili 260 eura ‘per capita’, prema podacima Vlade Crne Gore”.

Velikih preduzeća nema, cvjetaju uslužne djelatnosti

Privreda Tivta je u međuvremenu izgubila sva nekadašnja velika preduzeća, poput Arsenala, i danas je čine mikro, mala i srednja preduzeća sa dominantnim udjelom dvije najmanje kategorije od čak 99,25 odsto svih privrednih subjekata.

Broj aktivnih preduzeća porastao je sa 715 u 2012. na 1.166 u 2016. godini, ali više od tri četvrtine njih bavi se samo tercijarnim, odnosno uslužnim djelatnostima (trgovina, usluge smještaja i ishrane, posredovanje u prodaji nekretnina, agencijske djelatnosti…).

Porastao je broj hotela kategorije četiri zvjezdice, smanjen broj onih najniže kategorije - dvije zvjezdice, a otvorena su i 4 nova najluksuznija hotela sa 5 zvjezdica, sa ukupno 380 ležajeva. Turistički promet mjeren brojem gostiju i ostvarenih noćenja više se nego duplo povećao u periodu 2014-18.

( Siniša Luković )