Poljoprivredno bankarstvo

Poljoprivredno (specijalizovano) bankarstvo, pored institucija: naučno-tehnološkog razvoja, obrazovanja kadrova i investicionog inženjeringa, predstavlja jedan od četiri kamena temeljca svake dobre i na tržišno-ekonomskim osnovama¸utemeljene “zelene politike”! Samo država i njene institucije mogu postaviti ovo pitanje na zdravim osnovama i tako učiniti da agrarna politika bude blagotvorna i dobije i “glavu i noge” na dugi rok!

Vrlo često je dug i trnovit put, do spoznaje da je u jednoj zemlji, “zelena privreda” krupno državno, tržišno-ekonomsko, razvojno, socijalno, bezbjednosno, pitanje stabilnosti i kulturološko pitanje. Obično, lutanja po tom ne malom prostoru predugo traju i najčešće predstavljaju “maglu” koja se najduže zadržala na Balkanu! Kada god kriza kulminira (ili nastupe neki važni datumi), onda se potegne priča: razvijaćemo poljoprivredu i selo, pa formiraćemo agrobanku, ili pare, pare, tržište, tržište, konkurentnost, itd, a kada nastupi zamor, opet sve po starom i tako u nedogled.

Agrarno (specijalizovano) bankarstvo ima dugu tradiciju u Evropi, i jedna je od ključnih karika u lancu specijalizovanih institucija, koje čine dobru i ekonomski efikasnu agrarnu politiku. Živi primjer takve politike (od koje je Evropa učila) je Francuska (Banque agricolle), pa Italija, Španija i dr.

Pored istaknutog, nije poznato da su banke opšteg i komercijalnog tipa bilo kada uspjele efiksno da riješe pitanje tekućeg i razvojnog finansiranja poljoprivredne i ruralne privrede u skladu sa devet specifičnosti koje posjeduje samo ova privredna grana, i nijedna druga grana u privrednom sistemu jedne zemlje!

Tim povodom, pitanje specijalizovanog agrarnog bankarstva bilo je veoma aktuelno u nekadašnjoj Jugoslaviji. Ko se još sjeća Poljoprivredne banke iz Beograda iz 60-ih godina prošlog vijeka i njenih filijala po republikama, koja je kroz ne mali vremenski period odigrala krupnu ulogu u poslijeratnoj sanaciji i razvoju opustošene zemlje. Potom, prve Interne banke u Crnoj Gori u Agrokombinatu “13. jul”, koja je godinama bila (pored Agroekonomskog instituta i Tržišne funkcije), jedan od nosećih stubova razvoja nadaleko poznatog trinaestojulskog poslovnog sistema. Plodove tada “odmetnute” razvojne politike Kombinata “13. jul”, baštini, na ponos svih nas, ovovremena Crna Gora. Nakon umorstva Agrokombinata “13. jul”, ideja o specijalizovanom poljoprivrednom bankarstvu u Crnoj Gori morala je da čeka neko vrijeme, da bi opet oživjela početkom prvih godina tranzicije i živjela, bez tereta za bilo koga, punih deset godina (Agrobanka 1993 -2003).

Umišljena pamet tadašnje agrarne vlasti, umorila je i ovu instituciju, i pokušala da pokaže, da se poljoprivreda i ruralna privreda u Crnoj Gori mogu razvijati bez jakih institucija (finansijske funkcije u konkretnom slučaju), što se obilo o glavu ne samo privrednoj grani o kojoj je riječ, već i Crnoj Gori!

Od 2015. godine u agrarnom podsistemu Crne Gore živi “jednoparična” finansijska institucija formirana na zahtjev Brisela, kako bi ovaj mogao pratiti puteve kretanja svog novca (Evropski podsticajni fondovi). Zanimljivo, kod nas malo koga zanima to pitanje, kao da je naš euro manje vrijedan od briselskog?!

Kao posljedica svega, nameće se pitanje - zašto se u tom ne malom razdoblju, nijedno od rješenja nije moglo održati na duži rok? Odmah da se razumijemo, odgovor na ovo ptanje ne treba tražiti na bankarskom “šalteru”. Odgovor se uvijek nalazio u činjenici da Crna Gora nikada, od svog postanka pa do današnjih dana, nije imala dobro utemeljenu i plodotvornu agrarnu politiku na dugi rok, u kojoj bi agrarna privreda doživjela napredak, a poljoprivredno bankarstvo, sa ostalim važnim institucijama agrarnog podsistema, našlo plodno tlo za svoj opstanak i razvoj!

U datoj situaciji, moglo bi se postaviti i sljedeće pitanje: da li je za sve to dugo vrijeme bilo posve jasno, politici i stručno-naučnoj misli, koliki je značaj poljoprivrede i ruralne privrede za privredno-ekonomsku i socijalnu stabilnost Crne Gore i što sve čini dobrom i plodotvornom agrarnu politiku u jednoj državi kakva je recimo CG. Sklon sam da tvrdim da sa stanovišta stručno-naučnih gledišta, nije bilo naročitih dilema (izuzev jedne domaće naučne institucije davno “iskliznule sa šina”), i eventualnih razlika u modalitetima koji nastaju kod izbora optimalnih rješenja, kada se segmentirano posmatraju konkretni problemi u nekoj banci. Ako je pomenuta priča tačna, onda je sasvim jasno, gdje decenijama stoji zaglavljen problem stagnacije u agrarnoj privedi, a u njenom specijalizovanom agrarnom bankarstvu!

Jer, pored istaknutog jedan naš poznati naučnik i univerzitetski profesor, povodom privatizacionih udesa na tržištu, koji su nam se dešavali u posljednjih dvije i više decenija kaže: “Osnovna greška je ležala u nametnutom kriterijumu korisnosti i tržišta, naspram mjerila naučnosti, pri čemu se zaboravljalo da se rezultati nauke mjere naučnim kriterijumima teorijske i metodološke valjanosti i istinitosti”.

Slijedeći ovu misao, i prema dosta rasprostranjenom mišljenju, koncept neoliberalne ekonomije u posljednjih tri decenije, nanio je više štete poljoprivredi i selu u Crnoj Gori, nego zajedno seljačke radne zadruge nakon II svjetskog rata i sve vrijeme socijalističke razgradnje života i ekonomije na crnogorskom selu!

U kontekstu prilika i neprilika vremena koje je ostalo iza nas, znameniti naučnik svjetskog glasa Džozef Štiglic kaže: “Vjerovali su u tržište, ali nijesu razumjeli ograničenja tržišta i sve ono što je neophodno da bi tržište funkcionisalo. Slijepa vjera u tržište se ponekada opisuje kao tržišni fundamentalizam, a ponekad kao neoliberalzam. Tržišni fundamentalisti su vjerovali da je jedini zadatak države da osigura da stopa inflacije bude niska i stabilna, a tržište će se samo pobrinuti za rast i prosperitet za sve nas”.

I na samom kraju, neodrživa je teza kreatora neoliberalnog koncepta privređivanja da bi novi koncept “zelene privrede” u ekološkoj državi Crnoj Gori, označio vraćanje u zagrljaj državnom (socijalističkom) konceptu razvoja poljoprivrede i sela! Suprotno toj neodrživoj tezi neoliberalaca, uspostavljanje policentričnog - zelenog koncepta razvoja CG, sa jakim institucijama agrarnog podsistema i na dobroj evropskoj praksi, jaka finansijska institucija bi predstavljala najdirektniju i plodotvornu podršku tržišnoj orijentaciji privrednih (agrarnih) subjekata u Crnoj Gori, njihovoj konkurentnosti i ekonomskoj održivosti na dugi rok!

( Čedomir Marković )