Kako se Crna Gora odnosi prema svojim kulturnim dobrima

Slika druga - revalorizacija, redovan posao ili kapitalni projekat

Nadugo i naširoko hvaljeni Zakon o zaštiti kulturnih dobara objavljen je 13. avgusta 2010, u Službenom listu Crne Gore, br. 49/10, a stupio je na snagu osmog dana od dana objavljivanja, tj. 21. avgusta 2010. U članu 142 ovog Zakona doslovice stoji:

“(1) Spomenici kulture čiji je status utvrđen po ranijim propisima imaju status kulturno dobro do revalorizacije njihove kulturne vrijednosti u skladu sa ovim zakonom.

(2) Revalorizacija kulturne vrijednosti kulturnih dobara iz stava 1 ovog člana izvršiće se u roku od tri godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.”

Dakle, status kulturnog dobra, stupanjem na snagu novog Zakona dobilo je 357 nepokretnih spomenika kulture i 423 pokretna spomenika kulture. Ovu činjenicu potvrđuje dokumentacija bivšeg Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, a sada dokumentacija Uprave za zaštitu kulturnih dobara, kao i publikacija Ministarstva kulture i medija “Stanje kulturne baštine Crne Gore” iz 2006. godine, u kojoj je objavljen “Izvještaj o stanju nepokretne kulturne baštine u Crnoj Gori” usvojen na sjednici Vlade Republike Crne Gore od 20. oktobra 2005. godine.

U navedenoj dokumentaciji nalaze se podaci i o Spomen obilježjima - ukupno 569, o Evidentiranim spomenicima kulture - ukupno 544 i o Evidentiranim podvodnim arheološkim lokalitetima - 27. Ovdje sam nabrojao ono što je meni poznato i u što sam se uvjerio, kroz petogodišnje rukovođenje Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture Crne Gore. Samo na osnovu ovih podataka može se naslutiti koliki je rad, od osnivanja Zavoda 1948. godine, uložen od strane plejade crnogorskih stručnjaka, koji su bili zapošljeni u Zavodu i mnogih, sa prostora bivše SFRJ i šire, koji su učestvovali u njegovom radu kao članovi stručnih tijela. Osim toga vrijedi napomenuti i uloženi stepen truda, znanja, stručnosti i entuzijazma, prilikom grandioznog posla obnove spomenika kulture poslije katastrofalnog zemljotresa 1979. godine, uključujući, sa stručnog stanovišta, i svjetski priznat poduhvat dislociranja manastira Pive i Dubočice. Zbog ovakvih ostvarenja, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, ukazom Predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita odlikovan je 1972. godine Ordenom republike sa srebrnim vijencem, zbog značajnog doprinosa u realizovanju izložbe “Umjetnost na tlu Jugoslavije od praistorije do danas” održane u Parizu 1971. godine, dok je 1989. godine ovaj Zavod dobio najznačajnije državno priznanje “Nagradu AVNOJ”-a za stvaralaštvo i rad u oblasti kulture i obrazovanja.

Samo navedeno, trebalo je da opominje one koji su dolazili poslije i koji danas dolaze, da djelatnost zaštite ne počinje sa njima ili od njih. Ja sam to u više navrata javno i na sastancima govorio, sporeći se sa nadobudnim i umišljenim “veličinama”, saopštavajući da moraju da ustanu i “skinu kapu”, kada pominju Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i njegove pregaoce i vrhunske stručnjake, od kojih većina danas više nije među nama.

Međutim, čak ni ove činjenice, svakome dostupne, nijesu bile dovoljne za adekvatnu reakciju od strane stručne javnosti, kada su u sredstvima informisanja i na raznim okruglim stolovima i radionicama negirani rezultati bivših Zavoda od strane neznavenog rukovodećeg “dvojca” u Ministarstvu kulture, gospode Mićunović i Ljesar. Dovoljno je podsjetiti na tri bombastična naslova iz sredstava informisanja: “Portal analitika”, 28. april 2013. godine “Mićunović: Revitalizacija kulturnih dobara identitetska misija”, Nedjeljnik “Monitor” 22. avgust 2014. godine, “Revalorizacija kulturnih dobara: Baština procijenjena poslije šest decenija“ i “Portal analitika”, 30.01.2015. godine - “Lidija Ljesar: Crna Gora napokon popisala svoju kulturnu baštinu”. Primjetno je da tadašnji ministar Mićunović nije najbolje znao, da li se radi o revitalizaciji ili revalorizaciji. Znao je, da je nešto što počinje sa “re”, ali što je to, nije izgleda bio baš siguran. Dakle, do pojave ovih “mesija”, po njihovom mišljenju, Crna Gora i njene nadležne ustanove izgleda nijesu znale i činjele ništa, već su dopuštile da se devastira 68% nepokretnih spomenika kulture, tako da su napokon poslije 60 godina, oni - Mićunović i Ljesar, kao od Boga poslati, da izvrše ovu svetu “identitetsku misiju”.

A o čemu se zapravo radi?

Radi se o velikoj prevari, koja nije zabilježena od kada je djelatnost zaštite kulturne baštine nastala na ovim prostorima.

Po citiranom članu 142 Zakona, više je nego jasno da je Uprava za zaštitu kulturnih dobara, odnosno Ministarstvo kulture u čijem je satavu Uprava, do 21.avgusta 2013. godine moralo izvršiti revalorizaciju kulturne vrijednosti za 357 nepokretnih i 423 pokretna kulturna dobra. Kako to nije urađeno, to su rukovodeći kadrovi iz Ministarstva kulture - Mićunović i Ljesar “smislili” tzv. Projekat revalorizacije kulturnih dobara Crne Gore, kao vanredan posao, na startu “težak” po Budžet Crne Gore 470.000,00€. Da je ova organizovana prevara planirana i vremenom evoluirala, naročito u pogledu potrebnih finansijskih sredstava svjedoče sljedeće činjenice.

Ministar Mićunović, pod brojem 04-201 od 1. februara 2013. dostavlja JU “Centru za konzervaciju i arheologiju” (pretpostavljam i ostalim ustanovama kulture) dopis sljedeće sadržine:

“Poštovani, kako je Ministarstvo kulture i kroz ovogodišnji Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara, predvidjelo ralizaciju aktivnosti koje se odnose na proces revalorizacije kulturnih dobara, i u toku je priprema i planiranje timova i dinamike, ovim putem poziva stručnjake iz oblasti kulturne baštine koji su zainteresovani za buduću saradnju na projektima, koji se odnose na izradu Elaborata o utvrđivanju kulturne vrijednosti nepokretnih kulturnih dobara (boldovao autor ovog teksta).

Molimo da imena zainteresovanih stručnjaka dostavite najkasnije do 7. februara 2013. godine…”

Kao vd direktora Centra, dostavio sam kopije dopisa svim organizacionim jedinicama u Centru i na taj način anketirao zaposlene. Brojkom i slovom za ovaj vid saradnje prijavilo se svega 6 (šest) stručnih lica. U ostavljenom vremenu dostavio sam odgovor Ministru, naš broj 02-147 od 06.02.2013. godine. Ovdje je interesantno napomenuti razloge koji su navođeni za odbijanje, od strane onih koji će kasnije biti “debelo” angažovani u ovom Projektu, kao npr: “Atelje u kojem obavljamo konzervatorsko-restauratorske radove već je ranije planirao svoje aktivnosti za tekuću godinu, samim tim niko od zaposlenih nije zainteresovan… Tim prije, što na osnovu datog dopisa nije moguće precizno ustanoviti niti trajanje aktivnosti i niti sve druge pojedinosti vezane za pomenutu kampanju.” Nije teško odgonetnuti na koje se “druge pojedinosti” mislilo. Mislilo se samo na jednu pojedinost - ima li novčane nadoknade i koliko ona iznosi? Kako je aktuelna informacija tada bila da nema nadoknade, osim eventualnih dnevnica za izlazak na teren, jer je to redovni posao za koji se prima plata, to su potencijalni i poželjni članovi odbili ovu “saradnju”.

Ovakav stav je, po mojem mišljenju, listom zauziman i zato što su pozamašna sredstva već dijeljena u 2012. godini “biranim” učesnicima, još jednog “kapitalnog projekta” organizovanog sa istim ciljem, pod nazivom “Putevi kontinuiteta”, a koji je u startu bio “težak” oko 530.000,00€. No, o tom projektu u nekoj od narednih “slika”.

Kako se, na dopis Ministra, očigledno nije javio poželjan broj projektovanih “stručnjaka”, to se pribjeglo konspirativnom načinu angažovanja, tako da sam 29.04.2013. godine, dobio akt, ali sada od Uprave za zaštitu kulturnih dobara, broj: 01-152/2013 od 26.04.2013. godine, kojim me obavještavaju da je “Uprava za zaštitu kulturnih dobara, u skladu sa članom 142 zakona o zaštiti kulturnih dobara pokrenula postupke za revalorizaciju kulturne vrijednosti nepokretnih i pokretnih kulturnih dobara, koji su po ranijim propisima imali status spomenika kulture”, da je u tu svrhu, iz Centra, angažovano, ni manje ni više, nego 20 stručnih lica, te da dozvolim njihovo angažovanje. Naglašeno je, ali usmeno, da se angažovanje odnosi na dane vikenda i van radnog vremena, a što nijesam prihvatao kao istinu, jer za takvu vrstu angažovanja (van radnog vremena) nije potrebno bilo kakvo odobrenje direktora. Da je moja procjena bila tačna, potvrdiće paralelni događaji.

Upravo u tom vremenu u Ministarstvu kulture, preciznije već sjutra i narednog dana, 27. i 28. aprila, bez bilo kakvog obavještavanja Centra i njegovog vd direktora, održana je Radionica “Edukacija i doedukacija kadrova za primjenu metodologije izrade elaborata u okviru Projekta Revalorizacija kulturnih dobara Crne Gore”, na kojoj je saopšteno da je autor ovog projekta Lidija Ljesar.

Svaki komentar ovome je izlišan. U isto vrijeme od strane nadležnog organa Ministarstva kulture - Uprave za zaštitu kulturnih dobara, saopštava se da je to redovan posao u skladu sa članom 142 Zakona, dok na Radionici, na kojoj je aktivnu ulogu imala i vd direktorica Uprave, gospođa Ružica Ivanović, Ministar kulture i njegova pomoćnica saopštavaju da se radi o vanrednom poslu i kapitalnom projektu za crnogorsku kulturu, te da je to autorski rad gospođe Ljesar.

Meni je i tada, a sada, nadam se, i svima jasno, da ovo jeste autorski rad “dvojca” Mićunović - Ljesar, ali ne zbog zaštite kulturne baštine, već zbog amnestiranja sopstvene odgovornosti za nerealizovanu zakonsku obavezu u preciziranom roku, uz izdvajanje pozamašnih sredstava iz Budžeta Crne Gore. Jedino nijesam siguran da je to i danas jasno Vladi Crne Gore, obzirom na dalji razvoj događaja.

U prilog mojih tvrdnji, navodim činjenicu koja to potvrđuje. Svega deset dana nakon održane Radionice, jedan od angažovanih stručnjaka iz Centra, i to onaj isti koji u prvom testiranju nije prihvatio ovu obavezu “zbog neutvrđenih pojedinosti”, obavještava me pismeno, “da će izostati sa poslova u Centru od poneđeljka 13. maja do četvrtka 16. maja 2013.”, jer je “voljom Ministarstva kulture Crne Gore angažovan u dva stručna tima”.

Na samoj radionici, pomoćnica ministra Ljesar, kao autorka projekta, saopštava podatak, znan samo njoj, vd direktorki Uprave Ružici Ivanović i ministru Mićunoviću, da u Crnoj Gori ima 1371 objekat sa statusom nepokretnog kulturnog dobra. Za mene nije ništa čudno što laička javnost nije reagovala na ovaj apsurdan podatak, ali jeste čudnovato da nijesu reagovali prisutni stručnjaci koji rade ili su svojevremeno radili u Republičkom zavodu, pa čak bili i na njegovom čelu.

A, ovaj podatak je “uzet” iz na brzinu “sklepanog” i divljeg Registra, odnosno iz “Spiska nepokretnih kulturnih dobara po čl.142 Zakona o kulturnim dobrima”, a koji je potpuno pogrešno i na “divlje” urađen na osnovu proizvoljno dostavljanih spiskova i usmenog naloga od strane vd direktorice Ružice Ivanović. Struktura ovog divljeg i neupotrebljivog registra je sljedeća: nepokretnih kulturnih dobara 792 i spomen obilježja 571.

U već pominjanoj publikaciji, tj. stručnom materijalu Ministarstva kulture i medija, iz 2006. godine, koji je usvojen na Vladi Crne Gore, pod nazivom “Stanje kulturne baštine Crne Gore” a koji je selektivno veoma korišćen, od strane ministra Mićunovića i pomoćnice Ljesar, maltene, kao “očenaš”, naročito kada je trebalo uniziti rad Republičkog i Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture, citiranjem apsurdnog podatka o 68% devastiranih spomenika kulture, doslovice se navode sljedeći egzaktni podaci: - U Centralni registar spomenika kulture koji je vođen od početka 1961. godine, do donošenja novog Zakona o zaštiti spomenika kulture (misli se na Zakon iz 1991.godine-dodao autor teksta) bilo je upisano 425 spomenika kulture (dakle, bilo je upisano od 1961. do 2006.) - Komisija je konstatovala da u Crnoj Gori ima 357 registrovanih spomenika kulture - Komisija je konstatovala i da je formirano 357 pojedinačnih dosijea spomenika kulture u digitalnoj i štampanoj formi - Pravilnikom o sadržini i načinu vođenja registra spomenika kulture iz 1992. godine nije predviđeno da Republički i Regionalni zavod vode registar spomenika i spomen - obilježja oslobodilačkim ratovima. - Tabelarno su dati egzaktni podaci o 357 zaštićenih nepokretnih spomenika kulture, po kategorijama, vrsti spomenika i opštinama, itd. itd.

Na samom početku ovog materijala, navedeni su svi saradnici, koji su učestvovali u izradi ovog “Izvještaja o stanju kulturne baštine Crne Gore”, a među njima prof. dr. Vesna Kilibarda, tadašnja ministarka kulture, Predrag Malbaša, tadašnji pomoćnik ministra kulture, Tomo Miljić, tadašnji sekretar Ministarstva kulture, Slobodan Mitrović, tadašnji direktor RZZSK, Lidija Ljesar, tadašnji stručni saradnik u Ministarstvu kulture i značajan broj stručnih lica, koja su učestvovala i u Projektu Revalorizacije.

(Kraj u narednom broju)

( Đorđije Vušurović )