Zapad je na ivici

Ove i sljedeće godine birači u vodećim demokratskim zapadnim zemljama donijeće odluke koje suštinski mogu da promijene Zapad - i cijeli svijet - kakvog znamo tokom mnogih decenija. Neke od tih odluka su, u stvari, već donesene, a najvažniji primjer je junsko glasanje u Ujedinjenom Kraljevstvu o izlasku iz Evropske unije.

U međuvremenu, sasvim je izvjesno da Donald Tramp u SAD i Marin le Pen u Francuskoj mogu dobiti predstojeće izbore u svojim zemljama. Prije godinu dana predviđanje pobjede bilo kog od tih kandidata smatralo bi se apsurdnim; danas moramo priznati da su ti scenariji sasvim mogući.

Tekstonske ploče zapadnog svijeta počele su da se pomjeraju i mnogi sa zakašnjenjem shvataju potencijalne posljedice tih pokreta. Nakon referenduma u Velikoj Britaniji o izlasku iz EU, sve to smo počeli bolje da shvatamo.

Odluka Britanije je faktički odluka protiv prihvaćenog poretka postojanja Evrope zasnovanog na integracijama, saradnji, zajedničkom tržištu i zakonodavstvu. Ta odluka donesena je uz rastući unutrašnji i spoljni pritisak na već prihvaćeno ustrojstvo Evrope. Unutrašnji - nacionalizam je dobijao snagu u skoro svim zemljama članicama; spoljni - Rusija je u politici počela da igra ulogu velike sile i stremi Evroazijskoj uniji - eufemizmu za obnovu ruske dominacije u Istočnoj Evropi, u svojstvu alternative EU.

Obije sile ugrožavaju strukturu mira u EU i taj će blok još više oslabiti bez Britanije, njenog tradicionalnog garanta stabilnosti. Evropska unija je kičma evropsko-zapadne integracije; njeno slabljenje može dovesti do preorijentacije Zapadne Evrope na Istok.

Takav ishod postaje još vjerovatniji ako Amerikanci izaberu Trampa koji je otvoreno oduševljen predsjednikom Rusije Vladimirom Putinom i dao bi Rusiji ulogu velike sile u politici na štetu evropskih i i transatlantskih veza. Takva Jalta 2.0 doprinijela bi rastu antiamerikanizma u Evropi i nanijela bi Zapadu geopolitičku štetu.

Na isti način, pobjeda ultradesničarke, nacionaliste, Le Pen idućeg proljeća značila bi da ni Francuska ne prihvata Evropu. Imajući u vidu ulogu Francuske kao jednog od kamena temeljaca Evropske unije (pored Njemačke), izbor Le Pen bi, najvjerovatnije, označio kraj same Unije.

Ako Britanija i SAD naprave zaokret ka novom izolacionizmu i ako Francuska napusti Evropu radi nacionalizma, zapadni svijet će postati neprepoznatljiv. On više neće biti uporište stabilnosti, a Evropa će kliznuti u beskrajni haos.

U tom scenariju mnogi će usmjeriti svoju pažnju na Njemačku, najveću ekonomiju u Evropi. Ali iako bi upravo Njemačka platila najvišu političku i ekonomsku cijenu pri raspadu EU - njeni su interesi previše isprepleteni sa interesima EU - niko ne treba da se nada ponovnoj nacionalizaciji Njemačke. Svi znamo kakvo razaranje i nesreću to može donijeti kontinentu.

Geopolitički, Njemačka bi mogla da dođe u položaj “čovjeka na raskršću”. Dok je Francuska nedvosmisleno zapadna, atlantska i mediteranska zemlja, Njemačka se istorijski kolebala između Istoka i Zapada. U stvari, ta je činjenica tokom dugog vremena bila osnovni element postojanja njemačkog Rajha. Pitanje Istok ili Zapad nije bio konačno riješen sve do potpunog poraza Njemačke 1945. godine. Nakon formiranja Savezne Republike 1949. godine, kancelar Njemačke Konrad Adenauer izabrao je Zapad.

Adenauer je bio svjedok punog opsega njemačke tragedije - uključujući dva svjetska rata i krah Vajmarske Republike - i smatrao je da su veze mlade Savezne Republike sa Zapadom važnije nego ujedinjenje Njemačke. On je bio mišljenja da Njemačka mora prestati da igra ulogu “čovjeka na raskršću”, da mora ukinuti svoju izolaciju nepovratno se ujedinjujući sa bezbjednosnim i ekonomskim institucijama Zapada.

Posleratno francusko-njemačko približavanje i ujedinjene Evrope pod okriljem Evropske zajednice bili su obavezni elementi njemačke orijentacije ka Zapadu. Bez toga, Njemačka se mogla vratiti u strateški neutralnu zonu, što bi Evropu dovodilo u opasnost, podgrijavalo opasne iluzije Rusije, a samu Njemačku prinudilo da se bavi teškim problemima sa kojim se suočava kontinent.

Geopolitička orijentacija Njemačke biće osnovni pitanje na opštim izborima iduće godine. Ako kancelarku Njemačke Angelu Merkel njena sopstvena partija, Demohrišćanska unija (CDU), istjera zbog imigracione politike, taj savez će, vjerovatno, otići udesno kako bi vratio birače koje je izgubio zbog populističke i antiimigranstke partije Alternativa za Njemačku (AfD).

Međutim, bilo kakav korak CDU ka saradnji sa AfD ili priznavanje validnosti argumenata te partije, biće problem za CDU. AfD je partija njemačkih desnih nacionalista (i ultradesnih) koji hoće povratak zemlje na poziciju raskršća i uspostavljanje tješnjih odnosa sa Rusijom. Saradnja između CDU i AfD bila bi izdaja Adenauerove zaostavštine i imala bi istu težinu kao povratak na posljednji period postojanja Bonske republike.

Osim toga, slična opasnost postoji i na drugoj strani, zato što bi bilo kakva pretpostavljena koalicija CDU-AfD morala da se osloni na Die Linke (Lijeva partija) u kojoj neke vođe veoma žele ono što i AfD: tješnje odnose s Rusijom ili neodređenu ili nikakvu integraciju sa Zapadom.

Svi se nadaju da ćemo izbjeći tu tragičnu budućnost i da će Merkel ostati u svom kabinetu i nakon 2017. godine. Od toga može zavisiti budućnost Njemačke, Evrope i Zapada.

Autor je bio ministar inostranih poslova Njemačke i vicekancelar 1998-2005; jedan je od osnivača njemačke Partije Zelenih, koju je predvodio skoro 20 godina

Copyright: Project Syndicate, 2016.

( Joška Fišer )