Citadela

Čitav proces razmjene nekretnina potom i potpunog preuzimanja integralnog dijela grada imao je kafkijansku logiku. Svemu su pogodovale ratne godine, zgodno vrijeme da se baci oko na brojne nekretnine vojske na prostoru cijele bivše države. Tako JNA nije bila na Citadeli punih trideset godina prije zemljotresa, sanirana je sredstvima Jugoslovenske solidarnosti po programu razvoja muzeologije i kulture u Budvi, a onda se pojavio vlasnik - JNA, koji ama baš ništa nije uložio u njeno održavanje i rekonstrukciju, i tajno je prodao

Trideseti festival Grad teatar je završen početkom avgusta. Veoma simbolično, glavna scena je ovog ljeta preseljena na Vješticu, u neposrednu blizinu „miomirisnog“ postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Reklo bi se na pravo mjesto na kojem nadležni vide kulturu i njen značaj. Ipak, zahvaljujući vanrednim naporima zaposlenih i odličnom izboru onoga što je najbolje na domaćoj i regionalnoj sceni, sve se kako-tako privelo kraju. Međutim, ove jubilarne godine se više nego ikada postavilo pitanje opstanka Festivala. A sve bi bilo znatno izvjesnije i lakše da se devedesetih nije dogodila svojevrsna otimačina Citadele, jednog od najljepših pozorišnih prostora u okviru drevnog urbanog jezgra, dovoljno izdvojenog iz gradske vreve, a opet u srcu grada i njegovog života.

Do zemljotresa, Citadelu su naseljavale porodice zaposlenih mahom u komunalnim službama. Bila je to živopisna, izdvojena i uvijek pomalo tajanstvena gradska skupina. Citadela je naseljena ranih pedesetih, kada je JNA napustila ovu „vojno neproduktivnu lokaciju“ i zauzvrat dobila drugu zgradu u blizini Starog grada. Potpisnica ovih redova je, kao predsjednica tada aktivne NVO „Za bolji grad“, imala priliku da u Arhivu grada vidi djelovodnik iz tog vremena. U njemu je takođe stajao zapis o vraćanju Citadele opštini. Kasnije, međutim, nije bilo načina da se do ovog dokumenta dođe, a u međuvremenu je bilo upozorenja raznim osobama da se za njim odveć ne traga.

Nakon zemljotresa, Citadela je sanirana, u nju se nisu vratili bivši stanovnici, a grad je riješio njihove stambene potrebe. Dakle, JNA nije bila na Citadeli punih trideset godina prije zemljotresa, sanirana je sredstvima Jugoslovenske solidarnosti po programu razvoja muzeologije i kulture u Budvi, a onda se pojavio vlasnik - JNA, koji ama baš ništa nije uložio u njeno održavanje i rekonstrukciju, i tajno je prodao. Međutim, po tada važećem Zakonu o zaštiti spomenika kulture, Opština je bila u obavezi da takav spomenik otkupi. Važno je pomenuti i da su ostali vlasnici nekretnina u Starom gradu bili u obavezi, i platili su određeni iznos za sanaciju svojih objekata.

Ugovor između JNA i sadašnjeg vlasnika sklopljen je 1992. Svemu su pogodovale ratne godine, zgodno vrijeme da se baci oko na brojne nekretnine vojske na prostoru cijele bivše države. Danas je i sa stanovišta ekonomije i sa stanovišta društvene odgovornosti nezamisliva pogodba o razmjeni 684 kvadrata saniranog i iznimno vrijednog stambenog prostora na Citadeli za 684 kvadrata stanova u Tivtu, na lokaciji „Delfin“ (čija je izgradnja, kako mnogi tvrde, takođe sporna).

Iako je od strane Opštine Budva postojala namjera da se imovina vrati, tužba je očito imala određene materijalno pravne nedostatke. Ili nije postojala stvarna namjera da se prikupe i prikažu svi relevantni dokazi, ili su oni bili i prije tužbenog postupka sklonjeni. Na drugoj strani, vidno je bilo da sud odbacuje tužbe isključivo zbog formalnih nedostataka i pritom zanemaruje stvarne materijalne dokaze, što je u priličnoj mjeri ukazivalo i na moguću kooperativnost sudske vlasti u ovom predmetu, a na štetu opštine Budva.

Potom sadašnji vlasnik ustaje sa tužbom protiv Opštine Budva kod Privrednog suda, zbog izmakle dobiti, jer zbog spora nije mogao da se bavi djelatnošću i da ostvaruje dobit. Najzad dolazi do vansudskog poravnanja 1998, ne više vlasnika sa JNA, nego sa Opštinom, čiji tadašnji predsjednik odustaje od svih potraživanja po osnovu Citadele i sadašnjem vlasniku prepušta i svo pripadajuće zemljište na koje se on kasnije knjiži kao vlasnik. Pri tome ova odluka ne prolazi neophodnu raspravu na kolegijumu.

Sasvim je izvjesno da do ovakvog po grad nemilosrdnog i neutemeljenog preuzimanja Citadele ne bi moglo doći da se i sama JNA i njena dokumentacija u ratnim uslovima nisu nalazili u svojevrsnom rasulu, ponešto negdje nije bilo zavedeno, ili je moglo proći kao da nije. Do kraja ostaje nejasno i kako je kotorski sud dozvolio odricanje Opštine od tužbenog zahtjeva da se ugovor o razmjeni oglasi ništavnim, jer takav predmet sud dalje mora da prati po službenoj dužnosti.

Mnogi u Budvi vjeruju da je obaveza povratka Citadele u gradsko vlasništvo duboko utemeljena u dokazima, a da čak i mnogi posredni dokazi neposredno svjedoče protiv ovog posla koji je gradu pribavio višemilionske gubitke. I to ne samo zbog otuđenja osam procenata teritorije Starog grada, već i posredne štete po sve kulturne manifestacije, posebno Grad teatar i ukupni imidž grada Budve. Posebno je čudno kako u čuvenom vansudskom poravnanju tadašnji predsjednik opštine i još tri osobe, čije su titule i reputacija služile da se ovom poslu pribavi oreol pravne valjanosti, nisu vidjeli i štete koje je pretrpio grad Budva.

Ipak, uporna priča o Citadeli je doprinijela da u posljednjih nekoliko mandata gradonačelnici Budve često obećavaju da će naći način da vrate Citadelu. To je uglavnom značilo kupovinu od aktuelnog vlasnika, i to po astronomskoj cijeni, iako je vlasnik, dok je grad trpio gubitke, radio sa gradskim prostorom i od njega profitirao.

Budva je, nažalost, postala svojevrsni Jozef K. i to u mnogim sudskim procesima. Možda je to dijelom i zaslužila, jer je poput čuvenog Kafkinog junaka odveć dugo bila poslušna, bez osjećaja odgovornosti za zajednicu i za opšti interes. Sada je red da se u Opštini pretrpanoj pravnicima sakupi stručan, hrabar i častan tim, koji za početak vjeruju da „lični stav i građanska hrabrost u teškim vremenima mogu da izmene sudbinu koju kukavice smatraju neminovnom“. Taj tim treba da pregleda postojeće dokaze, dopuni ih novim i vrati Citadelu Budvi, Gradu teatru i drugim kulturnim institucijama. Možda sa novim, poštenim i kredibilnim vansudskim poravnanjem, pa i bez posredovanja Specijalnog tužioca, kako se u Crnoj Gori sve češće čini.

U ovom trenutku, nažalost, još uvijek je zapanjujuća aljkavost države, ili Opštine Budva, jer su do prije samo par mjeseci budvanski bedemi iz XV vijeka bili u Katastru uknjiženi na SSNO JNA, odnosno države koja ne postoji od 1992. godine. Zato je i moguć apsurd da se Grad teatar, sa svojim znakovitim imenom, punih dvadeset pet godina gura van grada i da za tri decenije nema svoju scenu.

( Božena Jelušić )