Kardozo i Kruz o izbjeglištvu i prijateljstvu
Kada dvije naizgled suprotstavljene riječi - izbjeglice i povratnici - postanu sinonimi, onda se duboko preispituje istina o kolonijalizmu, a surovo protjerivanje sa ognjišta postaje svojevrsna priča o istoriji jedne imperije.
Povratnici Dulse Marije Kardoso i Kokoškina lutka Alfonsa Kruza dva su romana savremenih portugalskih autora srednje generacije. “Povratnici” su aktuelna priča o izbjeglištvu, a “Kokoškina lutka” o prijateljstvu, umjetnosti i strasti. Oba romana objavila je Geopoetika.
“Povratnici” Dulse Marije Kardoso (prevod Jovan Tatić) su očaravajuća priča dječaka Ruija koji je, zajedno sa majkom i sestrom, uz još stotine hiljada Portugalaca prinuđen da napusti Angolu nakon proglašenja nezavisnosti te zemlje.
Napuštanje sopstvenog doma, uprkos činjenici da odlaze u “prijestonicu“, ispunjeno je tjeskobom ove krnje porodice, naročito zbog neizvjesne sudbine oca koji biva zarobljen.
Kada dvije naizgled suprotstavljene riječi - izbjeglice i povratnici - postanu sinonimi, onda se duboko preispituje istina o kolonijalizmu, a surovo protjerivanje sa ognjišta postaje svojevrsna priča o istoriji jedne imperije.
Rui i ostali sapatnici s teškom mukom pokušavaju da nađu mjesto u novoj sredini, zauvijek obilježeni svojom različitošću i, najčešće, svedeni na maštu i nadanja.
Za spisatejicu Dulse Marije Kardozo kritika kaže da “skida slojeve laži koja prekriva naše vrijeme” i da nakon “Povratnika”, ona treba da bude primljena u panteon velikih pisaca, onih koji pišu iz dubine duše.
Roman “Kokoškina lutka” Alfonsa Kruza (prevod Vesna Vidaković) ovjenčan Nagradom Evropske unije za književnost, povezan je sa istinitom, ali manje poznatom, pričom s početka XX vijeka o slikaru Oskaru Kokoški. Kokoška je bio do te mjere zaljubljen u Almu Maler (austrijska kompozitorka i slikarka, bila je u braku sa Gustavom Malerom, Valterom Gropijusom i Francom Verfelom) da je, po završetku njihove veze, naručio izradu lutke u prirodnoj veličini koja je do posljednje pojedinosti odgovarala tijelu njegove velike ljubavi.
No, njegova strast tu nije stala, slikar se s njom pojavljivao u javnosti, bila mu je pratilja u šetnjama gradom, vodio ju je u operu. No, priča je ipak završila tragično po lutku - pošto ju je nacrtao bezbroj puta i zasitio se njenog društva, nakon velike pijanke sa svojim društvom, Kokoška joj je otkinuo glavu, razbio bocu crnoga vina o nju, i potom je bacio u smeće.
Put do misteriozne “Kokoškine lutke” počinje u Drezdenu razorenom bombama na kraju Drugog svjetskog rata, sa jevrejskim dječakom Isakom Dreznerom koji se nastanjuje u podrumu prodavnice ptica Bonifaca Fogela. U ovom neobičnom prijateljstvu, u kom isprva Bonifac “glasu iz poda” ostavlja hranu, a glas mu zauzvrat suflira pri cjenkanju s mušterijama, ubrzo će se uplesti čitava galerija nesvakidašnjih likova.
Uloga ovih karaktera i njihovih priča naizgled je nasumična i nejasna, kako to u životu obično i biva. No kako mali djelovi slagalice sve jasnije formiraju sliku i njena nepretenciozna grandioznost počinje da se nazire, postavlja se pitanje da li stvarnost unosi smisao u fikciju, ili je, zapravo, obrnuto.
Uz pomoć stvarnih likova koji su kreirali umjetnička djela, a onda sami postali dio jednog - poput Oskara Kokoške i Tomasa Mana, izmišljeni pisac Matijas Popa i stvarni autor romana Afonso Kruz zamagljuju granice između mašte i zbilje, podsjećajući nas koliko je jedno neodvojivo od drugog.
Pored književnosti, ilustracija i animirani film
Od rođenja 1971. u Figeiri de Foz do danas Afonso Kruz je obišao više od 60 zemalja. Studije je pohađao na Umjetničkoj školi “Antonio Arojo”, Lisabonskom fakultetu likovnih umjetnosti i Institutu za likovne umjetnosti na Madeiri.
Godine 2008. objavio je svoj prvi roman “Tijelo Božje: avanture Konrada Fortesa i Lole Benites”, a godinu dana kasnije “Enciklopediju svjetskih priča”, za koju je dobio nagradu “Kamilo Kaštelo Branko” portugalskog udruženja pisaca. U 2011. uslijedile su “Knjige koje su progutale moga oca” i “Protivrječnost ljudi”.
Godine 2013. izašle su mu knjige “Godišnjak”, kao i “Kuda idu kišobrani”, za koju je dobio nagradu Portugalskog udruženja autora u kategoriji za književnost. Njegova knjiga “Kapital” nagrađena je Portugalskom nacionalnom nagradom za ilustraciju. Kruz je autor mjesečne kolumne “Parallax”, u časopisu za književnost, umjetnost i ideje “Žornal de letras”. Pored toga, bavi se ilustracijom, animiranim filmom i član je bluz grupe “The Soaked Lamb”.
( Vujica Ognjenović )