Trideset godina pravih vrijednosti

Smješten u naslov “A pored sebe prolaze”, ne čudeći se…”, i metaforičnu poruku filozofa Avgustina da “samo umjetnost može da probije sljepoću naše svakodnevice”, Grad teatar tokom protekla 53 dana, u svim segmentima svojih programa, obilježavao je jubilarno, 30. izdanje.

Festival koji se tokom tri decenije ustoličio u regionu i ovom dijelu Evrope kao jedan od najrelevatnijih, zahvaljujući umjetnicima koji su “prošli” kroz njega, među kojima su i najeminentnija imena iz svijeta, danas je i najpoznatiji kulturni brend Crne Gore. Dovoljno je pomenuti samo neke od svjetskih stvaralaca koji su bili gosti Grada teatra - velikog mađarskog pisca, nedavno preminulog Petera Esterhazija, koji je gostujući na festivalu u starim dokumentima Kotora pronašao svog čukunđeda kao jednog od kotorskih biskupa, Ronalda Harvuda i Đerđa Konrada, laureate nagrade “Stefan Mitrov Ljubiša“, dramatičara Januša Glovackog..., pijaniste Pavela Nesersjana, Vladimira Viardoa..., violoniste Džulijana Raklina, Jaroslava Nadrzickog..., vodećeg ruskog performera i slikara u Americi Olega Kulika... Tu su i brojni pozorišni spektakli iz Evrope i svijeta, ali i više od 50 nagrada koje je Grad teatar dobio u regionu za svoje dramske produkcije i koprodukcije, od kojih je 36 Sterijinih.

Ovu važnu “rekapitulaciju“, po riječima Blaža Radomana, direktora JU “Grad teatar“, dopunjava i ovogodišnji program.

“Imali smo tri premijere, iz naše sopstvene festivalske pozorišne 'proizvodnje', koju čine koprodukcije 'Jesenja sonata', u režiji Jagoša Markovića i 'Dvije glave i djevojka', u režiji Borisa Liješevića, i produkcija 'Crvena' reditelja Danila Marunovića. Tu su i gostovanja Davida Grosmana, jednog od vodećih savremenih izraelskih i svjetskih pisaca koji je otvorio Trg pjesnika, Radeta Šerbedžije i njegovog Kazališta Ulysses sa Briona, predstava vodećih reditelja iz regiona - Olivera Frljića, Andraša Urbana, Diega de Brea, Nikite Milivojevića, Kokana Mladenovića... Ovog ljeta na budvanskoj pjaceti govorili su pisci Vida Ognjenović, Zuvdija Hodžić, Milisav Savić, Ognjen Spahić, Vojislav Pejović, Tanja Stupar Trifunović... Čuli smo svjetsku džez divu Čajnu Mozes i njen orkestar, kultni slovenački bend 'Lajbah', hor RTS sa sa dirigentom Bojanom Suđićem, Montenegro Jazz Youth ... Likovna publika mogla je da vidi slike i ctreže Pera Nikčevića, djela slikarskih velikana kao što su Dado Đurić, Petar Lubarda, Milo Milunović, Filo Filipović, Uroš Tošković, Vojo Stanić..., slike Igora Rakčevića, monumentalne skulpture Zlatka Glamočaka. Mi smo, dakle, u tom skromnom ovogodišnjem budžetu, uspješno realizovali ukupno pedeset programa”, ističe Radoman.

Ipak, kako ističe, uprkos brojnoj publici koja je pratila ovogodišnje programe i uzbudljivoj, kvalitetnoj umjetničkoj ponudi, Grad teatar dobio je i sjenku višegodišnjeg problema koji je kulminirao upravo na jubilarnom festivalu - preglasne muzike iz okolnih kafića, koja ometa izvođenje njegovih programa na scenama u Starom gradu. I mada je Grad teatar ove godine pokušao da pronađe “ad hoc” rješenje sa novom scenom “Vještice” u Bečićima, dogodilo se da upravo tu Mirjana Karanović prekine izvođenje predstave “Aveti”, zbog buke “komunalaca”, “ali moram biti korektan i reći da je zaista nenamjerno došlo do ovog incidenta”.

“Na našu veliku žalost, i uprkos svim uloženim naporima da do takvog ekscesa ne dođe, on se ipak dogodio, tako da je i on jedan od 'amblema' 30. festivala, iako on ove godine apsolutno nije zaslužio ma bilo kakav loš predznak. Jer, samim programom koji smo donijeli pred publiku, učešćem značajnih umjetnika iz Crne Gore, regiona i svijeta, kao i brojem gledalaca i interesovanjem medija, ove godine možemo biti više nego zadovoljni. Grad teatar je i sa vrlo skromnim finansijskim sredstvima uspio da da jedan releventan i u umjetničkom smislu vrhunski presjek najvažnijih ostvarenja i događaja iz regiona u protekloj godini, u svim segmentima svojih programa - dramskom, književnom, likovnom i muzičkom. Mislim da smo jubilarni Grad teatar završili s visokim rezultatom, upravo zahvaljujući njegovom ugledu - mnogi od značajnih umjetnika koje pominjem, uzeli su učešće da bi mu dali podršku, i da bi nam pomogli u toj borbi da Budva istraje u umjetnosti koju joj već trideset godina daje Grad teatar.”

Problem preglasne muzike s kojom se bori Grad teatar, na raznim portalima, kao i u nekim medijima, kako vidimo, dobio je političku konotaciju?

“Bez želje da polemišem s bilo kim, imam obavezu da odgovorim na veliki broj komentara u vezi sa ovim problemom. Prije svega, želio bih da istaknem da Opština Budva u potpunosti poštuje autonomiju Grad teatra, i sigurno je da je i to jedan od uslova njegovog trajanja. Da je opštinska vlast željela da ga iskoristi za političku promociju mogla je to uraditi na osnovu svega onoga što je Grad teatar postigao i dostigao za ovih trideset godina. Ali, Grad teatar je u svom konceptu, u odabiru svojih umjetničkih programa i učesnika, bio i ostao apsolutno slobodan, apolitični festival. Ovdje gostuju umjetnici najrazličitijih političkih shvatanja i stavova, ali se Grad teatar nikada nije rukovodio političkim vrednovanjem bilo koga, već isključivo umjetničkim djelom i dometima nečijeg stvaralaštva. Upravo zbog te apolitičnosti, koja je negdje takođe važna 'baza' njegovog ugleda i trajanja, ne možemo dozvoliti da se problem preglasne muzike koji festival ima već godinama, sada zloupotrebljava u političke svrhe. Jer, da je Grad teatar htio politički da 'profitira' ove godine, mi koji smo tu zaposleni možda ne bismo o tom problemu javno govorili i sazivali konferenciju za novinare. Zato smatramo vrlo neumjesnim i nekorektnim govoriti o preglasnoj muzici u Budvi iz političkog konteksta i vizure.”

Gdje je vaša vizura ovog problema, kome se Grad teatar obraća za pomoć, ako se zna da je njegov osnivač Opština Budva, koja bi morala da ga štiti, kao i sama država Crna Gora?

“Opština Budva jeste osnivač, i mora se istaći njena pomoć i podrška u ove tri decenije. Podrška koju dobijamo najbolji je pokazatelj da je turizam neizostavni dio ponude Budve, a kad govorimo o Gradu teatru onda kažemo manifestacioni turizam, kao jedan od segmenata kulturnog turizma. Međutim, Grad teatar, prije svega, pripada svim građanima Budve i Crne Gore, bez obzira na njihova politička uvjerenja i na to koja je stranka na vlasti. Oni bi možda i najviše morali da brinu o Gradu teatru, da ga njeguju i da se, zajedno sa instutucijama bave rješavanjem problema preglasne muzike. Ali, samo kao građani. Jer, i vlasnici kafića i restorana po Starom gradu iz kojih dopire muzika takođe su ljudi različitih stranačkih pripadanja. Da li bi iole bilo umjesno da se kaže da neki kafić pušta preglasnu muziku, samo zato što taj vlasnik pripada toj i toj stranci? Mislim da je bi bilo nedopustivo da se to stavlja u politički kontekst. Političko manipulisanje festivalom, podsjetio bih, nikada nije bilo u njegovoj tradiciji tokom proteklih trideset godina, pa čak ni onih ratnih, devedesetih. To je i razlog što su upravo na Gradu teatru prvi put ponovo počeli da se okupljaju umjetnici iz nekadašnje Jugoslavije. Kao što trideset godina čuvamo umjetnički integritet Grada teatra, njegovu otvorenost i slobodu kreativne misli, tako želimo da sačuvamo Grad teatar i od svakog politikanstva. Za problem koji ima, pozivamo sve građane da nam pomognu da ga rješimo, jer Grad teatar prvenstveno pripada svima koji ovdje žive, a najviše novim generacijama u Crnoj Gori koje pristižu. Takav poziv upravo je uputio i mladi crnogorski reditelj Danilo Marunović, koji je na Grad teatru prije nekoliko večeri imao vrlo uspješnu premijeru naše produkcije 'Crvena'. Marunović je Grad teatar nazvao bastionom za dobre vrijednosti u Budvi i Crnoj Gori, za umjetnosti koja je bitna, koja se pita, koja može da mijenja stvari, i pozvao sve umjetnike da se bore za festival koji neće imati problem preglasne muzike.”

Ima li Opština Budva konačno rješenje problema koji već godinama traje, vjerujete li u dobar ishod borbe da se Gradu teatru obezbijede scene koje će biti adekvatne njegovim programima i renomeu koji ima?

“Imamo ozbiljno uvjerenje nadležnih ljudi u opštini da ćemo u narednom periodu akcenat staviti upravo na konačno, dugoročno rješavanje pitanja otvorene scene Grada teatra, koje podrazumijeva određivanje lokacije za izgradnju otvorenog amfiteatra. Mnogobrojni značajni umjetnici koji su 'prošli' kroz festival u ove tri decenije, smatrajući da je pitanje časti i privilegije biti njegov učesnik, kako su izjavljivali, umjetnički rejting koji Grad teatar ima, a posebno dubok trag koji je ostavio u kulturi Crne Gore, kao i naša publika, daju nam vjeru da Grad teatar mora da dobije bitku sa preglasnom muzikom, i da iznova 'osvoji' svoju scenu u Starom gradu.”

U ovim političkim komentarima kritikovao se i program Grada teatra i njegove umjetničke produkcije?

“To je, naravno, dozvoljeno. Ali, najčešće dolazi od onih koji ne samo da ne posjeduju profesionalnu stručnost za vrednovanje umjetničkog stvaralaštva, nego nisu ni publika naših umjetničkih programa, a voljeli bi da dođu. Ali, odgovoriću i na te primjedbe. Kulturna ponuda Grada teatra i dalje je na najvišem nivou, Grad teatar i dalje okuplja najbolje i najznačajnije umjetnike iz Crne Gore, regiona, a koliko mu finansijske mogućnosti dozvoljavaju i iz inostranstva, pozorišne koprodukcije Grada teatra i dalje dobijaju nagrade, i Grad teatar nijednog trenutka nije odustao od svog prvobitnog koncepta ustanovljenog prije trideset godina - i dalje je mjesto otvoreno za sve umjetnike, za vrhunsko stvaralaštvo i dobre namjere. Samo postoji jedan uslov, ili bolje reći imperativ, a to je kvalitet. Svaku sugestiju i svaku primjedbu datu Gradu teatru iz dobrih namjera, sigurno ćemo prihvatiti. Međutim, i ovdje bih naveo jednu umjetničku ocjenu datu Gradu teatru, koju je ovog ljeta izrekla upravo velika glumica Mirjana Karanović - ponekad djeluje tužno što je Grad teatar više cijenjen u regionu, nego ovdje u Crnoj Gori.”

Među primjedbama koje su se mogle čuti nekih prethodnih godine bila je i ta da Grad teatar nedovoljno sarađuje sa pozorištima iz Crne Gore i crnogorskim umjetnicima. Kako to ocjenjujete?

“Moram podsjetiti, prije svega, da je Grad teatar po svom konceptu međunarodni festival, što bi mnogo češće trebalo da apostrofiramo kao njegovu odrednicu. A kad neko kaže da malo sarađujemo sa crnogorskim pozorištima, to je isto kao kad bi pozorišta u Srbiji dala primjedbu internacionalnom festivalu Bitef da malo sarađuje sa njima. Grad teatar je svih ovih godina afirmisao kako crnogorsko pozorište, tako i crnogorske umjetnike u raznim oblastima stvaralaštva. Podsjetio bih da su mnogi od njih upravo ovdje počinjali velike karijere. Primjera radi, Branimir Popović je prvu značajnu ulogu dobio u produkciji Grada teatra 'Banović Strahinja', koja mu je donijela jedno od najvećih priznanja u regionu, Nagradu 'Zoran Radmilović' za glumačku bravuru, kao i našu nagradu za doprinos pozorišnoj umjetnosti. Jelena Đokić je odavde krenula sa velikim klasičnim dramskim naslovima, a danas je jedna od najnagrađivanijih pozorišnih i filmskih glumica na ovom prostoru. Svi mladi, daroviti crnogorski glumci imali su učešće u našim predstavama. Ove godine, veliki uspjeh doživjele su upravo predstave Zetskog doma na Cetinju, 'Let iznad kukavičjeg gnijezda' i 'Leptir - vježba rađanja', a jedino što nismo mogli da dovedemo iz cjelokupne ovogodišnje crnogorske produkcije, a željeli smo, bila je nova predstava Ane Vukotić, 'Šćeri moja'. Premijera ove sjajne predstave, nažalost, bila je kada je Dramski program ovogodišnjeg festivala već bio koncipiran i finansijski zaokružen, a nova sredstva nismo imali. Dakle, kao što su upravo sa Grada teatra krenuli u 'osvajanje' regiona slovenački reditelj Tomi Janežič, makedonski reditelj Aleksandar Popovski, glumci Nikola Ristanovski i mnogi drugi, tako su isto lansirani i novi crnogorski umjetnici i stvaraoci. Da ne pominjem one starije generacije, poput reditelja kao što su Radmila Vojvodić koja je i laureatkinja Nagrade 'Grad teatar', Branislava Mićunovića, Slobodana Milatovića, kompozitora Žarka Mirkovića, glumaca Dragice Tomas, Varje Đukić, Mladena Nelevića… Predugačak bi bio spisak ovih nabrajanja. I kao što nam je i danas čast što su na Gradu teatru učestvovala imena poput reditelja Tomaža Pandura ili Dejana Mijača, glumaca poput Radeta Šerbedžije ili Mirjane Karanović, muzičara kao što su Ivo Pogorelić, Stefan Milenković i Nemanja Radulović…, tako nam čini veliku čast i učešće crnogorskih umjetnika. Vjerujem da je to i za njih čast.”

Učestvujemo u podršci Dramskoj akademiji sa Cetinja već od prve godine njenog osnivanja

“Podsjetio bih da je Grad teatar učestvovao u podršci Dramskoj akademiji sa Cetinja već od prve godine njenog osnivanja, kompletna klasa ove akademije iz koje su iznikli Srđan Grahovac, Dubravka Drakulić, Dekan Ivanić, Ivana Mrvaljević, Andrija Milošević, Stevan Radusinović, bila je uključena u naše produkcije i koprodukcije. Tu priliku su imali i reditelji - od Nikole Vukčevića, Ane Vukotić, Borisa Liješevića, do Veljka Mićunovića, Danila Marunovića… Sve značajne, markantne produkcije visokog umjetničkog dometa koje su pravljene u pozorištima u Crnoj Gori, imale su mjesta i na Gradu teatru. Podsjetio bih da je Grad teatar prvi u Crnoj Gori promovisao i najznačajnije crnogorske muzičare, kao što su pijanista Boris Kraljević, violiniosta Roman Simović, čelistkinja Eva Vučeković…”, kazao je Radoman.

Svi znamo da je Grad teatar već odavno festival od velikog nacionalnog značaja

Uprkos činjenici da je Grad teatar u nizu godina bio jedini i najznačajniji nosilac pozorišnog života Crne Gore, i da su gostovanja nekih umjetnika iz inostranstva bila kulturni događaj ne samo za ovaj region, već i za mnoge evropske metropole, država ga, ipak, nije proglasila festivalom od “nacionalnog značaja”. Iz kojih “krugova” dolazi taj, ipak, negativni diskurs prema Gradu teatru?

“Grad teatar je već odavno festival od velikog nacionalnog značaja, to svi znamo, a taj status dokazuje njegova istorija - postoje materijalne činjenice o tome ko je sve ovdje gostovao, kakvi su program izvedeni, koje su festivalske produkcije nagrađene, gdje su sve gostovale… Dileme o tome koliko je dubok trag Grad teatar ostavio u kulturi Crne Gore, dakle, ne može biti. Mi smo zahvalni Ministarstvu kulture na pomoći od 30 hiljada eura za ovogodišnji festival, i nadamo se da će država, ipak, objektivno ocijeniti Grad teatar, i da će mu dati status koji je odavno zaslužio.”

( Vuk Lajović )