DPS protiv suverene Crne Gore (1992)

U istorijskoj retrospektivi, saglasno istorijskim činjenicama, argumentovano se može ocijeniti da je vlast uniformnog, unisonog DPS-a u CG (ranijeg pučističkog, od 1989 SKCG, preimenovanog 1991. u DPS), pod pokroviteljstvom režima Slobodana Miloševića i velikosrpskih centara moći, eklatantno učestvovala u razbijanju SFR Jugoslavije (1989-1991). Naročito je to emanirano tokom 1991, tako da je, ta ista vlast, te i naredne 1992. (a i docnije) sve učinila da se crnogorska državnost i nacionalni identitet Crnogoraca učine, ne samo fragilnim, već da se izlože permanentnoj nihilizaciji. Vlast DPS-a u rukama Momira Bulatovića, Branka Kostića, Mila Đukanovića, Svetozara Marovića i ostalih režimlija i „glavara“, organizovala je i održala, oblandiranu i sofisticiranu reprizu Podgoričke skupštine iz 1918, kada je marta i aprila 1992. CG, objektivno i ponovno, antidemokratski, anektirala Srbiji i odrekla joj prerogative državne suverenosti.

Režim u CG uz podršku velikosrpskih političkih i drugih struktura, utopio je Crnu Goru u novu, kentaursku, međunarodno prokaženu i izolovanu državu „SRJ“ (1. marta 1992, a konstitucionalno 27. aprila 1992). Međutim, taj anticrnogorski akt naišao je na otpor i osudu izvornih crnogorskih suverenista i nepotkupljivih građanskih demokratskih političkih i drugih subjekata i građanski profilisanih inteletualaca Tako je tada za LSCG, predvođenim Slavkom Perovićem, održani referendum o državno-pravnom statusu CG (1. marta 1992) predstavljao istodobno i manipulaciju i farsu. Lider LSCG S. Perović je u ime Predsjedništva te stranke, na čijem je bio čelu, ispravno i tačno rezonovao da je iskustvo učinilo evidentnim da „upravo završeni referendum ne može predstavljati ništa drugo do očigledno nelegitiman, jednopartijski i nedemokratski čin“, koji se usmjeren u cilju opstanka na vlasti „totalitarnih režima“ u Srbiji i CG. Prema mišljenju S. Perovića i LSCG, održanim referendumom postojeća vlast „pokušava sebi pribaviti oproštajnicu za krvave tragove njenog učešća i doprinosa jugoslovenskom građanskom ratu i satelitsku vezanost za interese Miloševićeve oligarhije“ (Vidi o tome: S. Perović, „Farsična manipulacija“, „Monitor“, Podgorica br. 72, od 6. marta 1992, str. 4.)

Odjek stvaranja „SRJ“ u Crnoj Gori, kod političkih stranaka, koje su preferirale obnovu suverene i nezavisne CG, bio je, posve logično, negativan, u reakcijama na taj čin. Stanovište LSCG bilo je kategorično da je CG uključena u „SRJ” i da je ista stvorena voluntarizmom njene pučističke vlasti, koja se odnosi “lakejski” prema svim “zahtjevima autoritarnog beogradskog režima”. Za crnogorske liberale je nesumnjivo i očevidno da je SRJ formirana “protiv vitalnih interesa crnogorskog naroda”. (Vidi o tome: „Bez liberala“, „Pobjeda“, Podgorica od 15. maja 1992, str. 5 i prof. dr Radovan Radonjić, „Politička misao u CG“, CID, Podgorica, 2006, str. 59).

I drugi, pored nespornog prvijenstva LSCG, autentični crnogorski indipendentisti, smatrali su SRJ samo skraćenom Velikom Srbijom, koja je tada uspjela da apsorbuje i demontira crnogorsku državnost. Za crnogorske intelektualne i medijske krugove, koji su preferirali uspostavu suverene i međunarodno priznate CG, novostvorena „uskršnja Jugoslavija“ bila je ustvari „Srbogora“. Pojedini angažovani intelekualci u CG, poput publiciste Marka Špadijera, govorili su i pisali da će „treća Jugoslavija“ biti nesrećna državna tvorevina, pogotovo za Crnu Goru. Špadijer, bivši istaknuti funkcioner SR Crne Gore i nekadašnji ideolog SKCG („stare vlasti“) je, u tom smislu pisao, nakon proglašenja SRJ: „Crna Gora se je jedina država na ovoj planeti, koja se, u vrijeme raspada socijalizma, odrekla suverenosti. Makar taj čin bio još jedna matrica na šapirografu političke volje vladajuće partije, ostvaren u prisustvu vojske, policije i štampe, rezultati referenduma svjedoče da CG danas dominiraju velikosrpstvo i građanski kukavičluk“ (M. Špadijer, „Treća (ne)sreća“, „Monitor“, Podgorica od 1. maja 1992, str.6).

Nezavisni crnogorski nedjeljnik Monitor opirao se tada, kao i ranije, nedemokratskom sistemu vlasti DPS-a i njegovih saveznika i obezličavanju CG pod njenom/njihovom upravom. U tom smislu, paradigmatični primjer predstavlja i analitički osvrt člana redakcije Monitora, novinara Željka Ivanovića, koji je nastanak „treće Jugoslavije“ („SRJ“) interpretirao kao flagrantnu zloupotrebu ideje jugoslovenstva od strane onih koji su prethodno ubili pravu Jugoslaviju. On, u tom smislu, kaže da oni „koji su nesebično radili na njenom rastakanju ispadoše njeni spasioci“. Ivanović je, ironično, ali tačno konstatovao da se „iz kukavičijih jaja koja su proteklih godina polagali pravoslavni popovi, izmišljeni akademici i bezimeni egzekutori, ispili se’najjača država na Balkanu’“. Prema ocjeni Ivanovića, novonastala SRJ „jugoslovenska sigurno nije, građanska nije, ljudska još manje“, već bi se reklo da je to “ničija zemlja“. Krnja Jugoslavija, prema tvrdnji Ivanovića, biće država u kojoj će „pravoslavlje biti način vladanja, a komunizam način života“, te u kojoj, vrlo lako, može biti „revitalizovan Aparthejd“ iz Južne Afrike i to tako da će „nezahvalnu ulogu crnaca preuzeti nesrbi i ’antisrbi’ “. (Ž. Ivanović, „Jugoslavija voskrese“, „Monitor“, Podgorica od 1. maja 1992, str. 7.)

Kad je stvorena „SRJ“, u crnogorskim demokratskim i suverenističkim krugovima, ista je tretirana (s razlogom) kao „Srbogora“ i „Srboslavija“ (i van CG bilo je prisutno i zapaženo takvo stajalište). Organi vlasti u CG, pod egidom DPS-a, „svojski“ su se potrudili da prerogative crnogorske autonomije i državnosti što više anuliraju, odreknu se njih i delegiraju ih na beogradski „savezni“ nivo, na kojemu je neprikosnoveno, neposredno i posredno, vladala volja S. Miloševića.

Nakon formiranja organa vlasti savezne države, nekoliko mjeseci kasnije, Skupština Republike Crne Gore usvojila je, ubjedljivom većinom glasova poslanika 12. oktobra 1992. Ustav RCG, čiji je tekst bio usklađen sa odredbama Ustava SRJ od 27. aprila 1992. Pisci teksta Ustava RCG iz 1992. bili su članovi republičke Ustavne komisije: mr Zoran Žižić, prof. dr Damjan Šećković, prof. dr Blagota Mitrić, Dušan Mrdović, Dragan Šoć, dr Slobodan Vujošević i dr Sefer Međedović. Budući da je već stupio na snagu Ustav SRJ od 27. aprila 1992, u Ustavu RCG (član 2, stav 1) kaže se da je CG „suverena u pitanjima koje nije prenijela u nadležnost Savezne Republike Jugoslavije“.

Otpore ukidanju atributa suverenosti Crne Gore pružani su u Skupštini CG od strane relevantnih političkih subjekata i njihovih zastupnika. Tako je prilikom rasprave u Skupštini CG o prijedlogu Ustava CG, 12. oktobra 1992. poslanik Ranko Krivokapić, potpredsjednik tadašnje Socijalističke partije Crne Gore, problematizovao je predloženi tekst prijedloga Ustava CG, naročito u pogledu suverenih nadležnosti Crne Gore, u okviru već proglašene SRJ, sa ciljem da se konstitucionalno i institucionalno zajemče atributi i instrumenti crnogorske suverenosti, državnosti. Krivokapić je predložio nekoliko amandmana na prijedlog Ustava CG, navodeći da u predloženom ustavnom tekstu „Crna Gora nije određena kao suverena Republika, nego samo kao federalna jedinica“. Poslanik Krivokapić je insistirao da se u tekstu Ustava RCG normira Crna Gora kao suverena država i da se jasno definišu njene suverene nadležnosti. R. Krivokapić je tvrdio da se iz predloženog ustavnog teksta ne može uočiti za koje to oblasti državno-društvenog života CG „Skupština CG donosi zakone i za koje je ona samo nadležna, tj. suverena“. On je agrumentovano potencirao: „Skupštini CG nije ostavljena ni ta mogućnost da spriječi zavođenje vanrednog stanja na svojoj teritoriji, što bi moralo biti obilježje navedenog suvereniteta. Ovakve praznine mogu da navedu na zaključak da će nadležnost Republike (Crne Gore - op. N.A.) zavisiti od volje većine u saveznom parlamentu“. Krivokapić je zamjerio što se u predloženom tekstu Ustavu CG „pravo naroda na samoopredjeljenje nigdje ne pominje“. Krivokapić je, u ime poslaničke grupe kojoj je pripadao, podnio Skupštini CG broje amandmane, insistirajući da je našusno da se u Ustavu CG ugradi norma da „narod CG ima pravo na samoopredjeljenje“, navodeći da je to, međunarodno kodifikovano, kogentno pravo, i precizirajući da to pravo pripada narodu „u smislu demosa, znači političkog naroda, a ne u smislu etnosa“. R. Krivokapić je podnio i vrlo bitan amandman na predloženi tekst Ustava CG, tražeći da se u njemu ugradi poseban član, koji bi, kako je predložio, glasio: „Na teritoriji RCG vanredno stanje se može zavesti samo uz saglasnost Skupštine RCG“. On je obrazložio da je „pravo vladanjem vanrednim stanjem na sopstvenoj teritoriji jedno od nedjeljivih atributa suverenosti...Ako je federalna država zasnovana na pretpostavci suverenosti republika, izvršenja nadležnosti federacije i njene suverenosti bez održavanja prava veta uvođenja vanrednog stanja ne može biti riječi o suverenoj državi“. Krivokapić je obrazložio da, u tom smislu, Crna Gora treba da sebe ustavno i institucionalno zaštiti na način i opsegu kao što je to svojim Ustavom uredila Republika Srbija, navodeći da nije smisleno da to svoje pravo a priori i bespogovorno prenosi na nivo savezne države. Naprotiv, Krivokapić je tražio da konačnu riječ u pogledu nadležnosti organa za uvođenje vanrednog stanja u CG, treba pravno i politički, ustavno, normirati tako da konačnu odluku o tome donosi Skupština CG, a ne da se to pravo prenosi, delegira organima „savezne države“ u Beogradu. Pored navedenog, Krivokapić je predložio amandaman, koji glasi: „Crna Gora ima teritorijalnu odbranu čiji je komandant Predsjednik RCG. Na osnovu istorijske tradicije i na osnovu aktuelnih i državnih i nacionalnih interesa smatram da se Crna Gora ne može ostaviti bez određenog vida sopstvenih oružanih snaga. Ovako rješenje je po Ustavu Republike Srbije i nema razloga da CG po ovom pitanju bude neravnopravnog položaja“. (Citirano prema: „Stenografske bilješke sa 19 sjednice Skupštine RCG održane 12, 13, 19 i 20 okrobra 1992, Podgorica, 1992“, Izlaganje poslanika R. Krivokapića 12. oktobra 1992. u Skupštini RCG).

Međutim, amandmani koje je podnio Krivokapić na predloženi tekst Ustava Crne Gore bili su odbijeni, voljom vladajuće većine iz redova DPS-a i njegovih idejnih i političkih parlamentarnih saveznika. (Vidi o tome i: „Pravo na identitet“, „Pobjeda“, Podgorica, od 14. oktobra 1992, str. 2.).

„SRJ“, koju su, u neregularnim uslovima formirali beogradski režim S. Miloševića i njegovi podložnici i redovi iz vlasti DPS u Crnoj Gori, bila je, ne stvarna federacija, već „fiktivna, kvazi odnosno ’fasadna federacija’“. Prema analizi prof. dr Milana M. Popovića sintagma „fasadna federacija“ označava prvobitno komunističke federacije (SSSR, ČSSR, SFRJ), koje se nijesu „raspale zato što su bile federacije, nego, upravo obrnuto, zato što to nisu bile, ili preiznije zato što su to bile samo spolja, formalno, fiktivno, fasadno“. (Prof. dr Milan M. Popović, „Ispod fasade-jedna skica za analizu odnosno studiju današnje (SRJ) fasadne federacije“, zbornik radova „SRJ kao dvočlana federacija“, CANU, Podgorica, 1995, str. 339-340).

( Novak Adžić )