Na Farskim ostrvima, svako je u nekom bendu

Ponoć je, subota veče u Sidrugoti, selu na jednom od Farskih ostrva - Ejsturoju. Na bini postavljenoj na plaži bendu se pridružuje niz pjevača za kolektivni „singalong“. I to je upravo ono što Farani rade. Mada je ovo jedan od najmanje modernih događaja na G! Festivalu, on okuplja najveću i najposvećeniju masu.

Muzika nije ništa posebno, neka vrsta skandinavskog odgovora na njemačke šlagere. Ali svi znaju pjesme - tinejdžeri, roditelji, bake i deke, mišićavi frajeri - i svi učestvuju. Plažom se širi ogroman lanac ljudi koji se priključuju antičkoj farskoj tradiciji lančanog plesa: uhvatite se za ruke, dva koraka lijevo, jedan desno i ponavljate to kako bi napravili zatvoreni lanac koji se nikada ne pretvara u krug, već u spiralu. Scena u kojoj se stotine ljudi sa takvom lakoćom utapaju u muziku neće vam izaći iz glave. A činjenica da se sve ovo dešava na korak od fjorda, gdje se planine sa obje strane obrušavaju na more, samo čini da sve izgleda još nestvarnije.

Muzika je bitan dio farske kulture. Kristijan Blak, koji vodi jedinu izdavačku kuću na ostrvima - Tutl, koju finansira država, a vode je umjetnici, objašnjava da tamošnja muzička škola ima dvije hiljade studenata, što je nevjerovatan podatak ako se uzme u obzir da ova zemlja ima nešto manje od 50 hiljada državljana.

„Čak iako nam ne treba dvije hiljade muzičara, muzika ima bitan uticaj na naše društvo“, dodaje on.

Ili kako je kazao Heini Djurhus, 24-godišnji basista farskog metal benda “Iron Lungs”: „Teško ćete naći nekoga ovdje ko ne svira neki instrument“.

Možete iskoristiti fakte i brojke da objasnite koliko je muzika bitna u farskoj kulturi. Ili možete više da budete eterični. Eivor je vjerovatno najveća zvijezda na Farskim ostrvima. Ona ima 33 godine, a prvi album je objavila sa 16 i u međuvremenu se probila i van granica svoje države. Popularna je na Islandu i u Danskoj, ima svoje fanove čak i u SAD, a njene pjesme mogu se čuti u BBC-evoj seriji „The Last Kingdom“.

„Mislim da to ima veze sa našim pejzažima i vremenom. Umjetnici vole ovakva mjesta jer su dinamična. Imamo ove lude predjele, a vrijeme se mijenja iz dana u dan. Svjetlost je jarka, a noć veoma mračna, kontrasti su ogromni. Mislim da to inspiriše umjetnike, muzičare“, priča ona za “Garijdian”.

Eivor je samo jedan od vodećih muzičara koji u svoje pjesme inkorporiraju elemente narodne farske muzike, a koji su postigli internacionalni uspjeh. Tu je i “viking metal” bend “Tyr”, kao i folk metal sastav “Hamferð”, koji inspiraciju pronalaze u starinskim baladama.

“Hamferð” toliko ozbiljno shvataju svoje mornarsko porijeklo da su išli na turneju brodom i imali akustične nastupe u uvalama do kojih se ne može doći običnim, zemaljskim putevima. Mada nismo sigurni kako je uopšte publika dolazila na ove koncerte.

Farska muzika je rasla u izolaciji. Ne samo zbog geografskih razloga (arhipelag je smješten između Škotske i Islanda u Sjevernom Atlantiku), već i kulturnih i komercijalnih. Mada je u pitanju država koja ima svoj parlament, kabinet i premijera, Farska ostrva su dio Danskog kraljevstva. Muzički instrumenti su na ostrvo stigli prvi put tek 1860-ih, dijelom zbog udaljenosti, ali i zbog toga što je Danska do 1854. imala monopol na trgovinu sa Faranima, kojima nije bilo dozvoljeno da posjeduju svoje brodove i posluju sa drugim državama. Do tada je jedino tapkanje nogom pratilo pjesme. I tako su starinske tradicije ostale dio mejnstrima.

U malenoj, drvenoj crkvi u Nordragoti Kari Svenson, koji je napravio kompilaciju tradicionalne muzike Farskih ostrva, objašnjava da su pjesme iz njegove domovine prilično šarenolike. Muzičke forme variraju od sela do sela, jer je do napretka puteva i automobila bilo izuzetno teško i potencijalno smrtonosno putavit od jednog do drugog mjesta. Čovjek koji se inače bavi snimanjem zvuka na otvorenom kaže da kad je počeo da sakuplja farske balade 50-ih je otkrio da su se mogle pronaći različite melodije za istu pjesmu čak i u istom selu.

“Postoje harmonije, ali i disharmonije”, objašnjava on. Tokom 50-ih su pomenute himne bile sveprisutne. Do 70-ih ste ih mogli čuti na pogrebima, ali ne dalje od toga, ističe on. Balade su međutim preživjele. Svake sedmice u Kulturnom centru glavnog grada Toršavna organizuju se večeri balada i lančanog plesa za lokalnu djecu. I upravo su ove balade najviše prisutne u modernoj farskoj muzici. Ali nemojte pomisliti da su svi farski muzičari folkeri u vunenim džemperima. Na G! Festivalu se može čuti skakutavi pop “Sakaris”, ulickani mejnstrim zvuk “Koni Kas”, pop-rok grupe “Lyon”, “Jogvan” koji je bio finalista danskog „X Factora“ prošle godine, kao i tehno, kantri i metal.

Ono što upada u oči je koliko svi oni dobijaju podršku. Čini se da bukvalno svaki farski muzičar uspijeva da natjera ogroman dio publike da pjeva sa njim uglas i jednako oduševljava i dječake i djevojčice. Nisu svi dobri, neki su prilično prosječni, ali svi izazivaju reakciju publike.

Na metal stejdžu “Iron Lungs” se izdvajaju na spisku izvođača na kojem su i blek metalci “Goresquad” i trešeri “Asyllex”. Nema ničeg posebno farskog u muzici “Iron Lungsa”. Hajnijev 22-godišnji brat Fridi može da pjeva na farskom, ali i ne mora, jer sve što ćete uspjeti da čujete je urlik iz grla: „AAARRRRGH! URRRGH!“. Ali zvuče sjajno, sa šminkom na licima u Alis Kuper stilu, odrokali su koncert pun progresivnih prelaza i bombastičnih ritmova i nema sumnje da su “Iron Lungs” veoma vješti i zabavni muzičari. Najbolje od svega je što se čini da uživaju dok sviraju.

Upravo je to jedini razlog za popeti se na binu, jer kako Fridi ističe, toliko je malo mjesta gdje mogu da nastupaju, da ne mogu biti na turneji konstantno.

„Mi bi voljeli da sviramo svake sedmice, ali tako bi dosadili ljudima. Tako da sviramo jednom mjesečno. I obično isti ljudi dolaze na naše koncerte“, kaže on.

Njegovoj grupi nije lako. Dva puta su u karijeri bili u studiju i oba puta rezultati su bili, kako kažu, veliki promašaji.

“Posljednji producent je konstantno bio pijan. Htio je to da nam nadoknadi tako što se ponudio da odradi posao besplatno, ali su snimci bili suviše loši da bismo ih objavili”, objašnjava Hejni.

On se ipak nada da će sljedećeg mjeseca snimiti prvi singl, a iduće godine objaviti i album. Do tada se od njih na Internetu mogu naći samo „lajv snimci sranje kvaliteta“, kako kaže basista.

Osim par solo zvijezda, samo ritam sekcija može da živi od muzike. Neopjevana zvijezda G! Festivala je ogromni, kosmati bubnjar Per Ingvald Hojgard Petersen, koji u prosjeku ima osam nastupa za vikend. Samo u subotu veče je trčao sa stejdža na stejdž kako bi odsvirao tri koncerta zaredom, a organizatori festivala sastavili su satnicu tako da se nastupi ne poklapaju.

Kakvom god muzikom da se bave, farski muzičari će vjerovatno proći kroz Tutl. Izdavačka kuća je pokrenuta 1979. i prvo je objavljivala džez i folk, ali se kasnije okrenula i pop i rok zvuku. Kristijan Blak kaže da je dolazak MTV-a bio krucijalan za razvoj farskog roka, jer su djeca postala izložena većem muzičkom izboru i inspirisana da se okušaju i sama u stvaranju muzike.

Tutl je prvi rok album, kompilaciju na kojoj se našlo 12 bendova pod nazivom „Rock in the Faroe Islands“, objavio 1995. i to je pokrenulo domaću rok scenu.

„Mi nismo napravili bendove, oni su već bili tu. Mi smo samo registrovali njihovu želju da se nađu na CD-u“, ističe Blak.

Danas Tutl objavljuje po album praktično svake sedmice, a internet je omogućio da ta izdanja stignu do većeg broja ljudi nego ikada. Ipak, to znači i manji priliv novca. Prije deset godina znali su da prodaju dvije hiljade komada nekog izdanja, a sada je uspjeh ako prodaju 700.

Patrijarhalno društvo koje ne odobrava

Farska ostrva su i dalje prilično patrijarhalno društvo, gdje gejevi i čak i samohrane majke često emigriraju u Dansku kako bi pobjegli od društvene stigme. Da li sa neodobravanjem gledaju i na metal muzičare?

“Mojoj majci se definitivno ne sviđa to što radimo. Ali nas podržava svakako. Ljudi ovdje kad čuju da si u bendu, misle da vjerovatno nisi baš neki muzičar, ali ćete podržati svakako. Tako je to na Farskim ostrvima, svako je u nekom bendu”, priča Hejni.

U takvoj situaciji malo ko može da živi od muzike. Eivor je jedna od blagoslovenih, ali je morala da se u 17. godini preseli na Island kako bi izgradila karijeru. Sada živi u Kopenhagenu, a kaže da je čak i u Danskoj imala problema na početku karijere.

„Sjećam se mog prvog koncerta tamo, došla je samo jedna osoba, jedan pijani Faranin. Ali stvari su s vremenom postale bolje“, priča ona.

Balade, uspavanke iz davnina...

Postoje tri vrste pjesama u farskoj tradicionalnoj muzici. Balade, antičke priče, koje se pjevaju uz već pomenuti lančani ples. Evo primjera jedne od priča, uzetog sa kompilacije tradicionalne muzike Farskih ostrva: “Viljormova sestra Kristin dobije dijete sa njim i savjetuje ga da pronađe ženu. Kaže mu da zaprosi ćerku kralja Girtlanda. Viljorm otplovi za Girtland i traži ruku kraljeve ćerke i uz ponižavajući odgovor biva ubijen”.

Tu je i muzika koja nosi naziv skajldur. U pitanju su uspavanke za djecu koje vuku korijene iz predhrišćanskog, bajkovitog univerzuma. I tu su himne ili Kingosalmar, koje su dobile naziv po Dancu Tomasu Kingou, koji ih je sakupio i objavio u knjizi 1699. godine.

( Stefan Strugar )