Je li samo “bolonja” kriva?

Implementacija principa Bolonjske deklaracije u visokoobrazovnim institucijama u Crnoj Gori

Usljed nedovoljne informisanosti o prirodi i suštini Bolonjskog procesa, u javnosti se plasiraju informacije o pogubnom uticaju koji ovaj proces ima na razvoj visokog obrazovanja u Crnoj Gori, a kao ključni argumenti se navode hiperprodukcija visokoobrazovanih kadrova, visok procenat nezaposlenih visokoškolaca, nekompletno i nezaokruženo obrazovanje koje se stiče u toku trogodišnjih bachelor studija i jednogodišnih master studija, nizak nivo znanja svršenih visokoškolaca u poređenju sa studentima koji su studije završili po „starom sistemu“, itd.

Ove diskusije se često ne temelje na provjerenim podacima, već na paušalnim ocjenama i subjektivnom doživljaju pojedinaca. Iako su neki od gore pomenutih argumenata, nažalost, istiniti, ključno pitanje je da li je Bolonjska deklaracija glavni krivac za ovakvo stanje kada je u pitanju kvalitet visokog obrazovanja u Crnoj Gori ili su do toga doveli neki drugi faktori.

Kada je u pitanju implementacija principa Bolonjske deklaracije u visokoobrazovnim institucijama u CG usvojena je nova struktura studija koja je zasnovana na ciklusima, kroz uvođenje dodatka diplomi usvojen je sistem uporedivih diploma, uveden je evropski sistem prenosa kredita (ECTS), značajno je unaprijeđena mobilnost studenata, istraživača, nastavnog i administrativnog osoblja, prepoznat je značaj ishoda učenja, studenti imaju mnogo aktivnije učešće u kreiranju i realizaciji obrazovne politike, itd.

Ključne preporuke Bolonjske deklaracije su u potpunosti zanemarene i to u najbitnijim segmentima. Činjenica je da je CG pristupila nedovoljno obuhvatnim strukturnim pristupom reformama što je dovelo do brojnih problema u primjeni principa Bolonjske deklaracije i sa posljedicama tako sprovedenih reformi se već suočavamo.

To se prvenstveno odnosi na strukturu studija koja nije usklađena sa trocikličnim bolonjskim sistemom. Treba istaći da u evropskom prostoru visokog obrazovanja postoje različiti modeli studiranja po šemi: 3+2+3, 4+1+3, 5+0+3 itd. Model 3+2+3 je dominantan u Evropi, najviše zbog mogućnosti zaokruživanja ciklusa studija i mogućnosti za većom mobilnošću. Kada je u pitanju CG, na svim ustanovama visokog obrazovanja je uspostavljen sistem od tri ciklusa studija, s tim što su postdiplomske organizovane kao specijalističke i magistarske, što predstavlja model koji je potpuno nepoznat u evropskoj praksi.

Tako je značajno umanjena mogućnost mobilnosti studenata i stvorene su značajne prepreke prilikom zapošljavanja naših kadrova izvan granica CG. Postojanje postdiplomskih specijalističkih studija je, više puta i od strane eksternih evaluatora u procesima akreditacije CG univerziteta, okarakterisano kao netipično i izuzetak u odnosu na zemlje Evropskog prostora visokog obrazovanja i data je preporuka da se model studiranja uskladi sa dominantnim modelima u Evropskom prostoru visokog obrazovanja, pa u narednom periodu treba razmisliti o napuštanju nedovoljno prepoznatih specijalističkih studija i jednogodišnjih magistarskih studija.

Ne posvećuje se pažnja kvalitetnom planiranju i definisanju parametara upisne politike, visokoobrazovne institucije u CG ne prate u dovoljnoj mjeri aktuelne trendove i kretanja na nacionalnom i međunarodnom tržištu rada i prilično se sporo prilagođavaju jako dinamičnim promjenama u okruženju. U narednom periodu je neophodno, na nacionalnom nivou, definisati jasne smjernice i parametre koji su utemeljeni na potrebama savremenog tržišta rada, uporedivi sa najboljom praksom u Evropskom prostoru visokog obrazovanja.

Jedan od osnovnih ciljeva Bolonjskog procesa je unapređenje sposobnosti za zapošljavanje evropskih građana i da ostarivanje pomenutog cilja podrazumijeva realizaciju brojnih aktivnosti od kojih je jedna od najznačajnijih razvijanje praktičnih znanja i vještina kod studenata kako bi oni što bolje odgovorili potrebama savremenog tržišta rada. Upravo je to jedan od glavnih nedostataka visokoobrazovnog sistema u CG, pa ako i postoje, u najvećem broju slučajeva, stažiranje i praktični dio studijskih programa nijesu strukturisani i formalno se ili ne ocjenjuju ili im se dodjeljuje nizak broj ECTS kredita.

Malo pažnje se posvećuje razvoju tzv. mekih vještina poput komunikacije, rješavanja problema, donošenja odluka, vještine potrebne za rješavanje konflikata, rad u timu itd. U narednom periodu neophodno je intenzivno unapređivati ovaj segment visokoobrazovnog procesa i to prvenstveno kroz osavremenjavanje studijskih programa, uvođenje više praktične nastave u kurikulume, obezbjeđenje veće zastupljenosti preduzetničkog učenja, uvođenje novih metoda i tehnika učenja, itd.

Jamil Salmi, globalni ekspert za tercijarno obrazovanje, u glavnom izvještaju Ministarstvu prosvjete 2013. je predložio dva modela finansiranja visokog obrazovanja u CG. Prvi je model direktnog finansiranja kojim se prenosi ukupan iznos sredstava direktno Univerzitetu CG i koji je orijentisan ka institucijama, dok je drugi zasnovan na principu vaučera i usmjeren ka studentima koji sami biraju gdje će studirati.

Oba modela imaju i prednosti i nedostake, s tim što drugi promoviše veću konkurenciju među javnim i privatnim visokoškolskim ustanovama i na taj način dodatno podstiče unapređenje kvaliteta visokog obrazovanja. Vlada je usvojila prvi model finansiranja koji podrazumijeva uvođenje tzv. programskih ugovora koji obuhvata finansiranje studenata prvog i drugog ciklusa studija, odnosno osnovnih i master studija Univerziteta CG.

Ne treba osporiti značajno unapređenje kvaliteta visokoobrazovnog procesa u pojedinim segmentima. Međutim, isto tako ne treba zanemariti ni činjenicu da je reforma visokog obrazovanja u CG u skladu sa principima Bolonjske deklaracije donijela i brojne negativne posljedice posebno kada je u pitanju uvođenje neprepoznatljivog i međunarodno neuporedinog dvostepenog modela postdiplomskih studija, za šta je kriva neadekvatna primjena Bolonjske deklaracije, što svakako treba da bude pouka za buduće djelovanje. Ne treba zaboraviti ni činjenicu da je reforma obrazovnog procesa kontinuirani proces koji zahtijeva vrijeme, rad, iskustvo, znanje, energiju...

Autorka je prorektorka Univerziteta Mediteran

( Anđela Jakšić Stojanović )