Kroki diktatora

Na usponu ljudskog roda prema sadašnjosti, jednu od najdužih etapa predstavlja Medium aevum odnosno srednji vijek. Različiti dijelovi ljudskog roda kroz srednjevjekovno društvo i feudalno društveno uređenje prolazili su u različitom vremenu i u različitom stupnju razvoja.

Zbog toga se istorijska međa početka i kraja ovog perioda često različito i datira. Jedan od najčešće korišćenih datuma za početak srednjeg vijeka je pad Zapadnog Rimskog Carstva 476. godine, a kraj se najčešće obilježava padom Istočnog Rimskog Carstva, to jeste Carigrada pod Tursku vlast, 1453. godine.

Ovih deset vjekova istorije čovječanstva ispunjeno je bogatim i živim sadržajem. Prije svega haotičnim migracijama raznih naroda i plemena, porašću moći religije, zametanjem novih nacija i njihovim mnogobrojnim ratovima, koji su uglavnom postavili granice današnjih država.

Ovaj period srednjeg vijeka za nauku je veoma važan, jer predstavlja duhovno izvorište skoro svih evropskih naroda, pa i balkanskih. On takođe zbog svoje neistraženosti, predstavlja idealan okvir za istorijske manipulacije. Zbog toga su često, i po pravilu, političari sa ovih prostora balkanske srednjovjekovne države predstavljali kao svoj politički cilj. Oni su na taj način potpuno naopako okrenuli osnovno načelo evropske civilizacije - da duh jednog naroda, naravno, treba vraćati svom izvorištu, ali da politiku tog naroda treba okrenuti budućnosti.

Bez obzira na broj i različitost državnih tvorevina kao i različitost društvenih uređenja, koja su se smjenjivala na Balkanu tokom XX vijeka, moderni istoričari sve vladare na ovoj teritoriji i u ovom vremenskom intervalu smatraju - diktatorima. Naravno, diktator nije tvorevina Balkana. Još u starom Rimu diktator je bio najviši službenik sa neograničenom vlašću. Obično je biran u teškim prilikama po državu, a ovakva vlast je mogla trajati najviše šest mjeseci. I evropska civilizacija XX vijeka poznaje, u velikom broju, vladare diktatore, koji su već davno sišli sa političke scene. Sadašnja Evropa ima zajedničku političku osnovu. U svim država Evrope sada se vjeruje u liberalizam, demokratiju, parlamentarizam, humanost i individualnu slobodu.

Za označavanje diktatora i njegove države obično je rabljena formula tipa da u diktatorskim zemljama građani služe diktatoru i državi, za razliku od demokratskih vladara i država koje služe narodu. Svi smo svjedoci da je u demokratskim zemljama životni nivo viši, da njihove akcije rastu na svjetskom tržištu, da njihovi građani imaju više mogućnosti da svoju djecu vaspitavaju u miru, oni imaju punu političku slobodu i stoga više prilika da svoje poglede iskazuju kao dostojna ljudska bića.

Uopšteno, najvažniji činioci koji utiču na razvoj neke zemlje i njenog naroda su: geografski položaj, privreda i demokratija. Ostali, ne manje važni, faktori su: religija, natalitet, kulturne tradicije i narodni karakter. Iz svih ovih činilaca spojenih u jednu cjelinu proističe nacionalizam.

Nacionalizam izaziva neke dobre i pohvalne stvari: gordost i odlučnost narodnog karaktera, želju ka napretku u ekonomiji, nauci, umjetnosti, sportu i svim drugim oblastima ljudskog djelovanja. Pretjerani i isuviše istaknuti nacionalizam stvara političku i privrednu netrpeljivost. Prekomjerni nacionalista postaje rob svojih granica i svoje prošlosti, jednom riječju - postaje uskogrud.

Upravo takav nacionalizam za svog vođu ne traži demokratu, njemu jednostavno treba diktator. Zato po pravilu državnik koji ima želju za neograničenom vlašću, prvo formira pretjerani nacionalizam, koji kasnije služi kao motorna snaga njegove vladavine. Diktatorima nacionalizam pomaže da ostvare najteži posao na svijetu, to jeste da ljudskom biću na duži rok zabrane da slobodno živi i misli.

Kada unutrašnje nezadovoljstvo naraste, ovakvi vladari obično priželjkuju napetost i sukobe, državne udare i nasilne demonstracije. Takav scenario im je prijeko potreban, prije svega, kako bi unutrašnje političko i ekonomsko nezadovoljstvo, pretvorili i prikazali kao ugrožavanje nacionalnih i državnih interesa.

U takvim prilikama, diktatori najveću pomoć dobijaju od "profesionalnih" nacionalista. Nacionalisti po profesiji nikada ne nedostaje neprijatelja. Tu se uvijek nađe druga nacija, druga vjera, ekstremna politička grupacija, domaći izdajnici i strani plaćenici. A kada se brane nacionalni i državni interesi, onda se nema vremena za institucionalne i druge reforme.

Može se na kraju reći da je ovakav vladar i vlast vraćanje ka primitivnom čovjeku i prevaziđenom nagonu čovječanstva za zaštitom i za vođstvom snažnog pojedinca. Diktator je moderan oblik poglavara ili čarobnjaka pećinskog čovjeka, a pretjerani nacionalizam ono opojno sredstvo kojim se pomračuje razum i oduzima svijest.

( Predrag Malbaša )