Kameni spavači konačno zaštićeni

Grčka groblja u Plužinama i na Žabljaku i nekropola u žabljačkim Barama Žugića konačno se, od prošle sedmice nalaze na Uneskovoj listi mjesta svjetske baštine. Upis ovih stećaka - “kamenih spavača”, srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika koji su karakteristični za područja Bosne i Hercegovine, Srbije, Hrvatske i Crne Gore, kandidovan je kao dio zajedničkog projekta četiri države, započetog 2009. godine.

Pored tri nekropole sa područja Crne Gore, status mjesta svjetske baštine dobilo je i 25 lokaliteta sa područja tri susjedne države - 20 iz BiH, tri iz Srbije i dvije iz Hrvatske.

Na Grčkom groblju u žabljačkom selu Novakovići, nadomak Ribljeg jezera, ostalo je sačuvano 49 stećaka i to deset ploča, 27 sanduka i 12 sljemenjaka. Ukrašena su 22 primjerka, a stećci su rađeni od lokalnog krečnjaka i nijesu postavljani u pravilne redove sa istim razmacima. Različitih su veličina, nivoa obrade, ukrasa i stanja očuvanosti, a na nekropoli nema stećaka sa natpisima. Najbrojniji dekorativni motivi su trake sa kosim crtama u vidu friza ili okvira na vertikalnim stranama stećka, ili bordura na gornjoj vodoravnoj površini sanduka i ploča. Predstava životinja nema mnogo, a posebnu pažnju privlači figura jelena.

U Barama Žugića sačuvano je najviše stećaka, čak 300, od kojih je 240 ploča, ali samo je deset masivnih ploča pravilnog oblika, dok su ostale tanje i često nepravilnog oblika.

Nekropolu čini još 50 sanduka i deset sljemenjaka, a od ukupnog broja ukrašeno je samo njih 23. Ukrasi su simboličkog karaktera, a među njima su najbrojniji obični i stilizovani krstovi, potom krug, rozete, zvijezde, luk i strijele, mač i štit, okviri ili bordure od kosih paralela. Na osnovu velikog broja stećaka pretpostavlja se da se na nekropoli u Barama Žugića sahranjivalo seosko stanovništvo sela Novakovića i okolnih sela u oblasti Jezera.

U Plužinama, u Zagrađu, u listopadnoj šumi ispod Soko-grada, smješteno je groblje na kome je sačuvano šesnaest stećaka, od kojih tri sljemenjaka, dva sanduka i 11 ploča, od kojih je nepravilnog oblika, dok su ostale pravougaone. Stećci su izrađeni od lokalnog kamena, većinom su neukrašeni, a posebno se izdvaja stećak Petka krstjanina, koji sadrži epigrafski natpis. Pomenuti stećak dugo je poznat nauci, ali je tek od skoro u potpunosti pročitan. U prvom, dužem natpisu saopštava se da je Petko biljeg postavio za života, očekujući smrt u Sokolu, uz svog milog gospodina vojvodu Stjepana, dok se na drugoj strani “kamena spavača” Petko obraća Bogu da primi njegovu dušu i moli braću i družinu da mu prolazeći ne gaze grob. Tekst se završava poznatom epigrafskom frazom upozorenja na prolaznost života. Pisac teksta je dobro poznavao epigrafsko ćiriličko pismo XV vijeka, a stećak je podignut između 1435. i 1448. godine.

Na prostoru bivše Jugoslavije nekada je bilo oko 100.000 stećaka, a danas ih je na oko 3.300 lokaliteta sačuvano nešto preko 70.000. U Bosni i Hercegovini nalazi se oko 60.000 stećaka, u Hrvatskoj oko 4.400, u Srbiji 4.100 i u Crnoj Gori 3.500.

“Kameni spavači” pojavljuju se u drugoj polovini XII vijeka, njihova izrada bila je najučestalija tokom XIV i XV vijeka, dok u XVI vijeku izrada stećaka postupno nestaje. Pored naziva stećak, koriste se i nazivi grčko groblje, mramor, mramorje, kam, biljeg, krst, kaursko groblje.

Galerija

( Svetlana Mandić )