REFORMA UNIVERZITETA: "Višak" preko 100 studijskih programa

Na Univerzitetu Crne Gore (UCG) evidentna je hiperprodukcija studijskih programa, upisna politika nije usklađena sa potrebama tržišta rada, dok je model studiranja prevaziđen, što dovodi do kompletnog pada kvaliteta.

To se navodi u predlogu reforme UCG, koju su prošle sedmice Senat i Upravni odbor UCG uputili Vladi na usvajanje, a koja je izazvala kontroverze u dijelu akademske javnosti.

„Postoji hiperprodukcija studijskih programa na Univerzitetu i to 270, sa čak 445 usmjerenja. Na UCG se upisuje oko 4.300 studenata, od čega 1.700 budžetskih i 2.600 samofinansirajućih studenata, od čega oko 400 stranaca. Ne postoji zadovoljavajuća usklađenost između potreba tržišta rada i upisne politike Univerziteta. Prema podacima Zavoda za zapošljavanje, na evidenciji je bilo preko 10.000 lica sa stečenim visokim obrazovanjem. Broj diplomiranih u odnosu na broj upisanih je 30 do 40 odsto na skoro svim jedinicama. Izuzeci su Medicinski, Farmaceutski, Arhitektonski, kao i fakulteti umjetnosti“, kaže se u pratećoj analizi.

Navodi se da je u 2015. u nastavi angažovano 628 osoba van Univerziteta.

„Od 840 zaposlenih u okviru akademskog i stručnog osoblja, 734 lica obavljaju nastavu na 270 studijska programa, s 445 usmjerenja. Od njih, 209 nema potrebnu normu časova, a 308 ima opterećenje veće od 28 odsto preko norme. To su pokazatelji stihijske produkcije studijskih programa, neadekvatne kadrovske politike na određenom broju jedinica, kao i neadekvatnog zapošljavanja, nefunkcionalnosti i neodrživosti studijskih programa, što rezultira problematičnim kvalitetom nastave“, pokazuju podaci UCG.

Univerzitet je, kako se navodi, 2015. na Webometics listi rangiran u ukupnom skoru kao 3.235. u svijetu, a 1.019. u Evropi. Prema kriterijumu vidljivosti Univerzitet je bio na 5.489. mjestu, po uticaju na 8.353, po otvorenosti 2.563, a prema izvrsnostima 2.269. mjestu.

„Kvalitet doktorskih studija nije u zadovoljavajućem standardu kvaliteta. Od 2004. godine na Univerzitetu je doktoriralo 159 kandidata. Trenutno je upisano oko 500 doktoranada. Finansijsko stanje, u momentu izrade analize, bilo je alarmantno - postojala su krupna dugovanja i prema zaposlenima i državi, usljed nesistematičnog pristupa upravljanju finansijama, posebno u segmentu nagrađivanja zaposlenih za nastavu na samofinansirajućim studijskim programima i tretiranju prihoda sa tržišta“.

Navodi se i da je u proteklih 21 mjesec slika stanja Univerziteta značajno poboljšana, jer je UCG je na Webometics listi napredovao za 885 mjesta i nalazi se na 2350. mjestu, da je UCG u potpunosti izmirio sva dugovanja prema zaposlenima i da su naslijeđeni dugovi na ime poreza i doprinosa u konstantnoj konsolidaciji i izmirenju.

„Strateški smo opredijeljeni za model studija 3+2+3, jer smatramo da samo ovakvom reformom možemo postići kvalitativne promjene u sistemu visokog obrazovanja, usklađujući se sa ovim dominantnim modelom u evropskom prostoru visokog obrazovanja“, piše u dokumentu.

Navodi se da na UCG sada postoji model studiranja 3+1+1+3 koji nije poznat u Evropi.

„Sadašnji sistem ima četiri stepena, odnosno ima za druge zemlje nepoznat specijalistički stepen, što nas suštinski izopštava iz integracijskih procesa obrazovanja. Osim toga, ovaj model napravio je određene probleme na polju kvaliteta. Prepoznatljivost postoji samo na četvorogodišnjem nivou, što sadašnji model ogoljuje kao formalno reformisan i maskiran nekadašnji sistem, uz nove faktore izmijenjenog koncepta ispitivanja i načina ocjenjivanja (po bolonjskom sistemu), što je dovelo do upitnog kvaliteta“.

Takođe, kako se navodi, u ovakvom sistemu u kojem je došlo i do omasovljena studija, izostala je pravakontrola kvaliteta na tržištu visokog obrazovanja, došlo je do povećanja broja privatnih univerziteta i fakulteta, kao i nostrifikovanja velikog broja diploma sa privatnih univerziteta i fakulteta iz regiona, „što se pogubno odražava i na kvalitet diploma i znanja, na ponudu i na broj nezaposlenih visokoškolaca na tržištu rada“.

U dijelu koji se odnosi na redukciju broja studijskih programa, navodi se da se sada realizuje 270, a projektovano je 160.

„Pristupili smo analizi sličnih studijskih programa na različitim fakultetima i neracionalnom dupliranju kapaciteta, kao i sagledavanju programa koji u proteklih pet godina nisu imali zadovoljavajući broj studenata pri upisu i tokom studija, kako bismo redefinisali broj i prišli redukciji hiperprodukovanih studijskih programa i usmjerenja“. Imajući u vidu opterećenje nastavnika i veliki broj disciplina na kojima su angažovani, kao i nepovoljan odnos broja studenata u odnosu na broj nastavnika, sada se dobija znatno bolja struktura koja će imati implikacije i na kvalitativne pomake u smislu veće angažovanosti nastavnika na realizaciji nastave, naučnoistraživačkom napredovanju i podizanju ukupnog renomea Univerziteta, angažovanju nastavnika na projektima saradnje sa privredom, projektima mobilnosti i slično“.

Reforma uvodi i obaveznu praktičnu nastavu, ili kroz obavezan predmet ili kroz vježbe na drugim predmetima, u nastavnim bazama u privrednim i društvenim institucijama.

Radni tim je predložio osnivanje novih interdisciplinarnih studijskih programa na master nivou: agrobiznis i ruralni razvoj, bezbjednost hrane, kvalitet i standardizacija, mehatronika, energetska efikasnost, inkluzivno obrazovanje, menadžment u građevinarstvu, a predloženo je i osnivanje novog interdisciplinarnog studijskog programa na nivou doktorskih studija zaštita životne sredine. Kroz reformu je uveden obavezan strani jezik - engleski.

Predlaže se i promjena strategije upisne politike.

„Fascinantno je, čak i za evropske prilike, da se u Crnoj Gori nešto više od 80 odsto svršenih srednjoškolaca upisuje na neki od crnogorskih fakulteta, gdje manje od polovine završi studije. Ilustracije radi, za stepen omasovljenja visokog obrazovanja u Crnoj Gori u ovom trenutku, može se reći i ovako: u odnosu na broj postojećih radnih mjesta sektor visokog obrazovanja proizvede 3,5 puta više kadra. Nužno je razviti i metodologiju praćenja kretanja na tržištu rada i predviđanja potreba u privredi i društvu“.

Smatramo da novom modelu studija i efektima koje bi trebalo da postigne, pogoduje odnos 80 odsto budžetskih - 20 odsto samofinansirajućih studenata, po mogućnosti u sva tri ciklusa studija. Odnos broja budžetskih i samofinansirajućih posmatramo kroz upisne kvote za tri ciklusa.

Po “novom” od 2017, za ranije upisane prelazni period

Primjena novog modela studiranja u novoj strukturi na Univerzitetu, treba da startuje nakon akreditacije i licenciranja 2017. godine, i odnosi se na upis studenata u studijsku 2017/18 godinu. To znači da bi drugi ciklus master dvogodišnjih studija počeo tek studijske 2020/21 godine.

Za generacije studenata koje su počele da studiraju, po tada već „starom“ modelu studija, neophodno je definisati prelazni period čime bi se obezbijedila studentska prava i uslovi zagarantovani ugovorom o studiranju.

Nakon prelaznog perioda, kao što je to slučaj i do sada, studenti bi se uključivali u novi režim studija. Priznavanje kvalifikacija po (do)sadašnjem sistemu studiranja obavljaće se kroz prelazni režim na način što će se stečeni nivo kvalifikacija izjednačavati sa nivoom kvalifikacija po novom modelu studiranja.

Prelazni period biće definisan Zakonom i u skladu sa praksom poštovanja i zaštite prava studenata.

Crnogorski i srpski su odraz kontroverzi u društvu

Predlog po modelu 3+2+3 radni tim Prirodno-matematičkog fakulteta nije dostavio uprkos kontinuiranim smjernicama od strane radnog tima Univerziteta, Centra za studije i kontrolu kvaliteta, rektora i međunarodnih eksperata, piše u dokumentu.

Struktura po modelu 4+1+3, koju je predložio Prirodno-matematički fakultet, kako se navodi, nije usklađena sa smjernicama Radnog tima za reorganizaciju i integraciju Univerziteta.

“Predlog strukture Filološkog fakulteta predviđa postojanje studijskih programa Crnogorski jezik i južnoslovenske književnosti i Srpski jezik i južnoslovenske književnosti. Programi su uglavnom ostali na nivou nastavnog programa iz vremena kada su funkcionisali kao jedan studijski program. Razlika u nazivima studijskih programa odražava institucionalizovane kontroverze po pitanju jezika u crnogorskom društvu, u kojem Univerzitet, nažalost, teško sam može da arbitrira akademskim i stručnim parametrima i standardima.

( Dejan Peruničić )