MVP - šta to ono bješe

Sram te bilo, crnogorska opozicijo, što si dozvolila da se desi onakav model masovne vaučerske privatizacije - to bi bio sažetak razgovora sa VIP televizije, a koji se ticao intervjua o ekonomskoj temi: petanestogodišnjici MVP-a.

Novinarka dobrog ekonomskog obrazovanja koja sjajno poznaje neodrživost papira bilo koje privatizacione varke u Crnoj Gori, odlučila je da razvodni priču. Valjda se moralo baviti tim akvarelističkim dometima, pošto je gost odlučio da odgovornost procesa, kojim je trebalo da se privatizuje naslijeđena značajna osnova privređivanja i dostigne održiva definicija vlasništva, odlučio da optuži opoziciju što je bila razjedinjenja pa samim tim nije učestvovala u poboljšanju modela koji se, eto kao slučajno, pokazao kao potpuno nelegitiman u krajnjoj realizaciji, pravnoj, ekonomskoj, tržišnoj.

Ali, da ne trošimo riječi na okamenjenju očekivanost industrije opravdanja, iako je stav ondašnje opozicije bio kao iz citata: “Građanima će, možda, ova akcija zvučati privlačno, ali će se već u prvom pokušaju uvjeriti da će dobiti akcije bezvrijednih preduzeća jer je društvena imovina u međuvremenu drastično obezvrijeđena." (prof. Vujanović-Kuljak)

Šta se bješe desilo s početka stoljeća: u okviru Zakona o privatizaciji, u članu 9, sa vezom sa članom 7, uvezani su novi instituti u pravni i ekonomski sistem Crne Gore. Privatizacioni fondovi, koji su kasnijom regulativom postali investicioni fondovi, iako nikad nisu bili ni privatizacioni ni investicioni ni fondovi, posebno ne u definiciji moderne ekonomske tržišne stvarnosti. Objektivni razlog je jednostavan: malo tržište. Subjektivni razlog pripada našim sljedbenicima poraženog neoliberalizma.

I, privatizacioni vaučeri, ili nekakve tisuće poena, koji su davali pravo da postanete vlasnik-ca nekog ili više privrednih subjekata zemlje tokom samo jedne zvanične aukcije. Ova brzopoteznost je bila intenciono skrojena sistemska ishitrenost da se zaokruži priča u što kraćem roku i onda krene prema odavno namještenoj priči sistemskog PR grafika/vica, koji je pokazivao da je ulaganje na tržištu kapitala od 1 eura vodilo zaradi od €4 eura tamo negdje 2004.

Vratimo se na 225 preduzeća koja su bila predmetom MVP-a. Šta je suština te stečene svojine?

Negdje u maju 2009. Ustavni sud Crne Gore je odbio kao neosnovan tužbeni zahtjev manjinskih akcionara lokalne velike kompanije da se poništi odluka iz prethodog perioda Vrhovnog suda, odnosno Apelacionog, koji je “zaključio da nema ovlašćenje da naloži akcionarskom društvu da emituje nove akcije sadašnjim vlasnicima”. Na šta se odnosila ova odluka udarnih sudskih instanci države?

U sažetoj rekapitulaciji, tamo negdje početkom 90-ih, sistemski je odlučeno da se pristupi registraciji dioničkih društava, sadašnjih akcionarskih, a prateći odredbe Markovićeve reforme, taman prije početka ubijanja bivše domovine.

Preduzećima se zakonskim okvirom pružaju različite mogućnosti da putem radničkih internih i eksternih upisa, do niza drugih modela, kreiraju početne veličine akcijskog kapitala, odnosno broja akcija koji pripada pojedincu. Potom, iako su računovodstvene knjige već imale jasne podatke, centralizovano/ administrativno/ eksterno se preporučuje/ nameće obaveza da se izvrši procjena imovine preduzeća, kako bi se nametnuto ispravljao na gore akcijski kapital, a posljedično uvećavao broj akcija u pokušaju glumljenja kreiranja tržišnih vrijednosti.

Ova procjena je imala jedan cilj, a to je da se nominalno (čitati: pojavno) povećala vrijednost akcijskog kapitala preduzeća, u cjelosti netačnim, nelegalnim i stručno neodrživim postupkom. Jednostavnije, imate zgradu, koja je do juče u knjigama vrijedila 1 euro; utvrđuje se nova procijenjena vrijednost od 8 eura; razlika se direktno upisuje kao nova vrijednost akcija, nominalno povećavajući vrijednost akcijskog, osnovnog kapitala. Obična matematika računovodstvene i ekonomske struke kaže da ta razlika ne može uvećavati vrijednost akcije, nego taj podatak (7 eura) ukazuje da dato preduzeće ima novu vrijednost imovine, bar u trenutku procjene, a definisana razlika se unosi u revalorizacione rezerve (kategoriju ukupnog kapitala, a ne akcijskog), koje nemaju zakonsku “moć” da mijenjaju ni broj ni vrijednost akcija pojedinačno.

Početkom 2001/2. godine, na zvanične spiskove dvjestotinjak preduzeća ponuđenih za tendersku i vaučersku privatizaciju u CG, čini se dodatna greška: retroaktivno se naređuje da se u statute akcionarskih društava upišu vrijednosti reprocijenjenog akcijskog kapitala u DEM/euro iz daleke ‘93. godine, zanemarujući legalnu definiciju da su se knjige vodile u dinarima, valuti koja je imala šest zvaničnih obezvrijeđivanja do novembra ‘99, kada je izašla iz naše ekonomske prakse. Znači, u zvanične depozitarno-agencijsko-komisijske knjige unijeta je nepravilna vrijednost akcijskog kapitala CG privrednih društava, suprotna vrijednostima akcijskog kapitala iz knjiga privrednih društava.

Pojedini novi vlasnici, nakon ulaska u naše kompanije, većina strateških investitora, biraju optimalno, legitimno i stručno, ali skupo, rješenje - angažovanje revizorskih kuća, s ciljem da se primijene međunarodna računovodstvena pravila i utvrdi realno stanje svih bilansnih pozicija. Domaći investitori (čitati: građani sa vaučerima), vođeni strahom i netačnim savjetima, ostali su da ćute u svojoj neznavenosti, definiciji koja se u MVP kosmosu primjene, sistemski, podrazumijevala i očekivala.

U krajnjem skoru, ona veličička brojka s početka kod većine tenderski privatizovanih preduzeća morala se izbrisati, pretvorila se u vazduh, ali ne zato “što su nas oni prevarili” nego zato što se u privredne finansijske knjige unose realne, a ne kuloarski sanjane vrijednosti. Stoga su naše najvažnije sudske instance 2009. pravilno odlučile da odbiju zahtjeve manjinskih akcionara, pošto je broj akcija koje su imali ranije, a koje vuku korijene vlasništva iz nepravilnih determinanti ondašnjeg dvojakog upisa, bili lažni, pa se stoga nisu mogli dodatno uvećavati. Građani nisu imali ni revizore ni resurse da izbjegnu da se nađu u svojinskom vazduhu iz knjiga MVP-a. Građani CG su onomad bili željena amaterska publika pošto im ni jednom nije rečeno da su vrijednosti prezentovane na spisku dvjestotinjak preduzeća netačne i da štete imovinskoj stabilnosti u CG.

“(Ne)brisanje vazduha“ je bila suština MVP-a, koja je rezultirala u ovom tekućem glumljenju vladavine prava u ekonomskom podsistemu, a bez konkretnih zaštita svojinskih odnosa. Tako da su MVP odrednice zakonskog teksta, a koje su se ticale “transaprentnosti, zaštite svojinskih prava, javnosti, postizanja maksimalne ekonomske korisnosti” (citat iz Zakona) bile i ostale velike riječi bez ikakvog konkretnog značenja u poslovanju u sredini koja riječi koristi za jalovo potkusurivanje u izabranom odsustvu vrijednosti, sistema ili pojedinca, svejedno.

Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka

( Mila Kasalica )