"1984": Upozorenje protiv svih totalitarnih režima

Na današnji dan 1949. objavljen je jedan od najvažnijih romana, “1984.” Džordža Orvela. Riječ je o najpoznatijem distopijskom romanu u istoriji književnosti, koji je Orvel napisao pred kraj života, dok je bolovao od tuberkuloze od koje je na kraju i umro, i to nepunih sedam mjeseci nakon što je objavio svoje remek-djelo.

Orvel je još 1937. pogođen metkom u grlo dok se u Španskom građanskom ratu borio protiv fašista. Da je taj metak otišao nekoliko centimetara više, svjetska književnost ostala bi i bez “Životinjske farme” i “1984.”, koje je taj veliki autor napisao po povratku u Englesku.

Njegova iskustva u Španiji, koja je detaljno opisao u briljantnoj knjizi “Kataloniji u čast”, bila su ključna u formiranju Orvelovih anti-totalitarističkih ideja - od imperijalizma preko fašizma do staljinizma.

Iako je šira populacija s Orvelom upoznata prvenstveno kroz “Životinjsku farmu”, koja se nalazi i u školskoj lektiri, “1984.” je nesumnjivo njegovo najvažnije djelo, koje je i dan danas i te kako relevantno. Naime, dok se u “Životinjskoj farmi” Orvel obračunava sa staljinizmom, u “1984.” je otišao korak dalje te budućim naraštajima ostavio ultimativno upozorenje protiv svih totalitarnih režima.

U “1984.” Orvel, naime, opisuje imaginarno totalitarno društvo u kojem apsolutnu vlast ima Partija, kojoj je na čelu Veliki Brat - mitska figura koju je izmislila partija kako bi amorfnoj masi aparatčika dala ljudsko lice.

U Okeaniji, državi u kojoj živi protagonist knjige Vinston Smit, individualna sloboda i autonomija su potpuno ukinute, a stanovnici su vlasništvo režima. U Okeaniji, stvarna istorija je izbrisana, a umjesto nje umetnuta je izmišljena istorija koja Partiju i Velikog Brata prikazuje u najboljem svjetlu, a da kontrola nad svakim aspektom života populacije bude potpuna, brine zloglasna “Policija misli”.

U svakoj kući ili stanu članova partije nalazi se “telekran”, ekran koji ne može da se ugasi, danonoćno emituje isključivo partijsku propagandu, a u sebi ima i mikrofon i kameru kako bi svaki član partije bio pod nadzorom 24 sata na dan. Partijska indoktrinacija posebno je naglašena među djecom, od koje roditelji u takvom društvu strahuju možda čak i više nego od “Policije misli”, jer se od djece od najranije dobi stvaraju poslušni partijski vojnici koji su spremni da prijave i roditelje ako kod njih primijete i najmanji znak disidentskih sklonosti.

Sve one koji na bilo koji način (riječju, mišlju, djelom ili propustom) zgriješe protiv partije ili Velikog Brata, čeka “tretman” u Ministarstvu ljubavi - državnom odjelu za mučenje i “prevaspitanje” neposlušnih, koji bez izuzetka završava političkim ubistvom, ali tek nakon što “prestupnik” iskreno odustane od svojih ideja i prihvati vlast Partije i Velikog Brata kao ne samo jedinu moguću, nego i jedinu zamislivu.

U tom se ministarstvu nalazi i čuvena “soba 101”, u kojoj su zatočenici prisiljeni da se suoče sa svojim najvećim strahom, a sve kako bi se potpuno slomili i predali i posljednji djelić svoje individualnosti Velikom Bratu.

Roman “1984.” je bio zabranjen u Sovjetskom Savezu, odnosno Rusiji, od 1950. pa sve do 1990. Staljinu se, naime, nije naročito svidio Orvelov opis totalitarnog društva kojim upravlja “Veliki Brat”, svemogući, nepogrešivi i nedodirljivi šef vladajuće partije.

Paradoksalno, do (neuspješnog) pokušaja zabrane došlo je i 1981. u SAD-u, konkretno u Džeksonu na Floridi, čiji su dužnosnici tražili zabranu jer se radi o “prokomunističkoj knjizi sa seksualno eksplicitnim sadržajem”.

Od trenutka kad je objavljena, “1984.” je nailazila na niz prepreka - nazivali su je “subverzivnom”, “ideološki koruptivnom”, a o njenoj relevantnosti govori i podatak da je i dan danas zabranjena u nizu država pod totalitarnom vlašću.

Orvel je htio prvo da je nazove “Posljednji čovjek u Evropi” jer je time želio da naglasi apsolutnu usamljenost disidenta Vinstona Smita u svijetu u kojem ne postoje nikakve informacije osim onih koje emituje Partija, odnosno u kojem se niko ne sjeća kakvo je društvo bilo prije dolaska Partije na vlast.

Orvelov izdavač je, nakon što je knjiga objavljena i u Engleskoj doživljena kao napad na aktuelne političke elite, pojasnio da je “1984.” napisana kao upozorenje generacijama koje dolaze: “Pouka koju treba izvući iz te opasne noćne more je jednostavna: Ne dozvolite da se to dogodi. To zavisi od vas”.

( Vijesti online )