Evropljane brine Matisov odlazak, više nema ko da kontroliše Trampa

Ključni saveznici Vašingtona su izrazili zabrinutost zbog ostavke američkog ministra odbrane Džima Matisa i politike predsjednika Donalda Trampakoja je dovela do nje. Oni su pohvalili Matisa kao posvećenog partnera.

Matis je u četvrtak saopštio da će se povući zbog sukoba sa Trampom oko predsjednikove spoljne politike, uključujući iznenadnu odluku da povuče vojsku iz Sirije i planove za smanjenje prisustva u Avganistanu.

„Sekretar Matis je dao ključni doprinos očuvanju snage i spremnosti NATO da se bavi ozbiljnim bezbjednosnim izazovima sa kojima smo suočeni”, kazala je portparolka NATO Oana Lungesku. „On uživa veliko poštovanje kao vojnik i diplomata”.

Matisa su u Evropi vidjeli kao čvrsto posvećenog Alijansi, za razliku od njegovog bivšeg šefa. Tramp je upozorio Evropljane da će SAD uskratiti podršku ako ne povećaju troškove za odbranu.

Bivši belgijski premijer Gi Verhofštad, lider liberala u Evropskom parlamentu, kazao je da je ostavka samo učinila hitnijom potrebu Evropske unije da radi na jačanju sopstvenih odbrambenih kapaciteta.

„Matis je kontrolisao Trampove najgore instinkte i bio je snažni pristalica NATO i multilateralizma. Njegov odlazak je loša vijest i izgleda kao da se ostvaruje plan Vladimira Putina”, napisao je Verhofštad na Tviteru.

Matisova ostavka je izazvala i zabrinost azijsko-pacifičkih saveznika Vašingtona, koji penzionisanom generalu odaju priznanje za izgradnju povjerenja i ublažavanje izolacionističkih impulsa.

U tom regionu su američki saveznici Japan, Južna Koreja i Australija i neka od najnemirnijih svjetskih žarišta, pri čemu su visoke tenzije na Korejskom poluostrvu a kineska militarizacija u Južnom kineskom moru izaziva trvenje.

Ostavka je iznenadila i Kabul, gdje je penzionisani general mornarice smatran garantom američkog angažovanja. Avganistanske zvaničnike su zabrinuli planovi o povlačenju više od 5.000 od 14.000 vojnika u toj državi.

Nakon što je dobio dojavu od izvora i diplomata iz Bijele kuće, američki predsjednik Emanuel Makron je u utorak nazvao Trampa i upozorio ga povodom odluke o Siriji, rekao je jedan francuski zvaničnik.

„Rekao mu je: Budi oprezan, mislimo da je malo prerano’”, rekao je taj zvaničnik.

Njemačka ministarka odbrane Ursula fon der Lejen je pozvala na pojašnjenje buduće politike.

„Pošto SAD imaju tako istaknutu ulogu i odgovornost za arhitekturu globalne bezbjednosti, važno je da svi brzo dobiju pojašnjenje u vezi sa budućim pravcem”, kazala je u saopštenju.

On je objavio pismo u kojem je naveo suštinske razlike između njega i Trampa i implicitno kritikovao Trampovo zanemarivanje saveznika u svijetu.

Matis je bio posljednji iz četvoročlane grupe u Trampovoj administarciji, koja je balansirala predsjednikove hirovite tendencije, piše „Gardijan”.

Matis, savjetnik za nacionalnu bezbjednost HR Mekmaster, šef osoblja Džon Keli i državni sekretar Reks Tilerson - osiguravali su da država ne krene nepredvidim putem ako predsjednik naredi, na primjer, ubistvo sirijskog predsjednika.

Upravo takva naredba je izdata, napisao je novinar Bob Vudvord ranije ove godine u knjizi „Strah”. Međutim, ignorisao ju je Matis, bivši šef Centralne komande SAD, poznatk kao Bijesni Pas, zbog vremena koje je proveo kao komandant američkih marinaca tokom invazije na Irak 2003.

„Nikad nisam bio tako zabrinut za naciju od dolaska u Vašington prije više od tri decenije”, napisao je na na Tviteru konzervativni analitičar Bil Kristol.

„Jedan bivši visoki zvaničnik Pentagona mi je nedavno rekao da mirno spava uprkos Trampovom ludilu - sve dok je Matis na čelu ministarstva odbrane”, rekao je Skot Stosel, urednik Atlantika.

Mekmaster je dao ostavku u martu, nedjelju dana pošto je Tramp smijenio Tilersona, bivšeg direktora EksonMobila koji je navodno predsjednika nazvao „moronom”. Keli se povlači usljed glasina da je kazao kako je Trampa nemoguće kontrolisati.

„Gardijan” dodaje da je stabilizujući uticaj pomenute četvorke možda precijenjen. Ni Mekmaster ni Tilerson nisu mogli da kontrolišu Trampovo dodvoravanje Sjevernoj Koreji, prijateljstvo sa Rusijom, napade na evropske saveznike i opsesivne uvrede na račun Kine.

Nijedan od njih nije spriječio Trampovo povlačenje iz ključnih međunarodnih inicijativa poput Pariskog sporazuma o klimi i nuklearnog sa Iranom.

Međutim, analitičare je uzbunio odlazak Matisa kao posljednje zrele osobe koja je napustila kuću, ističe britanski list.

„Ovaj haos, i na stranom i na domaćem planu, dovodi Ameriku u opasnost i mora odmah da prestane”, napisao je guverner Ohaja Džon Kasič neposredno prije Matisove objave.

Haotičan kraj godine za predsjednika

Trampovo predsjedništvo upada iz krize u krizu otkad je došao na funkciju, ali je četvrtak bio posebno haotičan i doveo je u iskušenje riješenost čak i visokih republikanskih pristalica u Vašingtonu, navodi Rojters.

Osim odluka o Siriji i Avganistanu, Tramp je gurnuo američku vladu ka blokadi oko finansiranja zida na granici sa Meksikom.

Senator Lindzi Grejem, blizak predsjednikov saveznik i golf partner, u četvrtak je hvalio Matisa, javno pozvao Trampa da ponovo razmotri povlačenje iz Sirije i upozorio da bi povlačenje iz Avganistana moglo na kraju dovesti do još jednog napada na Ameriku sličnog ono 11. septrembra 2001.

Lider većine u Senatu Mič Mekonel je izrazio duboke rezerve u vezi sa razlozima Matisove ostavke. „Posebno me brine što odlazi zbog oštrih razlika sa predsjednikom povodom...ključnih aspekata američkog globalnog liderstva”, rekao je.

Rojters navodi da je to podsjetilo na prve Trampove mjesece u Bijeloj kući, kada je smijenio prvog savjetnika za nacionalnu bezbjednost Majkla Flina, nakon samo nekoliko dana na funkciji, dao otkaz tadašnjem direktoru FBI Džejmsu Komiju i uveo zabranu putovanja protiv država sa pretežno muslimanskim stanovništvom, koju su blokirali sudovi.

Tramp je već suočen sa teškom 2019, kojom će vjerovatno dominirati istraga specijalnog tužioca o Rusiji i istrage Kongresa o njegovom biznisu, porodici i nekim članovima kabineta.

Demokrate će u januaru preuzeti kontrolu nad Predstavničkim domom i planiraju da iskoriste ovlašćenja da duboko zadru u Trampovu prošlost i njegovu administraciju.

( Angelina Šofranac )