O naciji, ili čiji je svitni džamadan?

Slijedeći dokazano uspješnu matricu djelovanja, političari, takozvani nezavisni eksperti, nevladine i vladine organizacije, i mediji iznova i dodatno sluđuju crnogorsku javnost identitetskim dilemama i pitanjima.

Bez obzira na kojoj strani bjelaško-zelenaškog rova se nalazili, radi se o politički motivisanim manipulacijama temama iz mitologizovane prošlosti koje sobom nose značajan emotivni prtljag. Ovakav odnos prema pitanjima identiteta, nacije, vjere, nacionalizma, istorije i državnosti ima zajednički imenitelj: nedovoljno poznavanje pomenute problematike. Kao što znamo, znanje je glavna smetnja manipulaciji i mitologizovanju.

Pomenute karakteristike odnosa prema identitetskim pitanjima u Crnoj Gori su direktni povod za ovaj tekst. Pišem ga kao profesionalni istoričar, ideološki ljevicar, protivnik neo-fašista, ksenofoba, rasista i zločinaca kakvi su Donald Tramp, Stiv Banon, Viktor Orban, Vladimir Putin, Aleksandar Dugin, Redžep Erdogan, Stiv Miler, Vojnici Odina, Kju-kluks-klan, Obraz, Ratko Mladić, Radovan Karadžić, ili njima slični. Pišem ga i kao eurofil - “sorošoid”, što bi rekle lajave lokalne političke “veličine” - i kao zagovornik globalizacije, koji se proteklih dvadeset godina bavio izučavanjem nacije, nacionalizma, i identiteta na prostoru Balkana, jugoistočne Evrope, i šire.

Dok sam nedavno slušao TV-ćaskanje nekolicine musketara crnogorske kolektivne svijesti i savjesti, naučio sam, između ostalog, i da su nacionalizam i nacija političke izmišljotine iz devetnaestog vijeka! To me trglo iz uobičajenog večernjeg dremeža i fokusiralo moju pažnju na pojašnjenja ovog važnog otkrića. Pomislio sam: istina je da se čovjek uči dok je živ. Ali, avaj, rečenice koje su uslijedile su mi zaustavile dah. Da budem precizniji: neznanje koje je porodilo te rečenice mi je zaustavilo dah. Njegova dubina je bila nemjerljiva.

Arogantnost u nastupu govornika mi je bila poznata, jer ona prati svako neznanje. Međutim, činjenica da ovo neznanje ima značajnu medijsku platformu, i da se (pretpostavljam i bojim se) prihvata od gledalaca kao sušta istina me je užasnula.

Onda sam shvatio da je ovaj ućumet na zadate teme samo dio političko-ideološko-medijske matrice koja već skoro tri decenije pokriva Crnu Goru. Iako to nije nikakva utjeha, svjestan sam da je ono samo najsvježija manifestacija društvene metastaze. Zato i hoću da napišem par rečenica o toj metastazi.

Dva nacionalizma, srpski i crnogorski, se odavno mjerkaju i očijukaju, a cijenu plaćaju naivni građani. Njima se kao važniji nameću NATO, status Kosova, ili uklanjanje crkve sa Rumije, nego spasavanje raskomadanog zdravstva, osiromašenih penzionera, ili poniženog obrazovanja, na primjer. U državi u kojoj narodne kuhinje rade prekovremeno, i u kojoj mladi parovi zapošljeni u privatnim uslužnim djelatnostima odgađaju stvaranje porodice, jer bi njihove trudne supruge odmah dobile otkaze, stanovništvo se zajapuri oko himne i zastave!

Dok opozicija reciklira delegitimizovane diskurse iz prošlih decenija i puku prodaje bajku o nekakvom pomirenju, vlast je u panici i tumara od jednog montiranog procesa do drugog. Uprkos značajnim razlikama, i jedni i drugi imaju zajednički imenitelj: identitetska pitanja. To je njihov raison d’être na političkom nebu.

Jedni igraju ulogu spasilaca crnogorstva i esencije crnogorskog bića, dok se drugi uvijaju u pokrove apsolutnih žrtava i entuzijastičnih branitelja i poštovalaca mitologiziranog “kosovskog zaveta.” Obije političke grupacije, istovremeno, hrane i građanstvo i sebe identitetskom čorbom i, kao dva pijanca, međusobno se održavaju na nogama. Moj pokojni otac je to odlično opisao stihovima: “ikona džibre, vrv brzovrenja/sorta divljake izbija duge/u pastorali nabubrenja, maze se predjeli kuge”.

Naša mala državna soba odjekuje kolektivnim identiteskim arlaukanjem o guslama, nacionalnoj svitnoj robi Crnogoraca, pršutu, divljoj ljepoti, srpskoj Sparti, spomeniku najpoznatijem antifašističkom gerilcu u svijetu, i o nasušnoj potrebi (?) da se promijeni Ustav kako bi se nova država, de facto, razjezičila i obeshimnila.

Ovo je nedvosmisljen pokazatelj da je vraćanje “odbjegle” Crne Gore u topli, bratski zagrljaj majčice Srbije ostao dominantan spoljnopolitički projekat našeg sjevernog hegemonog susjeda. Taj projekat u Crnoj Gori revitalizuju mnogi opozicioni lideri i prikrivaju ga magičnim realizmom: narativom o srpsko-crnogorskom pomirenju.

Paralelno, vatreni branioci crnogorske dolame i džamadana ukazuju da se radi o aproprijaciji segmenta tradicije i kulturnih tekovina Crne Gore, i da je to otimanje sankcionisano od strane susjedne države. Oni pozivaju državu i dvorske intelektualce da stanu u odbranu ove identitetske Bojne Njive.

Radikalizam ultra-desničarskih političkih omnivora, manipulatora i primitivaca u ofanzivi, kao i autistična ideologija srpskog i crnogorskog nacionalizma su iznova zagospodarili javnim diskursom. Bojim se da Crna Gora rapidno tone u onu istu kaljugu iz koje su ranih 1990-ih izmiljeli i vikend-četnici, i Lovćenske straže.

Pesimista u meni šapuće da ona iz te kaljuge nikada nije ni iskoračila.

( dr Srđa Pavlović )