Prošlost u službi budućnosti

Prije 26 godina (1990.) predložio sam viziju uzdizanja Crne Gore do visine planetarnog primjera mudro i humano organizovanog i ekonomski jakog društva; viziju koja je pored ostalog sadržala i projekat ekološke države, ali se nije svodila samo na njega. Bio je to početak sna da Crna Gora postane izuzetno kvalitetna država koju voli i kojom se ponosi velika većina njenih građana i kojoj se, kao planetarnom primjeru, dive Evropa i svijet. Sa ovakvom teritorijom i malim brojem stanovnika, Crna Gora može biti najbolja evropska država - sve ispod toga je neuspjeh i nesposobnost.

Polazna analiza koja je već tada bila tačna, danas je još tačnija. Na planetarnom nivou živimo u bolesnoj „civilizaciji“ koja ubrzano ide putem samouništenja. Borba za opstanak čovječanstva je u toku, sa malim izgledima na uspjeh, jer gospodari svijeta, zbog svojih slijepih interesa, koče potrebne promjene. Planetarno zagađenje vode, zemlje, hrane i vazduha je dostiglo dramatične razmjere, a katastrofalne klimatske promjene mogu doći do tačke bez povratka već sredinom ovoga vijeka... Najbogatiji ljudi planete koji mogu stati u jedan jedini avion imaju više od siromašnije polovine čovječanstva... Ovo je samo nepotpuna lista bolijesti „civilizacije“ u kojoj zagađenje ljudskog mozga nije ništa manje od zagađenja prirode.

Da podsjetim, projekat popularno nazvan „Projekat Ekološke države“ bio je moguć zato što u svijetu postoje manjinske, ali moćne snage (zdrave snage u okviru bolesne „civilizacije“) koje znanjem, kapitalom i marketingom mogu da omoguće pretvaranje jedne male države u planetarni primjer, ne samo zbog toga da nama pomognu, nego zato što postojanje takvog primjera organizacije ljudskog društva smatraju značajnim u borbi za opstanak čovječanstva. Da je poslije referenduma krenula tim putem, Crna Gora je mogla da u roku od 15 godina postane evropsko i svjetsko čudo, država koju desetine miliona ljudi u svijetu emotivno doživljavaju kao svoju drugu domovimu i najmanje milijarda ljudi koji na nju gledaju sa divljenjem i poštovanjem.

Nažalost, poslije referenduma uslijedilo je 10 godina vrhunske nesposobnosti u vođenju države; neznanje, neodgovornost, primitivizam i halapljivost crnogorskih tajkuna su uništili najveću šansu za razvoj, blagostanje i planetarni ugled Crne Gore.

Poslije dugotrajnog razaranja svih vrijednosti (ljudskih, moralnih, prirodnih i materijalnih), ostvarenje projekta je mnogo teže nego što je bilo prije samo 10 godina. Dosadašnje katastrofalno vođenje države je stvorilo ogromno nepovjerenje prema Crnoj Gori, tako da više nije realno da se odmah dobije podrška za ostvarenje cjelovitog projekta (to jest projekta na čitavoj teritoriji CG). Ipak, još uvijek je moguće (u razumnom roku od 10 godina) da se projekat ostvari na malom dijelu Crne Gore na kome živi manje od 10% ukupnog stanovništva. Uspješan razvoj pilot projekta na jednom dijelu CG bi otvorio vrata za početak projekta u čitavoj Crnoj Gori.

Koji dio izabrati za pilot projekat? Zamislite kakav bi izbor bila Boka Kotorska, ili zajednička teritorija tri durmitorske opštine (Žabljak, Šavnik i Plužine), ili pojedinačno svaka od 3 velike sjeverne opštine (Pljevlja, Bijelo Polje i Berane), ili zajednička teritorija tri centralne opštine (Danilovgrad, Kolašin i Mojkovac), ili Bar ili Ulcinj... Moglo bi se napraviti još mnogo izvanrednih kombinacija. Tek kada počnete da razmišljate o mogućim kombinacijama, shvatite koliko je CG veličanstvena i bajkovita.

Koju god teritoriju da izaberemo za pilot projekat nećemo pogriješiti; čitava CG je čudesna i loš izbor teritorije ne postoji. Međutim, pored teritorije postoje i drugi značajni faktori, a najvažniji je da svođenje projekta sa čitave države na jednu ili dvije opštine donosi preveliku štetu sa tačke gledišta privlačenja svjetske pažnje i marketinga; država-primjer i opština-primjer nije ista stvar. Srećom, postoji način da se šteta potpuno izbjegne.

Istorijsko jezgro mitske Stare Crne Gore, a time i današnje Crne Gore su četiri nahije (Katunska, Lješanska, Riječka i Crmnička nahija). U svome vremenu, Stara Crna Gora je privlačila značajnu pažnju i uživala veliki ugled ne samo na Balkanu nego i u Evropi; takva prošlost se može staviti u službu budućnosti. Teritorija četiri nahije (Opština Cetinje plus Crmnica koja je u Opštini Bar) je izvanredna teritorija za ostvarenje projekta, a istorija omogućava da se toj teritoriji da značaj koji daleko prevazilazi značaj jedne opštine. Najkraće, na teritoriji Stare Crne Gore, pod imenom Kneževina Stara Crna Gora ili Kraljevina Stara Crna Gora (engleski nazivi su takođe lijepi The Principallity of Old Montenegro ili The Kingdom of Old Montenegro) treba obnoviti monarhiju sa simboličnom vlašću monarha i sa potrebnom umjerenom autonomijom u okviru CG. Da ne bude zabune, nijesam monarhista po ubjeđenju, ali nema boljeg načina da teritoriji pilot projekta damo lako prihvatljiv svjetski imidž. Dakle, pilot projekat bi bio uzdizanje do visine planetarnog primjera ne jedne opštine nego „vaskrsle“ Kraljevine Stare Crne Gore. Ovo je najbolji (a do sada i jedini predloženi) projekat preporoda regiona Stare Crne Gore. Pilot projekat može donijeti blagostanje građanima Stare Crne Gore i otvoriti put ka blagostanju svih građana.

Važno je da građani CG shvate da im blagostanje neće donijeti ni vlast ni opozicija (sem ako mladi ljudi stvore dobru opoziciju), ni investitori-ajkule koji sada haraju Crnom Gorom, ni Amerika ni Rusija, ni Evropska unija ni Kina... Budućnost građana i njihovih porodica zavisi od njihovog rada i znoja i vizionarskih projekata kao što je ovaj koji predlažem. Jedino sa ovakvim projektima građani mogu računati na neophodnu pomoć najumnijih, najhumanijih i najzdravijih snaga čovječanstva, uključujući i takozvane društveno odgovorne investicije (Socially Responsible Investing) kojima u Americi (a slično i u Evropi) pripada svaki deveti dolar.

Uskoro ću izaći pred građane sa više detalja i nizom značajnih prijedloga i podprojekata. Da podsjetim da sam neke potprojekte već davno predstavio, kao na primjer jedinstveni evropski ekoturistički raj na području Skadarskog jezera i Crmnice.

( Dragan Hajduković )