Stara škola

(Autsajder: moj život u spletkarenju - Outsider: My Life in Intrigue; Frederick Forsyth; Putnam, New York, 2015; 368 str.)

Postoji staro, varljivo pravilo da ćete biti bolji (ako već nećete i stilski izbrušeniji) pisac ako prođete kroz sito i rešeto, ako poberete dosta iskustva u životu, a time, valjda, i uvida u ljudsku psihu. Šta tada reći o jednom Apdajku kome se život jedino sastojao od pisanja i čitanja, i naizgled malo čega više?

Dok čitate Beglijevu biografiju o pomenutom autoru, sveopšte obamrlosti će nakratko nestati s Apdajkovim glupavim ispadom kad je odlučio da manje-više bude jedini pisac u Americi koji piše o porodičnim obljubama i svingeraju, i istovjetno podržava invaziju na Vijetnam. U memoaru Self-Consciousness (1989) sa žaljenjem priznaje da mu je bilo van pameti da jedna vlada ikada može da prevari svoje izborno tijelo. Osim slijepe pokornosti autoritetu i očitog nedostatka "iskustva", fakat je da je Apdajk superiorniji autor od Frederika Forsajta.

U tu svrhu, Forsajtov (1938) opus sigurno sada ima smisla posmatrati u okviru onoga što je proživio, s tim što je nekada odista bio jedan od najznačajnijih prokreatora političkog trilera. Drugi veliki engleski autor, doduše manje senzacionalističkih političkih trilera, je nesumnjivo Džon le Kare, nadasve izbrušeniji romanopisac na granici s književnošću glavnog toka.

Iako je le Kare ove godine zavrijedio prvu zvaničnu biografiju, ne znam da li vrijedi reći da ga Forsajt ne pominje u memoaru. I ne samo njega. Premda ova životna priča počinje blagotvornim pasusima o usamljenosti kao o konstantnoj pratnji spisateljskog zanata, Forsajt ne pominje niti jednu knjigu što je možda izvršila formativni uticaj na njega. S knjigama se, izgleda, prvi put upoznao dok je bio Rojtersov dopisnik u Istočnom Berlinu; "bezmalo čitavo moje književno obrazovanje, kakvo god da je, potiče iz te godine" (1964-65).

Čitajući o tom ponosito pobožnom engleskom anglikancu rođenom za vrijeme Drugog sv. rata, jasno je samo jedno: da je Forsajt odista bio svjedok jednog izvanredno turbulentnog doba i... ništa više od toga. Za vratom nosi srećni metak, koji mu je, u Biafri, prošišao kroz kosu i zabio se u dovratak iznad potiljka.

Do 17. godine naučio je da tečno govori francuski, njemački i španski jezik, dok je ruski znao u konverzacionoj formi. Čim je uvidio da mu karijera pilota u najnižem vidu britanske vojske, u RAF-u, neće omogućiti da upravlja lovcima, koliko da ko-pilotira teretnjacima, počeo je da stažira u lokalnoj novini u Kings Linu. Zatim je otišao u Rojters, u Pariz, u trenu kad je De Gol došao na vlast, 1958. U Parizu nastaje zametak onoga što ćemo čitati u Šakalu (1971). Poslat je i u Istočni Berlin, gdje je sâm morao da upravlja Rojtersovim dopisništvom. Tu mu se dešava štošta toga, a, opet, suštinski ništa ozbiljno.

Izuzev opere i baleta, o komunizmu ne štedi negativne riječi, premda ono što se Forsajtu u par navrata dogodilo na tom mjestu, u romanima bi čovjekove protagoniste garantovano dovelo pred streljački vod. U Berlinu, na ruskim punktovima, katkada bi upošljavao ubjedljivu fasadu priglupog Engleza, "a la Berti Vuster", u koga se pretvarao tu i tamo, a što je znalo da ga izvuče iz nevolje. Forsajt takođe nema lijepe riječi ni za BBC: "...BBC je prvo enormna birokratija sa sve tri mane. A to su pogubna inertnost, opterećenost činom umjesto djelom i podjednaka opterećenost konformizmom."

Razočaran je i kako se Britanija i vlada Harolda Vilsona ponijela prema Biafri tokom građanskog rata s Nigerijom (1967-70), a o čemu je izvještavao šest mjeseci. U to doba stupio je u kontakt sa MI6, britanskom obavještajnom službom. Za nju je u nekoliko navrata obavljao sitne poslove, jedanput i u Istočnom Berlinu. Drugom prilikom ga je prijatelj iz "firme" spasio tako što mu je dojavio da se gubi iz Hamburga, jer je Forsajtov identitet otkriven dok je istraživao trgovinu oružjem za roman Psi rata (1974).

Nerijetko je rizikovao život oko priče za roman. Tako je, već u poodmaklim godinama, zbog traljave Liste za odstrijel (2014) uspio da se uvuče u somalijski Mogadiš i udahne atmosferu područja u velu perpetuitivnog rata. Tu je prigodno našao i vremena da na mjestu gdje je srušen američki helikopter "black hawk" kaže božju molitvu za poginule američke rendžere. Prethodno je zbog Kobre (2010) išao u Gvineja-Bisao da istražuje o švercerskim brodovima koji su se uzgredno ukotvljavali u toj zemlji.

Družio se i sa Simonom Vizentalom. Zahvaljujući dopadljivom sinopsisu za Slučaj ODESSA (1972), on mu je na raspolaganje stavio svu dokumentaciju o odbjeglim nacistima. Film snimljen prema tom djelu naveo je Edvarda Rošmana, koljača iz Rige, da izmili iz skrovišta u Argentini. S druge strane, Psi rata učinio je plauzibilnim osvajanje manje i slabo branjene afričke zemlje od strane šačice profesionalnih vojnika.

Poznato je da su francuski plaćenici na čelu s Bobom Denarom 1975, i sa znanjem francuske vlade, napali i preuzeli ostrva Komoro. Ono što nije bilo poznato jeste da je svaki od njih u džepu imao francuski prevod Forsajtovog romana. Forsajt piše da je Denar uspio u poduhvatu jer je, kao i Ket Šenon u romanu, neprimjetno došao s mora. Sličan pokušaj koji je izveo južnoafrički plaćenik, Majk Hor, na Sejšelima, 1981, propao je jer je Hor nepromišljeno napao iz vazduha. Navodno je i Oto Skorceni, prije početka operacije, istakao da je napad iz vazduha najveća zabluda desanta na Drvar. Najinteresantnija okolnost uslijedila je dok je Forsajt napuštao Istočni Berlin. U dva časa ujutro njegovo auto su nekoliko puta zaustavljali ruski stražari i on je morao da čeka po nekoliko minuta dok ne prođu kolone ruskih tenkova i kamiona sa vojskom. Prestravljen do srži, Forsajt je mislio da to gleda u početak trećeg svjetskog rata. Jedino što mu je preostajalo jeste da stanici u Bonu uputi teleks onoga što je vidio - motorizovane ruske divizije koje hitaju ka granici sa Zapadnim Berlinom. Ova vijest je svakog uznemirila, a posebno Ruse.

Zapravo, radilo se o vježbi nedjelju dana pred Prvomajsku paradu, a o čemu Rusi nikoga nisu obavijestili. Ispada da je malo falilo pa da Britanci i Ameri počnu da zauzimaju borbene položaje. Naposljetku su prekorili Forsajta radi uspaničenog izvještaja. On je njima prebacio da, uostalom, ni oni ništa od toga nisu znali sve dok im on nije javio. Zato je i bio tu.

Paradoks Forsajtove biografije leži u spisateljevoj distanciranosti od svega iole emotivnog, pa i u momentima dok opisuje Biafru tokom rata sa Nigerijom. Ujedno je to i problem s njegovim sve repetitivnijim romanima, a pogotovo sa posljednjih nekoliko. One svesrdne požrtvovanosti kojom krasi vlastite tekstove, a zbog čega je bio voljan da rizikuje i život, začudo nema u memoaru. U njemu s većim srcem piše o Davidu Ben-Gurionu i o Šestodnevnom ratu nego o svojoj prvoj ženi što mu je rodila dva sina i s kojom je živio u Irskoj sve dok Tačerka nije došla na vlast.

Ovaj nedvosmisleno fascinantan život grca od problematike što se čita upravo kao jedan od onih Forsajtovih mlakih romana, napisan od strane nestalnog desničarskog idealiste što i u sopstvenom sjećanju naivno pokušava da nađe kohezivnu nit. Čak su i tu dobri momci obično previše precizni, dok negativci jedva znaju da pucaju iz pištolja. Na žalost, ili na sreću, bićete mnogo zadovoljniji Đavolovom alternativom (1979) ili Pregovaračem (1989), koje u knjizi uopšte i ne pominje.

( Ratko Radunović )