Crnogorske male hidrocentrale suprotne konvencijama i pravu EU

Mnogi od 80 hidroenergetskih projekata za koje su crnogorske institucije dale dozvole nisu u skladu sa međunarodnim konvencijama ili zakonodavstvom Evropske unije, pa je neophodno da ti projekti budu revidirani, ocjenjuje se u predlogu rezolucije Evropskog parlamenta o Crnoj Gori u dijelu koji se tiče zaštite životne sredine.

Rasprava o tom dokumentu u EP je zakazana za 28. novembar, dok bi evropski poslanici o njemu trebalo da glasaju dan kasnije.

U dokumentu se, pored ostalog, navodi da bi država Crna Gora morala da bolje štiti najvrednija područja, posebno biološku raznolikost.

Posebnu zabrinutost, evropski poslanici izražavaju zbog Prostornog plana posebne namjene za Nacionalni park “Skadarsko jezero” i sugerišu “odustajanje od velikih hidroenergetskih projekata na rijeci Morača”, jer, kako navode u predlogu rezolucije, oni direktno nanose veliku štetu i Skadarskom jezeru, ali i rijeci Tari, koji su, podsjećaju, zaštićeni nacionalnim i međunarodnim zakonodavstvom.

U tekstu predloga rezolucije, od javnih finansijskih institucija - Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) i Evropske investicione banke (EIB), očekuje se da preispitaju podršku za projekat izgradnje malih hidroelektrana (mHE), kao i da povuku sredstva za sve projekte u Crnoj Gori koji su planirani u zaštićenim područjima, te one za koja ne postoje jasne ekološke procjene uticaja na životnu sredinu.

Da odgovornost za štetu koju brojni hidroenergetski projekti nanose ne samo u Crnoj Gori, nego širom jugoistočne Evrope, moraju preuzeti svoj dio odgovornosti, smatraju i u “Bankwatch” organizaciji, koja radi monitoring ulaganja javnih finansijskih institucija u projekte širom svijeta.

Igor Vejnović iz “Bankwatcha” podsjeća da je na prostoru Balkana planirana izgradnja preko 2.700 mHE i da te ih uglavnom kreditiraju međunarodne javne i komercijalne banke.

“Naš nalaz je da većinu projekata, s obzirom na to da su većinom u pitanju manji projekti, finansiraju komercijalne banke poput Erste banke i Unicredit banke. Ipak, međunarodne javne banke poput EBRD ili EIB predstavljaju lidere koji su otvorili tržište i koji takođe daju kredite komercijalnim bankama da ulažu u hidroenergetske projekte. EBRD takođe predstavlja i najvećeg kreditora u smislu broja projekata gde smo uspjeli da identifikujemo finansiranje”, rekao je on “Vijestima”.

Na zvaničnoj stranici organizacije se navodi da su EBRD, EIB i Grupa Svjetske banke dosad podržali 82 projekta izgradnje mHE u jugoistočnoj Evropi u iznosu od 727 miliona eura. Od toga, 37 projekata je u zaštićenim područjima.

“Bankwatch” navodi da su komercijalne banke, među njima najviše Erste i Unicredit, kreditirale izgradnju najmanje 158 mHE, od čega 55 u zaštićenim područjima. Neki projekti su, kako su kazali, još pod velom tajne. Podsjećaju i da na kreditiranje čeka još 1.119 od planiranih skoro 3.000 projekata izgradnje mHE.

Vejnović navodi da veći dio finansiranih projekata “nanosi štetu lokalnim zajednicama”.

“Zbog veličine projekata, oni ne prolaze kroz studije uticaja na životnu sredinu i nema konsultacija sa lokalnim stanovništvom. Same po sebi hidrocentrale, pa i male, ne mogu biti ‘bez uticaja’, već je nekad taj uticaj moguće ublažiti uz konsultaciju sa stručnjacima i lokalnom zajednicom”, kazao je on.

Zbog dosadašnje politike u skladu sa kojom su javne banke dosad kreditirale izgradnju mHE, EBRD i EIB će tokom sljedeće godine raditi reviziju svojih ekoloških i socijalnih politika.

EBRD će sa revizijom krenuti u januaru. Očekuje se da proces ne može biti završen do kraja prvog kvartala sljedeće godine. “Vijestima” su iz “Bankwatch” organizacije, kazali da se u toku sljedeće godine očekuje da i EIB uđe u postupak revizije politika na osnovu kojih se donose i odluke o finansiranju izgradnje malih hidroelektrana.

Detalji, kako navode, nisu poznati, osim da EIB sada privodi kraju ekološke, klimatske i socijalne smjernice za razvoj hidroenergije.

U “Bankwatchu” su, kao i poslanici EP, stava da na nekim lokacijama, poput zaštićenih područja i nacionalnih parkova, gradnju ne bi trebalo uopšte dozvoliti.

“Da je projekat dobar i opravdan, treba ispuniti neke kriterijume, prije svega da se na nivou države sprovede strateško planiranje koje su lokacije pogodne za izgradnju, kao i da se na nivou projekta uradi kvalitetna studija uticaja, uz puno učešće lokalne zajednice”, zaključuju oni.

Mještani (ni)su bolji čuvari od investitora

Iz “Bankwatcha” navode da bi projekti izgradnje mHE izgledali bolje kada bi, umjesto u rukama privatnih investitora, bili u rukama lokalnih zajednica, odnosno opština čiji se vodotoci iskorištavaju.

“Ako bi vlasništvo bilo u rukama lokalne zajednice ili opštine, to je svakako bolje nego ako je u pitanju privatni investitor, sa pretpostavkom da bi time profit od proizvodnje ostajao na lokalu i pod pretpostavkom da bi stanovnici bili više zainteresovani da se poštuje zakon po pitanju ekološki prihvatljivog protoka”, kazao je “Vijestima” Vejnović.

( Damira Kalač )