Integrisati medicinu u veterinu

Tri bivša dekana Prirodnomatematičkog fakulteta (PMF) obratili su se crnogorskoj akademskoj javnosti da iznesu razloge zbog kojih smatraju “neprihvatljivim i ... neprimjerenim promjene” koje se sa ciljem reorganizacije UCG ”namjeravaju sprovesti na ovom fakultetu, po zahtjevu Rektorata UCG”. Promptnim odgovorom rektorke Vojvodić razgovor je završen prije nego što je i počeo.

Pošto prirodnomatematičke nauke čine nukleus svakog univerziteta, počev od Platonove akademije i Muzeja u Aleksandriji, smatram da u društvenom interesu raspravu treba nastaviti. Osjećam se pozvanim da se u nju uključim jer se sa mnom kompletira četvorka prvih dekana PMF-a koji su istovremeno i osnivači tog fakulteta. Moje kolege su, po svoj prilici, željele da rasprava ostane u porodici, pa nijesu tražili da i ja potpišem njihov apel, iako PMF i danas, u značajnoj mjeri, ima koncepciju koju smo zajedno osmišljavali. Moje odsustvo im nije pomoglo, rektorka Vojvodić im je odbrusila lekcijom o bontonu i još po nečemu koja je smirila penzionisane potpisnike.

To što ne pripadam porodici (DPS) daje mi mogućnost da slobodno kažem u čemu se slažem s rektorkom ili s njima, a u čemu ni s rektorkom ni s njima.

Profesorica Vojvodić je preuzela upravljanje univerzitetom u vrlo teškom trenutku za tu instituciju. UCG se duže od dvije decenije urušava brisanjem svega što je ga je činilo evropskim univerzitetom i pretvaranjem u sjevernokorejski univerzitet Kim Džong Il. S rektorkom Vojvodić se slažem da su dvojica mojih kolega koji su bili rektori i ministri, kao uticajni kadrovi DPS-a morali učiniti više na sprečavanju propadanja jedne od najvažnijih nacionalnih i državnih institucija. Uprkos tome poštujem to što su jeknuli u trenutku kad su shvatili da nestaje najvažnije što je stvarala generacija osnivača PMF-a.

Gdje je nastao spor

Spor između PMF-a i Rektorata sastoji se u sljedećem: po važećim zakonima, za zaposlenje u oblasti matematike i prirodnih nauka svršeni student mora imati 240 kredita, što se stiče sa četiri godine studiranja. Rektorat predlaže da se režim od 4+1 (=3+1+1) godine zamijeni sa 3+2, “što je dominantan model u evropskom obrazovnom prostoru”. Ako se usvoji taj predlog bez prethodne promjene niza zakona, s diplomom koja se dobija poslije tri godine studiranja neće moći da se dobije posao u školama, državnim službama i drugim mjestima za koje se traže 240 kredita, a ko produži studije do pet godina, imaće godinu viška. Osim toga, dok bi na PMF-u morala da se studira peta godina, na nizu fakulteta u regionu i Crnoj Gori moći će da se za četiri godine školovanja steknu diplome iz matematike i prirodnih nauka koje su, po pitanju zapošljavanja, zakonom izjednačene sa petogodišnjom na PMF-u.

PMF se protivi i predlogu Rektorata da se usmjerenje Matematika i računarske nauke integriše u usmjerenje (čista) Matematika. S jedne strane, studijski program Matematika i računarske nauke je vrlo koristan u eri opšte kompjuterizacije i stoga vrlo popularan već trideset i šest godina. S druge strane, integracija ova dva usmjerenja mijenja prirodu svakog od njih u mjeri koja ugrožava koncepciju oba usmjerenja. Teorijski matematičari ne žele da se posvete primijenjenoj matematici. Kad je učenik pitao Euklida kakva je korist od izučavanja geometrije ovaj je naredio da mu daju dva novčića. G.H. Hardi, prominentni učesnik u oblikovanju matematike u XX vijeku, onaj što je rekao da inteligentni čovjek gubi vrijeme ako je sa većinom, u knjizi Matematičarevo izvinjenje, bestseleru o matematičkoj estetici prevedenom na desetine jezika, napisao je: “Ja sam zainteresovan za matematiku samo kao za kreativnu umjetnost”. Za one matematičare koji preferijaju računarstvo, teorijska usmjerenost programa na studijsku grupu Matematika je neadekvatna cilju s kojim se oni bave matematikom. Na kraju, ali ne i nevažno - Rektorat ignoriše činjenicu da na drugom lokalnom univerzitetu u završnu fazu ulazi formiranje četvorogodišnjeg studijskog programa koji kao blizanac liči na usmjerenje Matemtika i računarske nauke na PMF-u čije nestajanje Rektorat traži.

Matematika i fizika ne mogu u jedan studij

Još jedan element neslaganja je zahtjev Rektorata da se, zbog malog broja studenata na završnim godinama, spoje studije matematike i studije fizike u jedan studij koji bi davao dvojnu profesiju - matematičar i fizičar. Zbunilo me to što u rektorkinom pismu stoji da “dvojno obrazovanje, kada je riječ o matematici i fizici, a i drugim naukama, itekako postoji u evropskom prostoru i to se da lako provjeriti”, a takođe i da plan reformi koji sadrži ovakve elemente doživljava “izuzetne pohvale međunarodnih eksperata”.

Ovo zvuči čudno jer samo laici misle da su matematika i fizika slične nauke. Matematika je nauka o zamišljanom, predmet prirodnih nauka je stvarni svijet. Stoga filozofi već 2500 godina traže odgovor na pitanje zašto je matematika tako čudno djelotvorna. Platonovo objašnjenje je da matematički pojmovi pripadaju svijetu ideja i da je božanski majstor-tvorac Demijurg uredio svijet po matematičkim formama. Prostije objašnjenje je da sve deduktivne nauke imaju samo dva sredstva za dedukciju. Matematiku i logiku. One koje su se toliko razvile da svoje zakone mogu formulisati u obliku matematičkih formula koriste se matematikom. Takva je fizika, a, na primjer, nije biologija. Od toga što neka deduktivna nauka koristi matematički aparat ona ne mijenja svoju prirodu i metod i ne postaje matematičkom naukom; kao što ni matematika zbog toga ne postaje prirodna nauka. Stoga je broj fizičara koji mogu obavljati posao matematičara mali, a broj matematičara koji mogu obavljati posao fizičara još manji.

Statistički podaci sugerišu da bi reforma koju predlaže Rektorat bila djelotvornija ako bi se formirale neke druge dvogrupe. To što su Pitagora, Platon, Spinoza, Dekart, pa i Kant, zatim Frege, Rasel, Vajthed, bili matematičari, pokazuje da bi bilo dobro da Rektorat racionalizuje Univerzitet integracijom dvije najrazuđenije intelektualne discipline - matematiku i filozofiju. Ili da se napravi integracija matematike i literature. Autor Alise u zemlji čuda bio je matematičar; jedan profesionalni matematičar dobio je Nobelovu nagradu za literaturu; čitav niz matematičara, od antičkog vremena, preko arapske epohe (Al Khajam i drugi), do današnjeg vremena, bili su i pjesnici. Najdjelotvornija racionalizacija bi, ipak, bila integracija matematike i ekonomije. Četvorica matematičara dobili su Nobelovu nagradu za ekonomiju jer ekonomski procesi zavise od mnogo promjenljivih, pa se uspješno matematički modeliraju u beskonačnodimenzionalnim prostorima kojima se bave samo matematičari. Takav fakultet bi zaista bio jeftin jer ne bi imao studenata. Činjenica da je samo jedan matematičar dobio Nobelovu nagradu za fiziku, zbog toga što je jednom fizičaru pomogao da napravi matematički model za njegovu teoriju, nagovještava da integracija matematike i fizike ne bi bila plodotvorna kao druge pobrojane integracije, ali bi, bez sumnje, doprinijela racionalizaciji UCG. Ubrzo bi počeli da odlaze profesori i nestaju studenti, pa bi studijska grupa mogla da se zatvori.

Kako je u svijetu

Kad sam krenuo da pišem ovaj članak, za svaki slučaj pretraživao sam malo po internetu. Jer na osnovu toga što je rektorkina reakcija na pismo mojih kolega bila promptna, zaključio sam da se oslonila na savjetnike koji su joj se našli pod rukom.

Dakle, od oko 500 departmana na univerzitetima u SAD koji daju diplome iz matematike i/ili fizike, samo šest nosi naziv departman za matematiku i fiziku. Ali nijedan, uključujući i ovih šest, nema studijsku dvogrupu matematika i fizika. Dvije nauke u naslovu ostalo je iz davnih vremena. (Analogija: Univerzitet koji se zove Massachusetts Institute of Technology danas je najčuveniji po matematici, filozofiji, medicini, etc.) Jedan od 500 univerziteta ima departman za matematičku fiziku, ali se na njemu školuju fizičari koji će se baviti teorijskom fizikom čije su oblasti gotovo nezavisne fizičke nauke i imaju potrebu za produbljenim poznavanjem nekih oblasti matematike. U Velikoj Britaniji Univerzitet u Kembridžu ima primijenjenu matematiku i teorijsku fiziku zbog fonda iz kojeg finansira svog Lucasian profesora matematike, titula koju su imali Njutn, Dirak i Stiven Hoking.

U Francuskoj, prirodne nauke i matematika organizuju se na fakultetima nauka, tradicija po kojoj je pravljen i PMF, (pandan u SAD naziva se koledž liberalnih umjetnosti, ili koledž za literaturu, nauku i umjetnost, i slično.) Ali nigdje nema dvogrupe matematika i fizika. Njemačku tradiciju manje poznajem, ali sam uvjeren da ni tamo nije bitno drugačije. Ako negdje postoji dvogrupa matematika i fizika (kao na Univerzitetu u Zagrebu), onda njen domet ne ide dalje od nastavnika osnovne škole. Na takvoj studijskoj grupi teško je pripremiti valjanog profesora za bilo koji od dva predmeta, a kamo li za oba. Da o istraživačima u objema naukama i ne govorimo.

Za reprodukciju nam treba vijek

Valjalo bi da Rektorat pri racionalizaciji vodi računa i o antropološkim svojstvima homo sapiensa. Po statistici koju je davno pravilo Društvo matematičara Francuske, jedan on ili ona koji je sposoban za stvaranje u matematici rađa se jednom godišnje na tri milliona stanovnika. To znači da je Crnoj Gori za prirodnu reprodukciju 30 matematičara PMF-a potrebno cijelo stoljeće. Ako budu učili na dvogrupama, reprodukcije neće biti ni uz pomoć DPS-a i njegovih nadljudi.

Moguće je da se Rektorat u svojim predlozima poveo za jednim lokalnim univerzitetom koji osniva Fakultet za primijenjene nauke i na njemu predviđa studijsku grupu matematika. Pošto je matematika primijenjena nauka isto koliko je poezija primijenjena psihologija, očekujem da će neki od univerziteta u Crnoj Gori u utakmici za studente koji su u našoj socijalnoj državi osuđeni da plaćaju studije, otvoriti i studijsku grupu za primijenjenu kulturu. Nadam se da rektorka Vojvodić nije trošila vrijeme na izučavanje knjiga o naučnom metodu i strukturi naučnih revolucija. Jer izgleda da su njeni savjetnici vrlo potkovani u tim pitanjima. U decembru je na PMF iz Rektorata dolazio dopis sa predlogom da se biološki odjsek PMF-a integriše u Biotehnički (tj. poljoprivredni) fakultet. Ostao je još mali korak da savjetnici ubijede rektorku da bi bilo racionalno medicinu integrisati u veterinu.

Malo istorije

Na kraju, neka mi bude dopušteno da članak završim jednom istorijskom reminiscencijom. Kad je došlo vrijeme za otvaranje studija matematike na UCG, i tada je postojala uticajna grupa učenih laika koja je htjela da se matematika osnuje na tadašnjem Nastavničkom fakultetu u Nikšiću. Mi smo crnogorskom rukovodstvu objašnjavali da Nastavnički fakultet nije dobar okvir za razvoj matematike. Da, po prirodi stvari, dogod se na univerzitetu budu izučavale nauke i on imao istraživačku funkciju, univerzitet bez istraživački orijentisanog departmana za matematiku ne može odgovoriti društvenim potrebama. Našao se jedan od rukovodilaca koji se zainteresovao za problem. Sa citatom “Istorija pokazuje da su oni vladari koji su podržavali razvoj matematike, koja je osnov svih tačnih nauka, istovremeno oni čija je vladavina najsjajnija, a slava najtrajnija”, izazvali smo smiješak na njegovom licu. Sjutradan, SIZ za obrazovanje promijenio je stav i matematika je osnovana zajedno sa fizikom u prirodnom okviru u kojem se trenutno nalazi. Od tada, na obilježavanjima godišnjice PMF-a, a bilo ih je do sada 36, osnivači popiju i čašu u spomen na - Veljka Milatovića.

Sad se postavlja pitanje da li ćemo moćnu rektorku Vojvodić pamtiti po tome što je sahranila crnogorsku matematiku i fiziku ili kao rektorku koja je oživjela razvoj fundamentalnih nauka na UCG.

( Miodrag Perović )