O otporima ukidanju Crne Gore (1992)

Zaklinjalo” se tadašnje crnogorsko rukovodstvo u potpunu predanost političkoj doktrini jugoslovenstva, koja je, u mnogo čemu, bila koherentna Miloševićevoj verziji i interpretaciji istog, a, kako je isticao Ivan Stambolić, iza “Miloševićevog jugoslovenstva, čak strasnog jugoslovenstva, krilo se i nerazumevanje jugoslovenstva i velikosrpsko licemerje”. (I. Stambolić, “Put u bespuće”, Beograd, 1995, str.19.). Miloševićevo - i njegovih adlatusa iz DPS CG „jugoslovenstvo“ - bilo je samo dimna zavjesa, obmana i kulisa za stvarno agresivno belicističko i ekpanzionističko velikosrpstvo.

Vlast u Crnoj Gori, u rukama DPS, odbila je da prihvati put obnove državnog suvereniteta i nezavisnosti CG i zatraži njeno međunarodno priznanje, što potvrđuje i odluka Skupštine CG, donijeta na njenom vanrednom zasijedanju 23. decembra 1991, kojom je odbijena Deklaracija Savjeta ministara inostranih poslova Evropske zajednice od 17. decembra 1991, u kojem dokumentu je istaknuto da će EZ i njene države članice priznati nezavisnost svih onih jugoslovenskih republika koje do 23. decembra 1991. izjave da „žele da budu priznate kao nezavisne države“ (Više o tome: „Ne-Ultimatumu“, vanredno zasjedanje Skupštine CG, „Pobjeda“, Titograd, br. 9362, od 24. decembra 1991, str. 1 i 4-7. Vidi i: Prof. dr Radovan Radonjić, „Politička misao u Crnoj Gori“, CID, Podgorica, 2006, str. 558.) U Titogradu je 9. februara 1992. osnovan “Građanski forum CG”, vanstranačka organizacija nezavisnih intelektualaca, privrednika i drugih javnih ličnosti i građana, sa ciljem da se osnaži politička borba za obnovu slobodne i samostalne CG i uspostavom demokratskog i građanskog društva u zemlji. Za predsjednika “Građanskog foruma” izabran je privrednik Stanislav-Ćano Koprivica, a za predsjednika Savjeta prof. dr Miodrag Perović, suosnivač, direktor i glavni i odgovorni urednik nedjeljnika Monitor. Članovi Savjeta Građanskog foruma bili su: Miodrag-Dado Đurić, akademik Vojo Stanić, Stanko Cerović, dr Zdravko Uskoković, dr Dušan Petranović, dr Ilija Vujošević, mr Veselin Pavićević, mr Žarko Mirković, dr Nebojša Vučinić, dr Paljoka Camaj, dr Miodrag-Caro Pavličić, dr Buto Đečević, Slobodan Mitrović, Ranko Vukotić, Dragica Ponorac, Ratko Pavlović, Nebojša Kaluđerović, Željko Perović, Mirko Zečević, Nela Dragović, Vladimir Nikaljević, Nikola Popović, Antun Markić, Bato Ognjenović, Fejzi Hadžić, Miloš Milošević, Ramo Bralić, Zuvdija Hodžić, Esad Kočan, dr Rajko Vujićić, Rifat Rastoder, Božo Kovač, Branislav Mićunović i Mirko Kovač (Citirano prema: „Monitor“, Titograd, od 28. februara 1992, str. 4). “Građanski forum” je, na osnivačkoj skupštini, usvojio sljedeće akte: Osnivačku povelju i Deklaraciju. U Deklaraciji “Građanskog foruma”, od 9. februara 1992, u stavu III, kaže se da on u “svom djelovanju polazi od toga da je neotuđivo, nezastarivo i nedljelivo pravo građana Crne Gore da slobodno i samostalno uređuje odnose u svojoj državi, kao i odnose države Crne Gore sa drugim međunarodno-pravnim subjektima. To podrazumijeva i zvanično priznanje njenog međunarodno-pravnog subjektiviteta”. (“Deklaracija Građanskog foruma CG“, Titograd, 9. februara 1992. Cititano prema: „Monitor“, Titograd, od 14. februara 1992, str. II Specijalnog dodatka). O tome kakav treba da bude državno-pravni status CG, na osnivačkoj skupštini predsjednik “Građanskog foruma”, Stanislav-Ćano Koprivica je apostrofirao da “zlobnici, koji, pri pomenu državne suverenosti CG, tvrde da ćemo u tom slučaju gladovati - ne poznaju stvarne i potencijalne mogućnosti CG, te neznanjem i neistinama unose paniku kod naroda… Bez ekonomske samostalnosti i suverenosti - nema ni pravog političkog, državnog, nacionalnog i građanskog suvereniteta”. (S. Koprivica, „Suverenost ne znači glad“, „Monitor“, god. III, br. 69, Titograd, od 14. februara 1992, str. IV specijalnog dodatka.) Koprivica se, u ime “Građanskog foruma”, založio “za punu suverenost CG, za njenu ekonomsko-političku, državno-pravnu samostalnost i za otvorenost njene razvojne politike prema našim republikama i svijetu”. (Ibid.) “Građanski forum CG”, predvođen S. Koprivicom i prof. dr M. Perovićem, predsjednikom Savjeta Građanskog foruma, obratio se Skupštini, Predsjedništvu i Vladi CG, te domaćoj i međunarodnoj javnosti, proglasom, programske prirode, u kojemu je istakao, između ostalog, i to da je “reintegracija Jugoslavije u vidu nekog saveza jugoslovenskih zemalja istorijski interes crnogorskog naroda i svih građana CG. Ali stvaranje i podržavanje zablude da je ujedinjavanje CG i Srbije u jednu, takozvanu federalnu državu, čin očuvanja Jugoslavije, je zloupotreba tragične situacije u kojoj se našla CG. To je čin protiv jugoslovenstva i svake jugoslovenske ideje, jer ponavlja ideju okupljanja južnoslovenskih naroda oko jednog takozvanog vodećeg naroda. Takva ideja dugoročno ne samo da znači nestajanje Crne Gore kao države, već u svom začetku eliminiše mogućnost zajednice ravnopravnih jugoslovenskih naroda, a time i mogućnost bilo kakve višenacionalne Jugoslavije”. Prema, decidiranom, stavu “Građanskog foruma CG”, “samo suverena i međunarodno priznata CG može biti faktor integracije među jugoslovenskim zemljama i u Evropi”, te je “podvala govoriti da suverena CG znači zatvaranje” prema Srbiji i susjednim jugoslovenskim zemljama. Suverena Crna Gora, za Građanski forum, predstavlja ovaploćenje i emanaciju ideje i egzemplar je“otvorenosti prema okruženju, Evropi i svijetu i primjer vjerske i nacionalne tolerancije…”. (Građanski forum CG, „Obraćanje Skupštini, Predsjedništvu i Vladi Crne Gore, domaćoj i međunarodnoj javnosti“, „Monitor“ od 14. februara 1992, str. 24). Između ostalog, u tom programskom dokumentu Građanskog foruma CG navodi i se i to da „Crna Gora ne može ni jedan gorući problem ekonomski, socijalni, međunarodni, problem moralne obnove, bolje riješiti objedinjavanjem političkih i državnih funkcija sa Srbijom“. Građanski forum, u navedenom aktu, razložno kritikuje postupke režima u CG i postavlja nekoliko aktuelnih i fundamentalnih pitanja. U tom smislu, u navedenom obraćanju označenim adresama, on saopštava: „Zašto se skriva od građana CG da bi međunarodnim priznavanjem nove zajednice pod uslovima koji su naknadno dogovoreni između rukovodstava CG i Srbije, suverenitet Crne Gore bio definitivno i u potpunosti anuliran? Zašto se skraćuje rok za održavanje referenduma...?“. (Ibid.)

Ugledni i značajni crnogorski intelektualci, opoziciono angažovani, blagovremeno su upozoravali na to da vitalne državne, nacionalne i društvene interese CG treba zaštititi i afirmisati tako što Crna Gora treba da obnovi svoju državnu samostalnost i ostvari njeno međunarodno priznanje. U tom smislu je prof. dr Ilija Vujošević, predsjednik nestranačkog udruženja „Crnogosrskog vijeća evropskog pokreta“, 9. februara 1992, na osnivačkoj skupštini „Građanskog foruma CG“, bio nedvosmislen kada je rekao da je „samo suverena, međunarodno priznata CG jedina naša građanska opcija“. Dr I. Vujošević bio izričit kada je, potom, saopštio da je na političkoj sceni CG eklatantan, agresivan i „jak pritisak vladajuće partije, nekih akademika CANU iz Beograda koje ’za CG mnogo toga veže’, jednog dijela satelitske inteligencije, pravoslavni klerikalizam, vojni faktor, i, najzad dominantna autoritarna svijest ljudi u CG“. Prema tvrdnji dr Ilije Vujoševića, Crna Gora, umjesto da prihvati suverenost, koja joj je nuđena na Haškoj konferenciji (jeseni 1991) i da istakne svoju državnu zastavu na Ist Riveru, ispred palate Ujedinjenih nacija u Njujorku, ona „se, za sada samo kandiduje za nekakav unutrašnji, terazijski suverenitet i za neke neprepoznatljive državno-pravne ’inovacije’ koje mogu ponovo završiti njenom državnom, nacionalnom i duhovnom asimilacijom“. (Prof. dr I. Vujošević, „Suverenost građanska opcija“, „Monitor“, Titograd, br. 70, od 21. februara 1992, str. VIII Specijalnog dodatka „Monitora“).

I univerzitetski profesor dr Zdravko Uskoković, član Savjeta „Građanskog foruma CG“, nije imao dvojbe, kada je, takođe 9. februara 1992, na osnivačkom skupu pomenutog udruženja u Titogradu, poručio da suverena i nezavisna CG znači da njeni građani postaju gospodari vlastite sudbine, ali i da, pritom, ne treba zaboraviti da su „baš naši zemljaci najmarkantniji predstavnici totalitarnog načina mišljenja“. U tom smislu, kao klasičan i egzemplar toga predstavlja, po ocjeni prof. Uskokovića, „sastav političkog vrha Srbije i CG, istaknutih učesnika jugoslovenske katastrofe. I ko može zaboraviti da je najveća sramota rata pripala ovdašnjim Crnogorcima - da popale najprijateljskiji prostor gdje nije bilo nikakvog etničkog spora i ruše grad koji bi, do prije godinu dana, većina odavde branila do kapi krvi da je ko spolja napao“. Uskoković, zatim, precizira da suverena CG ne znači bilo kakvu njenu izolaciju, već, naprotiv „ona je preduslov da slobodni ljudi i država CG zajedno sa drugima, evropeizira ovaj prostor...“. (Prof. dr Z. Uskoković, “Gospodari sopstvene sudbine”, „Monitor“, Titograd, br. 70, od 21. februara 1992, str. I specijalnog dodatka „Monitora“). Istoričar dr Radoje Pajović, naučni savjetnik u Istorijskom institutu CG, na osnivačkoj skupštini “Građanskog foruma CG”, između ostalog, istakao je da se ne smije, kao što je to bio slučaj 1918. „dopustiti da ponovo drugi odlučuje o sudbini Crne Gore“, te da, s obzirom na činjenicu kako je „referendum koncipiran i šta se sve u međuvremenu dešava oko njega, to uliva nespokojstvo“. Dr R. Pajović je istakao da je neophodno na referendumu postaviti sasvim jasno, precizno i konkretno pitanje, kako bi se građani na valjan i nedvosmislen način izjasnili o budućem državno-pravnom statusu CG. Za Pajovića, u evidentnom procesu raspada Jugoslavije, pošto su četiri bivše jugoslovenske republike (Slovenija, Hrvatska, BiH i Makedonija) odlučile da krenu samostalnim putem, potrebno je da Srbija i Crna Gora „prethodno proglase svoj suverenitet, a zatim da se udruže u savez suverenih republika“ i to „pod uslovom da im je iskreno stalo do nove Jugoslavije“. On smatra da je referendumsko pitanje, od strane vlasti u rukama DPS, postavljeno na loš način i da „ovako koncipiran referendum ne odgovara Crnoj Gori“. Dr R. Pajović je zaključio da „samo suverena CG istinski može doprinijeti reintegraciji Jugoslavije. Zbog toga apelujem da referendumsko pitanje obavezno bude o suverenitetu Crne Gore i formulisano tako da nikoga nas ne ostavlja u dilemi - da pred njegovom zagonetkom narod ne stoji kao pred sfingom“. (Dr R. Pajović, „Ne ponoviti 1918“, „Monitor“, Titograd, br. 69, od 14. februara 1992, str. VI i VII specijalnog dodatka ovog nedjeljnika). Bilo je to doba, kada je, prema ocjeni ondašnjeg lidera DPS Momira Bulatovića, vođstvo DPS imalo jasan stav u tom smislu da oni „ne znaju da prave ‘nezavisnu’ Crnu Goru“. (Momir Bulatović, “Pravila ćutanja”, drugo izdanje, Beograd, 2004. str. 93.)

( Novak Adžić )