Univerzitetske reforme

Slobodan sam i čast mi je uključiti se u javnu raspravu u vezi s reformom visokoškolske nastave na Univerzitetu Crne Gore, ohrabrujući i istovremeno podržavajući odlučnost autora i projektanata reforme da se učini radikalni zahvat u već oronulom sistemu i letargiji pedagoškog procesa i sistema naučnog mišljenja, kako bi se taj vid obogaćivanja javnog uma znatno unaprijedio i poboljšao. To je hrabar poduhvat i kao znanstvenik i javni djelatnik u tome pružam punu podršku univerzitetskim organima i tijelima za taj proces zaduženim.

Ovdje želim istaći jedan svoj pogled na sistem procesa i trajanja nastavno-pedagoškog procesa na fakultetima humanističkih znanosti, a prije svega na studijama pravnih nauka u CG. Po mom sudu, s obzirom da sam upoznat sa studijama humaniustičkih nauka na fakultetima u Evropi - Njemačka i Francuska, kao i u SAD (đe sam naučno boravio i upoznao sistem), smatram da je tranzicioni period društvenih sistema započet 1989, studije pravnih nauka preobrazio u zanatsko-tehnički proces saznanja ogoljen budući lišen fundamentalnih humanističkih znanosti koje pravnim naukama daju živi krvotok i bez kojih oni postaju mrtva grana, semantički i epistemološki. Na studijama pravnih znanosti treba reintegrisati discipline bez kojih se ne može spoznati kao nauka i sistem društvene regulacije, ali sistem organizacije države i osnovnih ćelija ekonomskog, privrednog i socijalnog organizma.

Studij jurističkih znanosti je sinteza multidisciplinarnih saznanja iz oblasti nauka o pravu, filozofiji, politikologiji, ekonomiji, etici, psihologiji, forenzici, psihopatologiji, kriminologiji, logici, retorici, književnosti, povijesti, i drugih. Pravnici su arhitekte i konstruktori društvenih sistema, a ne prosti izvršioci, primjenjeni tehničari, izvođači i operativni egzekutori političko-partijskih i menadžersko-upravljačkih zamisli i ideja, a humanistička epistemologija jasno utvrđuje da društveni sistemi zasnovani na eksploataciji ljudskog rada od strane merkantilista, neoliberalnih kapitalista, profitabilnih i partijskih sistema, ne zasnivaju svoj sistem organizacije na znanju jer ovaj najveći ljudski resurs u suprotnosti je s njihovim sistemom alijenacije i industrijskog despotizma koja je u cijelosti zasnovana na negaciji ekonomske, industrijske i političke demokratije orijentisane na izgradnji ljudskog društva okrenutog čovjeku i njegovim potrebama.

Na osnovnim studijama pravnih fakulteta treba da se izučavaju: 1. filozofija prava - sistem filozofije prava, 2. Sociologija prava, 3. Sistem etike, 4. Sistem logike, 5. Sistem topike i hermenutike (silogizam, dokazivanje, argumentacija), 6. Osnovi sistema antičke filozofije i osnovi sistema evropskog pravnog racionalizma (Kant, Hegel, Lajbnic, Fihte, Ruso, Monteskje), 7. Ekonomske doktrine, 8. Ekonomska politika sa sistemom privrednih korporacija, 9. Statistika, 10. Književnost i pravo (neshvatljivo je da studenti ne izučavaju poietičku dimenziju prava kroz antičke tragedije Eshila, Sofokla, Euripida, Šekspira, Getea, Njegoša, Dostojevskog, Kafke, Sartra, i drugih), 11. Nauka o upravljanju, 12. Istorija civilizacije, 13. Političke i pravne doktrine,14. Istorija crnogorskog zakonodavstva i običajnog prava, uključujući i albansko običajno pravo i šerijatske pravne ustanove. Umjesto postojeće discipline Uvod u pravo, treba uvesti disciplinu Teorija države i prava.

Nedostatak ovih nastavnih disciplina pretvorio je diplomirane pravnike u pravne tehničare kojima nedostaje osnovna teorijska misao i izvori civilizacije prava, a nemaju nikakva praktična saznanja, jer na studijama ne postoji organizovan klinički sistem edukacije. Takođe, primjetno je da je najveći broj nastavnih disciplina reduciran na jednosemestralni tečaj, što je nonsens s obzirom da se te discipline moraju izučavati u dvosemestralnom periodu nastave. Dosadašnji sitem nastave sa tri godine studija, pa i onaj koji se reformom predlaže (takođe tri), krajnje je nepotpun, siromašan, ogoljen, nedovoljan i ohrabruje poslodavce i upravljače sistema rada da u radno-pravni i službenički sistem ne primaju svršene studente s tih sistema u trajanju od tri godine.

Na njemačkim pravnim fakultetima studenti izučavaju filozofski sistem Kanta i Hegela, što izučavaju i američki studenti. Na njemačkim fakultetima osnovni studij traje 4 godine, a da bi neko upisao pravne nauke u SAD, mora prethodno da završi neki drugi fakultet, obično humanistički, što znači da studij prava tamo traje sedam, a u nekim državama i osam godina (4+3, 4+4).

Sasvim je primjetno da su osiromašene i studije na drugim humanističkim fakultetima, filozofski i političke nauke. Krajnje osiromašeni, duhovno i naučno, iako je tamo situacija mnogo bolja nego na pravnim fakultetima.

Na kraju, osnovni studij na pravnim fakultetima ne može trajati, volens-nolens, niti pod bilo kojim umnim determinacijama, ispod 4 godine, a da nastavne discipline moraju biti izvođene dvosemestralno. Čak, moderna pedagoška misao u oblasti nastave o pravnim naukama smatra da osnovni studij treba da traje 5 godina. Dakle, slobodan sam da predložim da sistem studija na pravnim i drugim humanističkim fakultetima bude zasnovan po sistemu: 4+2+2 (osnovne, magistarske, doktorske).

Ako se želi vrtiti ugled crnogorskog univerziteta, koji je nakad visoko slovio i uzdigao zastavu nauke, da bi na humanističkim naukama bio među posljednjim u evropskim krugovima, kao što posljednje mjesto zauzimaju Beogradski univerzitet, Ljubljanska univerza i Zagrebačko sveučilište, onda se mora rehabilitovati sistem nastave kakav sam naznačio i za što sam uvjeren da je pravi put u budućnost i znanje kao resurs i čovjek kao osnovna vrijednost i kapital.

Ove sugestije treba primiti isključivo kao dobronamjerne, zasnovane na poznavanju evropskog sistema nauke i univerzitetske nastave kao i lično uvjerenje, ali i empirijskog poznavanja stanja i duha strukturnih problema nastave na crnogorskom univerzitetu, želeći mnogo uspjeha svim subjektima uključenim u procesima institucionalizacije obrazovnih reformi i njihovog ostvarivanja.

( Čedomir Bogićević )