Opet Banu namještaju posao sa trajektima?

Vlada je u četvrtak dala zeleno svjetlo Javnom preduzeću Morsko dobro da raspiše javni poziv za prikupljanje ponuda za zakup morskog dobra u Lepetanima u opštini Tivat i Kamenarima u opštini Herceg Novi, “sa obavezom izgradnje novog pristaništa u Kamenarima”.

Riječ je o postojećim trajektnim pristaništima u ta dva mjesta, preko kojih monopolsku djelatnost trajektnog prevoza vozila i putnika brodovima preko zaliva Boke obavlja firma Pomorski saobraćaj AD Kamenari.

Vlada je prihvatila zaključke Upravnog odbora Morskog dobra sa sjednice tog tijela 17. decembra, u vezi “utvrđivanja visine godišnje naknade za korišćenje pristaništa u Kamenarima i Lepetanima u svrhe trajektnog prevoza i faktora koji utiču na početnu cijenu”.

Po tome, kako je precizirano u uslovima što će biti dio oglasa za izbor zakupca, traži se minimalna godišnja zakupnina u iznosu od 230.000 eura kao fiksni, te minimalno 2 odsto prihoda ostvarenog prodajom karata za prevoz trajektom kao varijabilni dio naknade za zakup.

Za taj novac budući zakupac pristaništa preko kojih se vrši jedina trajektna linija u državi, dobiće 4.011 kvadrata površine obale u Lepetanima “sa pripadajućim akva prostorom uz pristanište i privezište od 7.200 kvadrata”, te 3.959 kvadrata obale u Kamenarima “sa pripadajućim akva prostorom uz pristanište i privezište površine 14.700 kvadrata”.

Pomorski saobraćaj koji sada jedini koristi ovu infrastrukturu, već je 14 godina u većinskom vlasništvu podgoričko-grbaljskih biznismena, braće Dušana i Dejana Bana koji su bliski sa liderom DPS Milom Đukanovićem.

Braća Ban su 2004. tada državnu firmu, koja je bila u većinskom vlasništvu Fonda PIO i svojom zaradom dopunjavala hronično deficitarni penzioni fond, po odluci Savjeta za privatizaciju, dobili bez javnog tendera, kupovinom državnih akcija na berzi.

Godinu ranije, tada državni Pomorski saobraćaj je sa takođe državnim preduzećem Morsko dobro iz Budve, sklopio “Ugovor o korišćenju morskog dobra” za lokacije Lepetane i Kamenari na rok od 15 godina. Ugovor je na snazi do 31. decembra, a Pomorski saobraćaj po njemu, Morskom dobru treba da plaća mjesečnu naknadu u visini od četiri odsto ukupnog mjesečnog prihoda od prodaje karata za trajekte. Ugovorom je Pomorskom saobraćaju data garancija da će monopol imati osam godina, ali iako je taj rok istekao 2011. država se do danas nije potrudila da animira još nekog trajektnog operatera da dođe u Crnu Goru i uvede konkurenciju firmi braće Ban.

Po javnom pozivu za novi ugovor o zakupu obale u Lepetanima i Kamenarima, firma braće Ban neće imati većih problema da ponovno dobije mogućnost monopola na jedinoj trajektnoj liniji u državi. Naime, prema propozicijama konkursa, čak do 20 od ukupno 100 mogućih bodova za ponuđače rezervisano je za “ponudu dosadašnjeg korisnika/zakupca koji je ispunio ugovorom predviđene obaveze”.

Ponuđena zakupnina nosi do 70 bodova, a investicioni program samo 10 poena, iako je “cilj tenderskog postupka da obezbijedi realizaciju investicionog programa kojim se unapređuje pomorski prevoz”. Država traži od zakupca da izgradi novo pristanište u Kamenarima, te da obezbijedi sanaciju i održavanje obale i obalne infrastrukture tokom trajanja ugovora.

Ponuđač ima rok od tri godine da sanira obalu, a potom dodatni rok od dvije godine da izgradi novo pristanište u Kamenarima, što je uslov da svu zakupljenu državnu imovinu može koristiti najduže do 15 godina. Prema propozicijama, na javni poziv ponude može podnijeti samo ponuđač koji ima “pretežnu privrednu djelatnost pomorski i priobalni prevoz putnika” (što je slučaj sa Pomorskim saobraćajem AD), kao i koji u floti posjeduje najmanje pet trajekata minimalnog ukupnog kapaciteta ne manjeg od 150 vozila i 1.000 putnika (Pomorski saobraćaj ima šest takvih brodova, a niko drugi u državi nema najmanje pet trajekata).

Iako se u tekstu javnog poziva u poglavlju “Plansko rješenje lokacije” napominje da “u cilju smanjenja negativnih uticaja na životnu sredinu i područja pod zaštitom UNESCO, za trajekte koji saobraćaju u postojećim trajektnim pristaništima Kamenari i Lepetane, preporučuju se plovila sa ekološki prihvatljivim niskokarbonskim pogonom kako bi bili u skladu sa opredjeljenjima Crne Gore kao zelene i karbonski neutralne turističke destinacije”, ovo u oglasu nije postavljeno kao obavezan uslov, već preporuka.

Stoga Pomorski saobraćaj čiju većinu flote čine brodovi stari više od pola vijeka, a sve njihove trajekte pogone klasični dizel motori „Cummins“, može bez problema dobiti ovaj tender, iako je u Evropi praksa da na ovako kratkim linijama u zaštićenom području saobraćaju prvenstveno moderni trajekti sa pogonom na plin ili električnu energiju.

Veća imovina na korišćenje i veće novčane obaveze prema državi

Prema novom pozivu, novi (stari) zakupac trajektnih pristaništa imaće osjetno veće finansijske obaveze prema državi nego što je to do sada bio slučaj.

Naime, samo minimalna fiksna godišnja zakupnina od 230.000 eura, veća je od kompletnog iznosa koji je Pomorski saobraćaj na ime zakupa Lepetana i Kamenara, platio Morskom dobru 2017. a koji je bio 183.249 eura.

Varijabilni dio zakupnine je, međutim, prepolovljen sa sadašnja četiri na minimum dva odsto ukupnih prihoda od prodaje karata za trajekte, što bi, imajući u vidu godišnji prihod Pomorskog saobraćaja u 2017. od 4.581.225 eura, iznosilo nešto preko 91,6 hiljada eura. Stoga bi kompanija braće Ban po novom ugovoru uz aktuelni nivo prometa, državi za zakup Lepetana i Kamenara godišnje plaćala najmanje oko 320.000 eura plus PDV.

Sa druge strane, zakupcu se sada u odnosu na ugovor iz 2003. daje značajno veća površina zemljišta u Lepetanima, i posebno u Kamenarima, kao i značajno veći akva prostor koji se u starom ugovoru uopšte ne kvantifikuje, dok je u novom narastao na ukupno skoro 22 hiljade kvadrata mora.

“Zahvat morskog dobra koji je predmet postupka određen je na osnovu planske dokumentacije i urbanističko tehničkih uslova koje su izdali nadležni organi uprave opštine Tivat i Herceg Novi”, odgovoreno je “Vijestima” iz JP Morsko dobro na pitanje - da li se mijenja zahvat obale i mora koji se daje u zakup.

Tivatska Opština ranije se u više navrata žalila ocjenjujući da je zakupcu trajektnog pristaništa u Lepetanima data mnogo veća površina nego što mu je potrebna, posebno apostrofirajući neiskorišten prostor na zapadnom obodu pristaništa uz korito lokalnog potoka, te istovremeni nedostatak prostora za javni parking i taksi stajalište na toj lokaciji.

Jedino u Crnoj Gori trajektna linija ne ide na koncesiju

“U skladu sa zakonskim propisima i ovlašćenjima koje ima ovo JP u pitanju je davanje u zakup na korišćenje djelova državne imovine, budući da u okviru važeće pravne regulative trajektno pristanište nije definisano kao luka, saglasno čemu nijesu primjenjive odredbe Zakona o lukama i koncesija kao model ugovora i postupka, a takođe pitanje linijskog pomorskog saobraćaja ove vrste nije normirano i nije primjenjivo”, odgovorili su iz Morskog dobra na pitanje zašto je za obavljanje jedne trajekte linije u državi, dovoljno samo zakupiti djelove obale između kojih voze brodovi, a ne dobiti koncesiju za obavljanje te privredne djelatnosti.

Trajektne linije svuda u svijetu predmet su koncesija koja za njihovo održavanje zainteresovani brodarima daje država. U susjednoj Hrvatskoj, na koju se Crna Gora dosta ugleda kada je u pitanju pomorsko-pravna regulativa, pravo obavljanja javnog pomorskog prevoza dobija se na osnovu koncesija koje po zainteresovanim brodarima, nakon sprovođenja tenderske procedure, izdaju nadležni državni organi zavisno od toga da li je u pitanju državna, županijska ili pomorska linija od lokalnog značaja.

Koncesiju za obavljanje linijskog prevoza u Hrvatskoj može dobiti samo fizičko ili pravno lice upisano u registar obrtnika, odnosno sudski registar i koje raspolaže adekvatnim brodovima registrovanim pod hrvatskom zastavom. Pri odlučivanju kome će se dodijeliti koncesija koja se inače, izdaje na rok važenja od jedne do deset godina, u Hrvatskoj se procjenjuje ponuda zainteresovanih brodara sa stanovišta tehničkih karakteristika, starosti, načina održavanja, udobnosti i kapaciteta njihovih brodova, te ekonomsko-finansijskih aspekata ponude koji podrazumijevaju da li brodar traži od države subvencije za održavanje pojedinih linija, odnosno visinu fiksnog i promjenjljivog dijela koncesione naknade koju će brodar plaćati državi.

Ulogu igraju i cjenovnik usluga koje brodar namjerava ponuditi građanima, eventualni popusti, frekvencija održavanja linije i još mnogo toga što na kraju utiče da građani i turisti u Hrvatskoj dobiju najbolju moguću ponudu kada je u pitanju trajektni i brodski prevoz u toj državi. U Crnoj Gori toga za sada još nema ni u primislima, iako u Zakonu o koncesijama postoji pravni osnov za raspisivanje tendera za dodjelu koncesije nad trajektnom linijom Kamenari-Lepetane-Kamenari, a u važećoj Koncesionoj politici Vlade konstatuje se da u oblasti saobraćaja nije izdata nijedna koncesija i da za to postoji prostor, između ostaloga, i u pomorskom saobraćaju.

Trajektna linija - rudnik para

Trajektna linija preko tjesnaca Verige u Boki Kotorskoj, na kojoj Pomorski saobraćaj trenutno ima monopol, svojevrsni je “rudnik para”, jer godišnje više od milion vozila raznih kategorija, bude trajektima prebačeno sa jedne na drugu stranu zaliva.

Cijena prevoza na liniji koja je kraća od jedne nautičke milje, iznosi od euro za bicikl, do 25 eura za specijalna i vangabaritna vozila, dok karta za mali putnički automobil u jednom pravcu košta 4,5 eura. Koristeći ovaj zakupljeni državni resurs, Pomorski saobraćaj konstantno ostvaruje veliku zaradu, pa je tako, prema podacima objavljenim na sajtu Poreske uprave, poslovnu 2017. završilo sa bruto dobiti od 2.262.907 eura.

Kompanija ima i neraspoređenu dobit od ukupno 4.619.562 eura. Skupština akcionara je 28. marta prošle godine donijela odluku da se vlasnicima kapitala (Dejanu Banu i kompanijama Prohouse i Prohousemontenegro iz Podgorice) isplati dividenda u ukupnom iznosu od 1,6 miliona eura.

Dejan Ban vlasnik je 33,4% Pomorskog saobraćaja, kompaniji „Prohouse“ njegovog brata Dušana pripada 44,4 % a, 22,2% kapitala upisano je na kompaniju „Prohousemontenegro“ čiji je osnivač Željko Mihailović. Tokom 2017. godine, Pomorski saobraćaj ostvario je prihode od 5.531.834 eura, dok su rashodi iznosili 3.253.124 eura. Prihodi su povećani za preko 400 hiljada eura u odnosu na 2016, dok su rashodi porasli za oko 130 hiljada eura.

( Siniša Luković )