Protjerali Tita iz Podgorice, pa mu podigli spomenik

Iako su funkcioneri Demokratske partije socijalista (DPS) nedavno pokrenuli inicijativu za podizanje spomenika Josipu Brozu Titu, poslanici te partije su prije više od četvrt vijeka jednoglasno podržali odluku kojom je glavnom gradu Crne Gore ukinuto ime Titograd. Poslanici DPS-a su u aprilu 1992. godine u državnom parlamentu jednoglasno podržali izmjene Zakona o promjeni grada Podgorica u Titograd. Izmjene zakona uslijedile su nakon izjašnjavanja građana o promjeni imena glavnog grada, koje je održano istovremeno sa referendumom o državno-pravnom statusu Crne Gore.

U podgoričkoj upravi smatraju da nema ništa sporno u činjenici što spomenik Titu podiže partija koja je bila na vlasti kada je ukinuto ime Titogradu. Oni podsjećaju da je spomenik, kao jedan od tri odlivka originala izloženog pred Titovom rodnom kućom u Kumrovcu, bio izložen u spomen-sobi Pete proleterske brigade u kasarni Masline.

“Politički je korektno odati počast čovjeku čije je ime dio istorije Podgorice. Podsjećanja radi, o nazivu grada su te godine odlučivali građani na referendumu, a ne bilo koja partija pojedinačno. Podgorica se nikad nije odrekla ni Tita, kao što se nikad nije odrekla bilo kog dijela svoje bogate istorije”, tvrde u Birou za odnose s javnošću Glavnog grada.

Podgorički gradonačelnik Ivan Vuković i funkcioner DPS-a nedavno je otkrio spomenik Titu na Bulevaru Svetog Petra Cetinjskog, podsjećajući da je godinu nakon kraja Drugog svjetskog rata glavni grad Crne Gore preimenovan u Titograd.

U Zakonu o promjeni grada Podgorice u Titovgrad, iz jula 1947. godine, navedeno je da se time “ispunjava želja cjelokupnog naroda Crne Gore, posebno želja grada i sreza Podgorice”. U tadašnjoj SFRJ, ime “najvećeg sina jugoslovenskih naroda i narodnosti” nosili su i Titov Veles, Titovo Užice, Titova Mitrovica, Titovo Velenje, Titov Vrbas, Titova Korenica i Titov Drvar.

Glavnom gradu Crne Gore je predratno ime vraćeno već početkom devedesetih nakon referenduma o državnom pravnom statusu Crne Gore. Inicijativa za promjenu imena prvi put je pomenuta u otvorenom pismu književnika Ranka Jovovića, Budmira Dubaka i Radomira Uljarevića, koji su na stranicama “Pobjede” u januaru 1990. godine tražili da u “demokratskom, iskrenom i slobodarskom razgovoru građani kažu da li žele da žive u Podgorici ili Titogradu”.

Iako je njihovo pismo naišlo na negodovanje boračkih udruženja i dijela čitalaca jedinog dnevnog lista u Crnoj Gori, građani su o promjeni imena glasali dvije godine kasnije. Na referendumu u aprilu 1992. godine, koji je zbog brojnih neregularnosti bojkotovala opozicija, građani su podržali ostanak u Jugoslaviji u kojoj je tada bila još samo Srbija. Ostale bivše republike SFRJ prethodno su izglasale nezavisnost, nakon čega su u nekima počeli ratni sukobi. Dva dana nakon glasanja Republička izborna komisija (RIK) je objavila da je za promjenu imena glavnog grada glasalo 72 odsto Titograđana, 26 procenata je bilo protiv a bilo je i hiljadu nevažećih listića. Istovremeno 95 odsto stanovnika glavnog grada glasalo je za zajedničku državu.

Na referendumu je odlučeno i da Ivangrad bude preimenovan u Berane, a tu odluku podržalo je 57 odsto građana. Nakon toga, republička skupština je bez rasprave usvojila izmjene zakona kojim su Titogradu i Ivangradu vraćena predratna imena, a protiv tih predloga bio je samo jedan poslanik. Predstavnici jedinstvenog DPS-a koji su tada sjedjeli u poslaničkim klupama, danas ne žele da komentarišu tu sjednicu.

“Građani su se o tome izjasnili na referendumu, a mi smo samo potvrdili njihovu odluku u parlamentu. Nije bilo ni potrebe za raspravom, jer su po bivšoj Jugoslaviji već mijenjani nazivi gradova u kojima je bilo Titovo ime. Jednostavno, takva je bila atmosfera u društvu i niko više nije mario za tekovine bivšeg sistema”, kazao je jedan od tadašnjih poslanika DPS-a u crnogorskom parlamentu.

Medijska kampanja i na dan glasanja

Referendum iz 1992. godine održan je u sjenci brojnih neregularnosti jer su glasačka mjesta bila neobilježena, a pojednci su glasali i na ulici. Opozicija je odbila da učestvuje u izjašnjavanju jer je od raspisivanja do održavanja referenduma proteklo sedam dana. Sudeći prema izvještavanju “Pobjede” kampanja se sprovodila i na dan glasanja, a mediji nisu poštovali izbornu ćutnju.

Tako je na dan glasanja “Pobjeda” objavila tekstove u kojima se građani pozivaju da ispune svoju patriotsku obavezu, dok su dan kasnije objavljeni izvještaji u kojima se potencira velika izlaznost građana. U tekstovima pod naslovima “Crmničani osvjetlali obraz”, “Ni snijeg nije smetao”, “Kako i dolikuje” i “Sto odsto Jugosloveni” ukazuje se na masovni odziv u pojedinim gradovima, ali i “na slab odziv Muslimana i Albanaca”.

Glasačke listiće nosili kroz smetove i na ratišta

Prema izvještajima “Pobjede”, glasački listići o državnom statusu Crne Gore i promjeni imena Titograda i Ivangrada, nošeni su i na ratišta u okruženju. U tekstu “Volja vojnika” se ukazuje na veliko interesovanje crnogorskih rezervista na prvim borbenim linijama, gdje su birački spiskovi i listići distribuirani “radi efikasnijeg organizovanja referenduma”.

“Tako nijedan vojnik nije zaobiđen. Ako se po jutru dan poznaje, za Crnu Goru u Jugoslaviji ne bi trebalo da bude zime. Tako razmišljaju vojnici i rezervisti u Veličanima, Ravnom, Pećinama, Trebinju, Čepikućama”, navodi se u tekstu.

U tekstu “Radovan jači od Štuoca” navodi se primjer predsjednika opštinske izborne komisije Radovana Tončića koji se sa glasačkim listićima u torbi probijao kroz sniježne nanose na prevoju između Žabljaka i Male Crne Gore “kojima zimi niko ne ide”. Hvaleći napore Tončića, novinar “Pobjede” podsjetio je da se “ovih dana od Žabljaka do Male Crne Gore pješke ne može stići brže nego za pet časova”.

( Samir Kajošević )