Zatvaranje akademskog uma

Kladio bih se da sam bio rektor više univerziteta nego bilo ko danas u svijetu. Jedan od razloga je taj što su me, kada sam bio guvener Hong Konga, birali za rektora svakog univerziteta u gradu. Bunio sam se, misleći da bi univerzitetima bilo bolje da biraju čelnike iz same te institucije. Međutim, univerziteti nisu htjeli da mi dozvole da dostojanstveno dam ostavku. Tako da sam pet godina uživao u iskustvu da desetinama hiljada studenata dodjeljujem diplome i gledam šta taj ritual znači za njih i njihove porodice.

Kada sam se vratio u Britaniju 1997, zamoljen sam da preuzmem funkciju rektora Univerziteta Njukasl. Potom, 2003. diplomci Univerziteta Oksford, jedne od najvećih svjetskih obrazovnih institucija, izabrali su me za rektora. Stoga ne bi trebalo da iznenađuje to što imam jake stavove povodom toga šta znači biti univerzitet i pružati znanje, raditi istraživanja ili studirati na njemu.

Univerziteti bi trebalo da budu bastioni slobode u svakom društvu. Trebalo bi da budu oslobođeni od miješanja vlade u njihovu primarnu svrhu istraživanja i predavanja; i trebalo bi da kontrolišu svoje akademsko upravljanje. Ne vjerujem da je moguće da univerzitet postane ili ostane institucija svjetske klase ako ti uslovi ne postoje. Uloga univerziteta je da promoviše sukob ideja, testira rezultate istraživanja sa drugim naučnicima i da studentima prenosi novo znanje. Sloboda govora je, stoga, fundamentalna za ono što univerziteti predstavljaju, omogućavajući im da održe osjećaj zajedničke humanosti i podrže zajedničku toleranciju i razumijevanje na kojima počiva svako slobodno društvo. To, naravno, univerzitete čini opasnim za autoritarne vlade, koje nastoje da uguše sposobnost da se istupi i pokuša odgovoriti na teška pitanja.

Međutim, ako je uskraćivanje akademske slobode udarac za smisao univerziteta, danas je ironija u tome što neki od najzabrinjavajućih napada na te vrijednosti potiču sa samih univerziteta. U SAD i Britaniji, neki studenti i predavači sada nastoje da obuzdaju rasprave. Oni tvrde da ljude ne bi trebalo izlagati idejama kojima se snažno protive. Štaviše, tvrde da bi istoriju trebalo ponovo pisati kako bi se izbrisala imena (iako ne doprinos) onih koji ne prođu današnje testove političke korektnosti. Na meti su se, između ostalih, našli Tomas Džeferson i Sesil Rouds. A kako bi prošli Čerčil i Vašington ako bi se podvrgli istim testovima?

Nekim ljudima se, takođe, uskraćuje šansa da govore - takozvana „no platform“ politika, u užasnom žargonu nekih ne baš pismenih kampusa. Pojavili su se pozivi na „bezbjedan prostor“ gdje studenti mogu biti zaštićeni od svega što napada njihov osjećaj šta je moralno i prikladno. To odražava i neizbježno njeguje štetnu politiku viktimizacije - definisanje sopstvenog identiteta (time i interesovanja) nasuprot drugima.

Kada sam bio student, prije 50 godina, moj razredni je bio vodeći marksistički istoričar i bivši član Komunističke partije. Britanske službe bezbjednosti su bile duboko podozrive prema njemu. Bio je sjajan istoričar i predavač, ali bih danas mogao postati sklon da pomislim da je prijetio mom „bezbjednom prostoru“. Zahvaljujući njemu sam, zapravo, postao puno više informisan, puno otvoreniji za raspravu o idejama koje osporavaju moju, sposobniji da razlikujem polemiku i svađu i spremniji da mislim svojom glavom.

Naravno da su neke ideje - podsticanje rasne mržnje, polnog neprijateljstva, ili političkog nasilja - anatemisanje u svakom slobodnom društvu. Sloboda zahtijeva određene granice (što je slobodno odlučeno demokratskim argumentom u okviru vladavine prava) kako bi mogla da postoji.

Univerzitetima treba da bude prepušteno da sami sprovode taj stepen kontrole. Međutim, ono što nikada ne smije biti tolerisano je netolerancija prema debati, diskusiji i prema određenim učenjima. Kao što nas je veliki politički filozof Karl Poper učio, jedina stvar prema kojoj treba da budemo netolerantni je sama netolerancija. To naročito važi za univerzitete.

Ipak, pojedini američki i britanski akademici i studenti sami podrivaju slobodi; a paradoksalno je da imaju slobodu da to čine. U međuvremenu, univerzitetu u Kini i Hong Kongu su suočeni sa prijetnjama njihovoj autonomiji i slobodi, ne iznutra, već od autoritarne vlade.

U Hong Kongu su autonomija univerziteta i sama sloboda govora, zagarantovani Osnovnim zakonom grada i 50-godišnjim sporazumom između Britanije i Kine o statusu grada, ugroženi. Logika je izgleda sljedeća: budući da su studenti snažno podržali prodemokratske proteste 2014. godine, univerzitete gdje studiraju treba popraviti. I onda gradska vlada pravi žestoku grešku izazivajući nevolju, očigledno po naređenju vlade u Pekingu.

Zaista, kineske vlasti su tek nedavno pokazale šta zapravo misle o obavezama iz sporazuma i o „zlatnom dobu“ kinesko-britanskih odnosa (koje tako često reklamiraju britanski ministri), otmicom jednog britanskog državljanina (i još četiri građanina Hong Konga). Njih petorica su objavljivali knjige koje razotkrivaju neke prljave tajne kineskih lidera.

U kontinentalnom dijelu, kineska Komunistička partija je započela jednu od najvećih ofanziva na univerzitete još od ubistava na Trgu Tjenanmen 1989. Na kineskim univerzitetima se neće razgovarati o takozvanim zapadnim vrijednostima. Dozvoljeno je učiti samo marksizam. Zar niko nije rekao predsjedniku Si Đinpingu i njegovim kolegama iz Politbiroa odakle je Karl Marks? Danas je problem zapravo u tome da znaju jako malo o Marksu, a puno o Lenjinu. Zapadnjaci bi trebalo više zainteresuju da se za ono što se događa na kineskim univerzitetima i šta nam to govori o pravim vrijednostima znanja, učenja i akademije. Uporedite i napravite razlike, kao što se to traži od studenata.

Da li želite univerzitete na kojima vlada odlučuje šta je navodno bezbjedno za učenje i diskusiju? Ili želite univerzitete koji ideju „bezbjednog prostora“ - u smislu okončanja debate u slučaju da vrijeđa nekoga - smatraju oksimoronom u jednom akademskom okruženju? Zapadni studenti povremeno treba da se sjete svojih kolega u Hong Kongu i Kini koje moraju da se bore za slobode koje oni uzimaju zdravo za gotovo - i često zloupotrebljavaju.

Autor je rektor Univerziteta Oksford Copyright: Project Syndicate, 2016.

( Kris Paten )