Jugoslavija između istine i piščeve fikcije

Britanski istoričar, autor biografije Danila Kiša i, uopšte, jedan od ponajboljih poznavalaca prostora bivše Jugoslavije među zapadnim novinarima, Mark Tompson, nedavno je u “The Times Literary Supplementu” objavio članak u kojem četiri, prošle jeseni na engleski prevedena naslova, autora Svetislava Basare, Miljenka Jergovića, Gorana Vojnovića i Iva Andrićakontekstualizira u istoriju ratova i odnosa na Balkanu, ponajviše onih iz 1990-ih, ali i šire, konstatujući da je umjetnost zemalja bivše Jugoslavije natopljena tim temama možda i više nego što je zdravo, kad već politika ništa od istorije nije kadra učiti.

I dok vođe po cijelom regionu ne priznaju zla počinjena koje je počinila njihova strana, mnogo je toga vidljivo u umjetnosti. Literatura, zaključuje Tompson, pokazuje da je raspad Jugoslavije bio dugo predskazivan, pa to potom pokušava da potkrijepi komentarišući nove prevode Jergovićevih “Dvora od oraha”, Basarine “Fata Morgane”, Vojnovićevog romana “ Jugoslavija , moja dežela” te “Znakova pokraj puta” Iva Andrića koje je pisao više od 30 godina, sve do smrti, i koji su tek četrdesetak godina kasnije, u septembru 2015, doživjeli prvi engleski prevod.

Prošle jeseni objavljeno je američko izdanje “Dvora od oraha” Miljenka Jergovića koje Tompson predstavlja kao “robustnog komentatora, velikodušnog i oštrog naizmjenično, te izvanrednog pisca”. Čitaoce kratko upoznaje sa sadržajem romana, prvi put objavljenog 2003.

Tomspon dalje piše kako lično i javno iskustvo nasilja u romanu zasjenjuje naraciju. Evocirajući početno kolektivno krvoproliće, konstatuje, Jergović ističe želju da se naudi, ojačanu nepromišljenošću i odsustvom kazne.

Elokventan je Jergović, smatra Tompson, takođe, i kad je riječ o počiniocima: “Izgubili su mir svojih duša. Postali su čudovišta među ljudima i mogu ih razumjeti samo oni koji su klali i ubijali na drugoj strani”.

“Autor barata likovima i zapletom staloženošću eksperta, stvarajući autentičnu strukturu glasova i plauzibilan scenario. “Dvori od oraha” gotovo da uvjeravaju čitaoca da je Jugoslavija , nakon svega, bila golema konfabulacija (dopunjavanje praznina u sjećanju izmišljenim detaljima i fiktivnim epizodama odnosno pričanje izmišljenih, fantastičnih priča kao istinitih) i romansiraju njenu prošlost”, zaključuje Tompson.

( Vijest online )