Euro proslavlja 20. rođendan
"Euro je postao integralni dio svakodnevnog života i olakšao trgovinu, putovanja, studiranje, život i rad u inostranstvu, ocijenila je Evropska centralna banka (ECB)
Prije tačno 20 godina 11 članica EU usvojilo je zajedničku monetarnu politiku i uvelo euro koji je danas valuta 19 članica Unije i više od 340 miliona Evropljana.
Za početak se euro koristio u platnom prometu i za bezgotovinska plaćanja a tri godine kasnije novčanice i novčići eura ušli su u opticaj u zemljama zone eura koja je narasla na 12 članica jer im se u međuvremenu priključila Grčka.
Dvije decenije kasnije euro je postao integralni dio svakodnevnog života i olakšao trgovinu, putovanja, studiranje, život i rad u inostranstvu, ocijenila je Evropska centralna banka (ECB).
"Banknote i kovanice eura su opipljiv, svakodnevni podsjetnik na slobodu, pogodnosti i prilike koje EU omogućava", istakli su u centralnoj banci zone eura koja, kako navodi, obezbjeđujući stabilnost eura doprinosi ekonomskom rastu i blagostanju zemalja koje koriste jedinstvenu valutu.
Zajednička valuta je smatrana rješenjem za neprestane sporove o deviznom kursu koji su obilježili evropsku politiku poslije Drugog svjetskog rata i kao logični produžetak evropske bescarinske zone.
Zona eura je s godinama rasla, kao i Evropska unija.
EU, koja je 2002. imala 15 članica, 2004. se priključilo deset mahom bivših komunističkih zemalja, 2007. su ušle Bugarska i Rumunija a 2013. Hrvatska.
U međuvremenu je sedam od 13 "novih" članica EU zamijenilo svoje valute zajedničkom.
Prva je to uradila Slovenija, 2007, a slijedili su Kipar i Malta 2008, Slovačka 2009, Estonija 2011, Letonija 2014. i Litvanija 2015.
Od tih "novih" članica na euro još nisu prešle Češka, Poljska, Mađarska, Hrvatska, Rumunija i Bugarska a, prema ugovorima o pristupanju, njihova obaveza je da to urade čim budu spremne.
Ista obaveza ne važi za "starije" članice EU i zato Britanija, koja u martu i tako izlazi iz EU, Danska i Švedska nisu u zoni eura.
Ranije ove godine Bugarska je najavila da će u roku od godinu dana tražiti prijem u tzv. čekaonicu za zonu eura (ERM II) dok je hrvatska vlada usvojila strategiju kojom se prelazak sa kune na euro planira za pet do sedam godina.
Novo istraživanje Evropske komisije Eurobarometar pokazalo je međutim da članice EU koje nisu u zoni eura u nju baš i ne žure i 74 odsto Čeha i više od polovine Hrvata, Poljaka i Bugara protiv je Evropske ekonomske i monetarne unije (EMU) sa jedinstvenom valutom eurom.
Istovremeno tri četvrtine građana EU iz zemalja koje su članice zone podržava euro, najviše u Sloveniji, Luksemburgu i Estoniji (peko 80 odsto).
Inače, prelazak na euro među građanima se najčešće povezuje sa poskupljenjima a na nivou države sa gubitkom mogućnosti da podstiču izvoz spuštanjem vrijednosti svoje valute i da prilagođavaju kamate radi stimulisanja poslovanja.
Da bi nacionalne valute zamijenile zajedničkom evropskom, članice EU moraju da ispune Mastrihtske kriterijume.
Tim kriterijumima predviđeno je da država koja ulazi zonu eura ne smije da ima stopu inflacije višu od prosjeka tri zemlje s najnižim stopama inflacije uvećanom za 1,5 procentni poen.
Kriterijumi su i stabilnost deviznog kursa, da budžetski deficit ne prelazi tri odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP) a javni dug 60 odsto BDP, kao i da prosječna nominalna dugoročna kamata ne prelazi za više od dva procentna poena prosek tri najuspješnije članice.
Takođe prije formalnog uvođenja eura, članica EU mora da provede najmanje dvije godine u Mehanizmu deviznih kurseva (ERM II).
Zajednička evropska valuta je zvanično sredstvo plaćanja i u nekoliko zemalja koje nisu članice zone eura (Crna Gora, Vatikan, Monako, Kosovo, San Marino, Andora).
Euru se pripisuju zasluge za povećanje trgovine među članicama EU ali su države imale problema da se prilagode nakon što su se odrekle dva važna sigurnosna ventila - mogućnosti da obore kurs sopstvene valute da bi podstakle izvoz i prilagođavanja svojih kamatnih stopa u cilju stimulisanja poslovne aktivnosti.
Jedno djelimično rješenje problema u zoni bi mogao biti centralni budžet iz kog bi se plaćali računi kada neka od članica upadne u recesiju.
Evropski lideri su 2015. govorili o nekoj vrsti zajedničke kase a sada rade na tome da tako nešto i uspostave.
U originalnoj postavci eura, upisanoj u Mastrihtski ugovor iz 1992, jasno je naznačeno da su ekonomska politika i potrošnja u isključivoj nadležnosti država članica i da članicama nije dopušteno da finansijski spašavaju jedna drugu.
Taj koncept je napušten 2010, kada su finansijski jače zemlje predvođene Njemačkom dale kredite slabijim članicama čiji su dugovi postali neodrživi, pod uslovom uvođenja strogih mjera štednje.
Evropski lideri su od tada dodali nove finese i mjere zaštite od krize, uključujući i evropski nadzor nad bankama, kao i fond za spašavanje - Evropski stabilizacioni mehanizam.
Evropska komisija sada provjerava nacionalne budžete prije nego što oni budu predati parlamentima na razmatranje.
Možda najvažnije je bilo obećanje ECB iz 2012. da će kupovati obveznice zemalja kojima je zaduživanje preskupo, što je umirilo finansijska tržišta.
Za dalje korake nema mnogo saglasnosti i Njemačka i druge sjevernoevropske zemlje, poput Holandije, opiru se dijeljenju rizika i potrošnji, plašeći se da će na kraju one morati da plate za igrarije u lošije vođenim ekonomijama.
S druge strane, predsjednik Francuske Emanuel Makron se založio za veliki centralni budžet, uprkos otporu.
"Stigli smo do novog, post-mastrihtskog okvira, ali suštinski nemamo političku viziju koja objašnjava šta taj okvir zapravo jeste", kaže Lukas Gutenberg, zamjenik direktora berlinskog instituta Žak Delor i nekadašnji ekonomista u ECB, prenijela je agencija AP.
Ekspertski izvještaj urađen još 1977. na zahtjev Evropske komisije je ocijenio da bi zajedničkoj valuti bio potreban centralni buždet u iznosu od pet do sedam odsto BDP. Bez toga, monetarna unija je ocijenjena kao "nepraktična".
Gutenberg je naveo da je jasno da je neka vrsta zajedničkog budžeta neophodna, ali i da je to "važno koliko i da institucije imaju političku ideju o tome šta zona eura treba da bude".
"Ključna stvar je da se mi još uvijek ne slažemo oko toga šta očekujemo od eura", rekao je on.
( Agencija BETA )