Oni su pisali o špijunaži i bavili se njom

Britanski pisac Frederik Forsajt napravio je priličnu pometnju kada je u autobiografskoj knjizi sredinom prošle godine priznao da je radio kao tajni agent za MI6, britansku obavještajnu službu. No, autor ”Šakala” i “Pasa rata” nije jedini pisac koji je nekada radio kao špijun - spisak njegovih kolega je pozamašan, a imena koja su na njemu mogu da iznenade.

Roald Dal

Tokom svog djetinjstva zasigurno ste pročitali barem jednu knjigu legendarnog dječjeg pisca Roalda Dala. Prvi njegov roman bio je “Gremlini”, a nakon toga je uslijedio “Čarli i fabrika čokolade” koji ga je i proslavio.

U vrijeme kad je pisao bestselere, špijunirao je SAD za britanske obavještajne službe. Uglavnom, najzabavniji dio cijele ove priče bio je da je Dal bio poslat u Ameriku kako bi potrebne informacije saznao od supruga naftnih tajkuna, pa čak i od kongresmenke Klare But Lus čiji je suprug bio izdavač časopisa “Tajm”. Priča postaje zabavnija jer je Dala izmorio njen seksualni apetit pa je britanske obavještajne službe zamolio da napusti misiju.

Ijan Fleming

Tvorac najpoznatijeg svjetskog špijuna, i sam je bio špijun. Ijan Fleming, otac Džejmsa Bonda, stvorio je svog glamuroznog književnog junaka daleko od prijestonica svjetskog džet seta - na Jamajci. Britanski pisac, novinar i oficir tajne službe Kraljevske mornarice, Fleming je 1952. godine, u svojoj kući za odmor i osamu na ovom karipskom ostrvu, završio prvi roman, “Kazino Rojal”, čiji je glavni lik špijun koga će svi voljeti. O stvarnom svijetu špijunaže, poslije rata, kao svi bivši pripadnici službe, Fleming je malo govorio i privatno i javno. Kao britanski obavještajac, u vrijeme borbe sa nacistima i njihovim saveznicima, obišao je skoro pola svijeta. Putovao je od Francuske, Španije, Sjeverne Afrike, preko Irana i Cejlona, do Australije.

Frederik Forsajt

Britanski pisac priznao je da je radio za MI6 1960-ih i '70-ih, radeći povremene zadatke bez nadoknade dok je bio slobodni pisac u osjetljivim međunarodnim područjima. Forsajt je svoje dvadesetogodišnje iskustvo rada za MI6 i doživljaje u Bijafri, u Istočnoj Njemačkoj i Rodeziji opisao u bestseler špijunskim romanima. Dok je radio kao nezavisni novinar, Forsajtu je 1968. prišao agent MI6 koga on u knjizi zove “Roni”, a koji je želio da ima “svog čovjeka u srcu Bijafre tokom građanskog rata 1967-1979”.

“Kada sam otišao u prašumu Bijafre, Roni je imao svog čovjeka”, naveo je Forsajt u djelu “The Outsider” koja je izlašla u septembru 2015. Dok je bio u Bijafri, Forsajt je pisao članke o humanitarnoj i vojnoj situaciju, a Ronija je obavještavao o drugim temama o kojima nije pisao.

Forsajt je 1973. sa istim zadatkom bio u tada komunističkoj Istočnoj Njemačkoj. Imao je zadatak da preuzme informacije od jednog ruskog pukovnika koji je radio za MI6. Pisac je u Rodeziji bio u misiji procjene namjera tadašnje vlade.

Forsajt je ranije priznao da je finansirao pokušaj puča u Ekvatorijalnoj Gvineji 1973. što je opisao u knjizi “Psi rata”. Pisac je takođe priznao da je od MI6 imao podršku za svoj istraživački rad opisan u knjigama.

Grejem Grin

Situacija Grejema Grina je jedinstvena među kolegama na ovom spisku - on je kao slavan pisac počeo da radi za MI6. Kao špijun, Grin se za vrijeme Drugog svjetskog rata bavio višijevskim Francuzima i, kasnije, agentima Abvera u Lisabonu. U zatvorenom svijetu Tajne službe nagledao se svačega: mediokriteta, baraba, ratova za birokratska carstva, zastrašivanja i uništavanja ljudi, nesposobnosti i, kao vrhunac svega, uzaludnosti brojnih napora i žrtava: devedeset odsto podataka do kojih su dolazile britanske službe poticalo je od dešifriovanja njemačkih kodova.

Na čelu njegove “Iberijske sekcije” MI6 stajao je čuveni prebjeg u SSSR Kim Filbi. Dobro su se slagali, a i živjeli su istim stilom.

Materijal za roman “Tihi Amerikanac” sakupio je u Vijetnamu, gdje je stigao 1953. stigao. Grin je namjeravao da se u Sajgonu zadrži dvije sedmice, a ostao je dvije godine; “otkinuo” je, kako je rekao, na eleganciju Vijetnamki u svilenim pantalonama i dugim haljinama sa cvjetnim motivima.

Grin je svoju špijunsku karijeru opisao kao “najnekorisniji posao na svijetu” i nije imao nikakvih iluzija o njoj: kad bi mu ponestalo novca, izmišljao je svoje podagente i fabrikovao izvještaje. Ali, da je poslije službenog napuštanja MI6 zaista prestao sa saradnjom, nikad se niko nije smio zakleti.

Somerset Mom

Za vrijeme Prvog svjetskog rata Mom je bio saradnik MI 5. Poslije završetka rata u tajnoj misiji boravio je u Rusiji i u vremenu od avgusta do oktobra 1917. živio je u Petrogradu gdje je počeo da pomaže privremenoj vladi da ostane na vlasti. Poslije pobjede Oktobarske revolucije, pobjegao je iz Rusije.

Volio je da putuje žudeći za egzotikom Azije i Okeanije. Na tim svojim nnogobrojnim putovanjima pisac je skupljao materijal za svoje knjige. Međutim, nakon 1948. prestao je da bilo kuda putuje zato što je zaključio da mu putovanja ne mogu donijeti ništa novo. Afred Hičkok je iskoristio odlomak iz Momove autobiografije za svoj film “Tajni agent”.

Ernest Hemingvej

Univerzitet Jejl izdao je publikaciju “Uspon i pad KGB-a u Americi” (The Rise and Fall of the KGB in America) u kojoj se navodi da je ruska obavještajna služba sarađivala sa Ernestom Hemingvejem za vrijeme Staljinove vladavine, do 1950. godine. Prema dokumentima iz te publikacije, njegovo kodno ime je navodno bilo Argo. Rusi su ga regrutovali 1941, a on je bio voljan da sarađuje, iako im nikad nije pružio ništa korisno.

Džon le Kare

Kao i nekoliko drugih pisaca na ovom spisku, La Karea je karijera špijuna dovelo do karijere pisca špijunskih romana. Džon le Kare radio je za britanski MI5 i tajnu obavještajnu službu MI6 u Velikoj Britaniji. Njegova karijera tajnog agenta nije potrajala, pošto mu je maska brzo otkrivena. Kim Filbi, jedan od dvostrukih agenata iz slavne “Petorice” iz Kembridža odao je njegovo ime KGB-u. U međuvremenu, Le Kare se posvetio književnosti i na osnovu ličnog iskustva počeo da opisuje svijet špijunaže. Na tu ideju je došao zahvaljuju podsticaju Džona Bingama, agenta prema kome je navodno djelimično i razvio fenomenalni lik Džordža Smajlija. Zanimljivo je da ovo ime koincidira sa jednim od prvih ratnih dopisnika koji je u 19. vijeku, kao kakav špijun, prvi razvio dopisničku mrežu u Zapadnoj Evropi.

Kao bivši britanski špijun i diplomata, a uz to poznat kao antiamerikanac i protivnik stereotipa o islamu i Rusiji, autor dvadeset romana, specifični hroničar hladnog rata i pozadine velikih obrta 20. vijeka, majstor dijaloga i tenzije, tvorac rijetko uspjelog, Džordža Smajlija, Le Kare danas koristi internet, mada i dalje vjeruje u kopanje po arhivama, još odlično piše i brine o ratovima koje je započeo Džordž Buš i koje SAD i dalje vode.

( Nina Vujačić )