Rat na Kosovu prekretnica za međunarodnu politiku

Godine između raspada Sovjetskog Saveza i napada 11. septembra uveliko se smatraju minornim periodom za istoriju - koji je na kraju prekinut islamističkim terorizmom, ekonomskom krizom i istinskim geopolitičkim nadmetanjem Kine i Rusije.

Oskudno nasljeđe vojne intervencije Vašingtona na Kosovu je tipičan primjer: smatra se kratkim, uspješnim ratom sa niskim ulozima, koji se pamti kao beznačajan ako se uopšte pamti - što je rijetko kad su Amerikanci u pitanju, iako se bliži 20. godišnjica rata, piše „Forin polisi“.

Američki časopis navodi da je ovaj konsenzus, međutim, pogrešan i da rat na Kosovu, iako kratak (samo tri mjeseca), nije bio mali i da je predstavljao „prekretnicu za međunarodnu politiku“.

Podsjeća se da su vinovnici krize bile vojne snage koje je predvodio predsjednik Srbije Slobodan Milošević, „već ozloglašen zbog ubilačkih akcija u bosanskom sukobu, i pobunjeni kosovski Albanci, „ozlojeđeni zbog rastuće represije u pokrajini“.

U martu 1999. sukobi su pojačani, susjedi Kosova su bili preplavljeni izbjeglicama, i Zapad se umiješao. Kada je Milošević ignorisao zahtjeve za rješenje putem pregovora, NATO je upotrijebio silu.

Nakon 78 dana bombardovanja, srpske trupe su se povukle, a ušle su kopnene snage NATO-a.

„Forin polisi“ piše da je taj rat otvorio raspravu o humanitarnoj intervenciji koja i danas traje. Zabrinutost koja je prvi put izražena na Balkanu, prisutna je u mučnim političkim debatama proteklih godina o ulasku u Siriju i Libiju u cilju suprotstavljanja brutalnim diktatorima.

U komentaru se navodi da je britanski premijer Toni Bler u to vrijeme otvoreno opisao intervenciju na Kosovu kao „borbu između dobra i zla, između civilizacije i varvarstva, između demokratije i diktature.” Međutim, ocjenjuje se, teško da je ova priča bila tako čista.

„Argument za humanitarnu intervenciju po međunarodnom pravu zasnivao se na sprečavanju nastavka srpskih zločina, ali je u praksi to značilo podršku Oslobodilačkoj vojsci Kosova (OVK) - grupi koju su američki zvaničnici prethodni opisali kao terorističku. Ona se borila za punu nezavisnost, a ne za ograničeniji cilj Vašingtona, koji je podrazumijevao političku autonomiju“.

Autor Kameron Abadi piše da su američki zvaničnici bili svjesni da moralistička retorika prikriva političke rizike: obavještajne agencije su privatno upozoravale da OVK pokušava da izazove srpske masakre u nadi da će ubijediti NATO da podrži njenu inicijativu za nezavisnost.

Kosovo je, dodaje Abadi, izazvalo i ozbiljnu novu zabrinutost u vezi sa vojnom koristi od NATO-a, „koja danas glasno odzvanja“.

Evropske članice NATO-a su kočile ratne napore čak od početnih stadijuma. Kada je general Vesli Klark, tada vrhovni komandant NATO-a, u julu 1998. izvijestio saveznike o planu koji je sastavila američka vojska, koji je podrazumijevao i to da se udari na „glavu zmije“ bombardovanjem Beograda, evropski zvaničnici su vjerovali da je to „ preveliko i previše prijeteće“ i tražili su ograničenije opcije.

Abadi piše da je Milošević potom iskoristio prednost da pojača etničko čišćenje Albanaca i da je do zaokreta došlo tek kada su Sjedinjene Države, dva mjeseca nakon rata, insistirale na promjeni strategije - bombardujući ciljeve duboko na teritoriji Srbije.

„Forin polisi“ piše da je postojao veliki jaz između kapacitetea SAD i drugih vazduhoplovnih snaga NATO da su do kraja rata Amerikanci izveli oko dvije trećine svih napada.

Za Sjedinjene Države, doprinos NATO-a ratu bio je uglavnom politički - on je pomogao da se stvori i održi podrška kampanji u američkoj javnosti. Međutim, u vojnom smislu, saveznici su bili uglavnom nepotrebni, kaže Abadi.

On smatra da je iskustvo na Kosovu postavilo temelje za kasnije primjere unilateralizma, uključujući odluku administracije Džordža V. Buša da ne traži podršku NATO-a prije invazije na Irak i direktnu prijetnju predsjednika Donalda Trampa Evropi zbog pretjerane zavisnosti od američke vojske kada je u pitanju njena odbrana.

„Kosovski rat je takođe nagovijestio povratak politike velike sile, podstakavši uspon revanšističkog nacionalizma u Rusiji i Kini sa kojim se Zapad suočava danas“, ističe se u komentaru.

Podsjeća se da se Rusija, „iako tradicionalno saveznik Srbije“, prvobitno pozicionirala kao partner Zapada u pronalaženju rješenja za krizu.

Abadi kaže da je nagodba bila i korisna (Rusija je zbog ekonomskih problema bila zavisna od strane pomoći) i strateška - predsjednik Boris Jeljcin je vjerovao da Rusija može da sarađuje sa zapadnim institucijama u održavanju globalnog poretka.

Ruske diplomate su čak saopštile svojim zapadnim kolegama da, iako će uložiti veto na bilo koju rezoluciju Savjeta bezbjednosti UN koja odobrava rat, nemaju ništa protiv vazdušnih udara, kaže autor i podsjeća na izjavu američkog diplomate Ričarda Holbruka da je „za njih je najvažnije bilo poštovanje.“

Prema tom mjerilu, rat je bio katastrofa. Rusko javno mnjenje se okrenulo protiv vazdušnih udara jer su ciljali glavni grad ruskog saveznika a američki zvaničnici su odbacili pokušaje Moskve da se do mira dođe putem pregovora.

Kako je Jeljcin bio suočen sa sve većim protivljenjem u parlamentu, retorika ruskih zvaničnika je postala žustrija a ponašanje tvrdoglavije.

Nakon Miloševićeve kapitulacije, ruske vojne snage su prekršile mirovni sporazum odlaskom na Kosovo i zauzimanjem prištinskog aerodroma 12. juna - što je skoro dovelo do direktnog sukoba sa američkim snagama.

Američki list piše da nije bilo jasno da li je Jeljcin naredio tu operaciju, ali je šest mjeseci kasnije dao ostavku i pripremio teren za Vladimira Putina.

Kosovski rat je zvanično okončan u junu 1999. godine, ali se nasilje nastavilo nesmanjenom žestinom dok su se izbjegli Kosovari koji su se vraćali kući svetili Srbima, piše Abadi.

Ujedinjene nacije i NATO su godinama pokušavali da smisle kako da prenesu odgovornost za upravljanje teritorijom. Sada, dok se Sjedinjene Države bore da izvuku trupe iz Avganistana i Iraka, decenijama nakon što su ih tamo prvi put poslale, značaj tog ranijeg iskustva govori za sebe, dodaje Abadi.

On kaže da je primamljivo odbaciti događaje na Kosovu kao simbol američkog kratkotrajnog jednostranog momenta - rata koji je marginalan za interese velikih sila, uključujući SAD.

Međutim, smatra on, ta pretpostavka je uglavnom tačna, ali je zaključak pogrešan.

„Intervencija Sjedinjenih Država bio je izabrani rat, ali ga je to učinilo ogledalom njihove spoljnopolitičke psihe - koje je uveličalo ambicije Amerike i njene slabe tačke i stoga uticalo na svijet. Svijet je zaista postao olujan nakon 11. septembra, ali oluje uvijek skupljaju snagu u zatišju koje im prethodi“, zaključuje Abadi.

Moć domaćeg nacionalizma

„Forin polisi“ piše da je kosovski rat bio i poučan trenutak za Peking o moći domaćeg nacionalizma.

Podsjeća da je NATO tvrdio da je bombardovanje kineske ambasade u Beogradu bio nesrećan slučaj (CIA je navodno dala pogrešne koordinate za obližnju metu srpske vojske).

Kineska vlada je to proglasila „varvarskim napadom“ i činilo se da ohrabruje i čak pomaže u organizovanju protesta koji su izbili širom Kine.

Hiljade Kineza je gađalo kamenicama američku ambasadu u Pekingu, gdje su službenici bili zaglavljeni danima, dok su demonstranti pokušavali da zapale konzulate SAD u Čengduu i Guangžouu.

Kada su se predsjednik Bil Klinton i zvaničnici američkog Stejt departmenta formalno izvinili zbog napada, kineski državni mediji nisu emitovali tu vijest nekoliko dana, dok su demonstracije trajale.

Abadi kaže da je to bila strategija podsticanja domaće viktimizacije za kojom su Kinezi posezali godinama nakon toga, naročito u teritorijalnim sporovima 2012. godine sa Japanom oko ostrva u Istočnom kineskom moru.

( Angelina Šofranac )