Zapadni Balkan: Konstantni napredak u nazadovanju

Nisu se baš svi segmenti društva u ovih tridesetak godina na prostoru od granice Hrvatske sa Slovenijom do granice Makedonije sa Grčkom kretali u pravcu goleme i dalekosežno tragične degradacije. Ima i stvari koje su - na „radost“ svih ovdašnjih (doduše sve rjeđih) normalnih ljudi - napredovale punom parom i dostigle veoma visok stupanj razvijenosti. Mudri ljudi kažu da ne valja biti na kraj srca te registrovati samo negativnosti i procese dekadencije; zato napišimo koju riječ i o segmentima i djelatnostima u okviru kojih je na ex SFRJ prostoru (sa izuzetkom Slovenije) postignut nesumnjivi progres.

Pravosuđe, npr, koje nije bilo blistavo ni u SFRJ [ali je - u poređenju sa pravosuđima BiH, Crne Gore, Hrvatske, Srbije i Makedonije - pravosuđe u SFRJ, pogotovo u poznoj fazi postojanja bivše nam države, nedostižan uzor za pravosuđâ zemaljâ (svjesno i namjerno ne upotrebljavam pojam državâ) nastalih na ruševinama SFRJ ] nesumnjivo je na prostoru bivše SFRJ od 1991. godine naovamo regrediralo u zabrinjavajućoj mjeri, postalo ekstremno neefikasno i - u većini republikâ bivše SFRJ, sada suverenim državama (?!) - apsolutno zavisno od političke moći i moćnikâ na vlasti. Ali zato je jedan drugi segment bezbjednosno-kaznenog sistema doživio - barem posmatrano sa aspekta borbene opremljenosti - veliki napredak i procvat. Riječ je, naravno, o policiji: pogotovo o specijalnim jedinicama policije, teoretski zaduženim primarno za borbu protiv terorizma i kriminala, a praktično za čuvanje i odbranu režimâ na vlasti putem razbijanja demonstracijâ (opravdano) nezadovoljnih ljudi te prebijanja i fizičkog povređivanja istih. Posljednji primjer takvog djelovanja policije na ex SFRJ prostoru vidjeli smo prije nekoliko dana u Banjaluci; prije toga u Podgorici 2015. godine, a još prije u Beogradu, pogotovo devedesetih godina prošloga stoljeća; primjerâ ne fali, naprotiv, moglo bi ih se navesti još mnogo. Zastrašujuće je - s obzirom na to kako su opremljeni - i pogledati te policajce a kamoli ući u sukob s njima: fantomke na glavi, kacige, oklopljeni od glave do pete, naoružani do zuba. Policajci i policijski specijalci iz vremena SFRJ (tj. tadašnji milicajci) izgledali su kao manekeni sa milanske scene u poređenju sa pripadnicima (specijalnih) policijâ zemaljâ i entitetâ nastalih na ruševinama SFRJ; pripadnici današnjih policijskih i specijalnih policijskih snagâ podsjećaju na terminatore iz naučnofantastičnih filmova. Ima samo jedna nevolja kad su u pitanju ovi sadašnji terminatori: za razliku od policajacâ u bivšoj SFRJ - kojih su se tadašnji kriminalci itekako plašili - današnji kriminalci izgleda da nemaju previše straha od današnjih policajacâ, ma kako i ma koliko ovi zastrašujuće izgledali. Isti ti kriminalci nemaju ni pretjeranog straha od tužilacâ i sudijâ kao ni respekta prema istima. Kao da i policijski terminatori i pravosudni funkcioneri - na prostoru od granice Hrvatske sa Slovenijom do granice Makedonije sa Grčkom - nisu tu toliko zbog borbe protiv kriminala koliko zbog toga da ulivaju strah onima koji se obično nazivaju gubitnicima tranzicije i kojima - iz raznih razlogâ - ponekad prekipi pa izađu na ulicu da demonstriraju svoje nezadovoljstvo. Mada, apsolutno sam svjestan: urednici dnevnika Javnog servisa i borci za rješavanje identitetskih pitanjâ svih bojâ i nacijâ sigurno se u ovome ne bi složili sa mnom.

Kad smo već kod kriminala i kriminalacâ, i oni su u ovih tridesetak godina značajno uznapredovali. Naime, vrijeme harizmatičnih negativacâ, tonimontanovskih tipovâ iz osamdesetih godinâ prošloga stoljeća, uličnih legendi koji su bili u otvorenoj i eksplicitnoj konfrontaciji sa državnim organima (gonjenja) - tipa, npr, jednog Ljube Zemunca i njemu sličnih koji su, paradoksalno, emanirali i izvjesni šarm - odavno je prošlo. Kriminal je danas na ex SFRJ prostorima u dobroj mjeri ono što bezbjednosni eksperti nazivaju organizovanim kriminalom: nacionalno i transnacionalno grupisanje centralizovanih organizacija koje vode kriminalci sa namjerom da se bave ilegalnim aktivnostima u cilju ostvarivanja profita, veoma često u sprezi sa djelovima pojedinih državnih struktura. Sasvim logično, posebno pogodno tle za organizovani kriminal su zemlje u kojima vlada takozvana parlamentarna mafiokratija: riječ je o (kvazi)demokratskim zemljama čije su političke, ekonomske i socijalne institucije pod kontrolom određenog političkog moćnika i/ili nekoliko moćnih porodicâ i poslovnih oligarhâ. Ljuba Zemunac i kriminalci njegovog kova iz poznih godinâ SFRJ djeluju kao mačji kašalj poređenju sa „djelatnicima“ koje danas imamo na tom polju.

No, od vremena raspada SFRJ nije napredovao samo kriminal koji obuhvata šverc droge, cigaretâ, goriva, trgovinu ljudima i slične djelatnosti; napredovali su - u nevjerovatnim i neslućenim razmjerama - i finansijski kriminal te finansijske i imovinske malverzacije. Bilo je, naravno, finansijskog i imovinskog kriminala i u SFRJ; gotovo da nije bilo direktora nekog preduzeća ili neke firme u SFRJ - pogotovo većeg preduzeća - koji nije kraduckao ili malo više krao. No, čak i vjerovatno najpoznatiji slučajevi finansijskog kriminala u SFRJ, iz osamdesetih godinâ prošloga stoljeća - onaj vezan za Stjepana Đurekovića i onaj vezan za čuvenog „Baba“ iz Velike Kladuše Fikreta Abdića (slučajevi koji su se kasnije pokazali više kao politički motivisane afere) - prava su boranija za tipove kao što su npr. Todorić u Hrvatskoj, Mišković u Srbiji i za pojedine u Crnoj Gori koji bi bili u velikoj neprilici da nekom ozbiljnom i nezavisnom tužilaštvu moraju odgovarati na pitanja o porijeklu njihovog enormnog kapitala i bogatstva. No - kad su u pitanju tipovi koji su se na prostoru od granice Hrvatske sa Slovenijom do granice Makedonije sa Grčkom enormno obogatili u takozvanom tranzicionom periodu - mediji su se potrudili da za njih kao pojavu (a vjerovatno i za njih lično) smisle prihvatljiv naziv: kontroverzni biznismeni. Tako je jednim mimikrijskim eufemizmom u dobroj mjeri zamagljena kancerogena i tragična suština pojave koje su takozvani kontroverzni biznismeni najistaknutiji reprezenti: duboko nepravedne raspodjele kapitala i društvenog bogatstva na prostoru bivše SFRJ - raspodjele kapitala i društvenog bogatstva na mali procenat enormno bogatih i veliki procenat onih koji jedva sastavljaju kraj s krajem. Ali jezičke mimikrije kao što su kontroverzni biznismeni, snaći se u značenju „krasti“ itd. već su neka druga problematika i tematika za neki drugi članak.

Napredovalo se - od vremena raspada SFRJ do danas - i u segmentu građanskih pravâ i slobodâ. Nema više (bar ne zasad) verbalnog delikta, koji je postojao u kaznenom pravu SFRJ. Danas - barem teoretski - svašta možeš reći o političarima na vlasti. Možeš - opet teoretski - i slobodno istraživati neke pojave za koje izgleda da u sebi sadrže elemente protivzakonitog. Ali pritom možeš dobiti i metak u potkoljenicu kao istraživačka novinarka Olivera Lakić prije nekoliko mjeseci - a da istraga do danas nije utvrdila ko je taj metak ispalio - a može ti neko i zapaliti kuću kao nedavno novinaru Milanu Jovanoviću iz Grocke. Mogu te protivustavno kidnapovati i sprovesti u zatvor kao nedavno poslanika Skupštine Crne Gore Nebojšu Medojevića. Može te i neko do krvi isprebijati kao nedavno Borka Stefanovića u Kruševcu. A može te neko i likvidirati kao pokojnog Duška Jovanovića. Ali važno je da je postignut formalni napredak u pravcu slobodâ; biće možda vremena nekad i za suštinske pomake.

Moglo bi se nešto reći i o napretku - od vremena raspada SFRJ do danas - u sferi muzike. Od EKV-a, Laibacha, Smaka, YU grupe, Haustora, Kerbera, Idola, Azre i sličnih bendova do Džale Brata, Bube Korelija, Maje Berović, Dare Bubamare, Sandre Afrike, Stoje, Tine Ivanović, Mie Borisavljević, Cece, Amadeus i ostalih bendova i slične „muzike“. Pošto bi nekom moglo pozliti od šoka izazvanog opisanom involucijom, ovaj segment ću ovdje prešom zaključiti. Možda će neko nekad imati prilike da - kad je u pitanju prostor od granice Hrvatske sa Slovenijom do granice Makedonije sa Grčkom - piše i o napretku u napretku, a ne - u crnohumornom maniru - samo o napretku u nazadovanju.

Možda će nekad neko imati prilike da piše o većim prosječnim platama i penzijama, o porastu proizvodnje, o manjim socijalnim neujednačenostima, o zemljama i društvima koji nisu - kao sad - do srži kriminalizovani i razoreni korupcijom, o prostoru na kome funkcioniše pravosuđe, o prostoru sa kojeg veliki broj mladih ljudi nema želju da ode u inostranstvo i da se nikad više ne vrati. Možda. Bojim se, nažalost, da se to u skorije vrijeme neće desiti. Ako se, uopšte, ikad više i desi.

Autor je profesor na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost na Cetinju i odbornik Tivatske akcije u SO Tivat

( Miomir Abović )