BUNTOVNIK REALISTA
Fašizam bogatih
Rast i popularnost ekstremnog nacionalizma i fašizma 1930-ih obično se sagledava kao posljedica I svjetskog rata u kom su poginuli milioni ljudi i koji je glave miliona ljudi napunio militantnim pogledima na svijet. Rat je, takođe, uništio evropsku ekonomiju, što je dovelo do globalne ekonomske krize i masovne nezaposlenosti. Oskudica, siromaštvo i bijeda učinili su narod podložnim otrovnoj politici. Ali današnji uslovi na Zapadu, kako u SAD, tako i u Evropi, su, najblaže rečeno, drugačiji
Sa obje strane Altlantskog okeana u toku je alarmantno političko kretanje vezano za rastuću snagu otvoreno šovinističkih političkih partija i političara: Donald Tramp u SAD, Marin le Pen u Francuskoj. Postoje i druga imena koja možemo dodati na spisak: premijer Mađarske Viktor Orban koji zastupa “neliberalnu demokratiju” ili Jaroslav Kačinski i njegova kvazi-autorativna partija Pravo i pravda koja sada vlada Poljskom.
Nacionalističke i ksenofobične političke stranke bile su u usponu u mnogim zemljama Evropske unije dosta prije nego što su sirijske izbjeglice prvi put stigle u uočljivom broju. U Holandiji je bio političar Gert Vilders, Flamanski blok (sada Flamanski interes) u Belgiji, austrijska Partija za slobodu, Švedski demokrati, partija Pravi Finci, te Danska narodna partija, da nabrojimo samo neke.
Razlozi za popularnost i uspjeh ovakvih partija jako se razlikuju od nacije do nacije. Ali, polazne tačke su slične. Sve one galame protiv “sistema”, “političkog establišmenta” i Evropske unije. Što je još gore, oni nisu samo ksenofobi (i, dijelom, islamofobi), već, više ili manje, bez zazora koriste etničku definiciju nacije. U njihovom shvatanju političko društvo nije proizvod odanosti njegovih građana opštem ustavno-pravnom poretku; umjesto toga, kao 1930-ih godina, pripadnost naciji proističe iz zajedničkog porijekla i religije.
Kao i svaki drugi oblik ekstremnog nacionalizma, ovaj aktuelni se u značajnoj mjeri oslanja na politiku identiteta - što je carstvo fundamentalizma, a ne argumentovane diskusije. U rezultatu, njegov diskurs agresivno skreće (i to najčešće brzo) u pravcu etno-nacionalizma, rasizma i vjerskog rata.
Gdje su korijeni
Rast i popularnost ekstremnog nacionalizma i fašizma 1930-ih obično se sagledava kao posljedica I svjetskog rata u kom su poginuli milioni ljudi i koji je glave miliona ljudi napunio militantnim pogledima na svijet. Rat je, takođe, uništio evropsku ekonomiju, što je dovelo do globalne ekonomske krize i masovne nezaposlenosti. Oskudica, siromaštvo i bijeda učinili su narod podložnim otrovnoj politici.
Ali današnji uslovi na Zapadu, kako u SAD, tako i u Evropi, su, najblaže rečeno, drugačiji. Ako uzmemo u obzir bogatstvo tih zemalja, mora se postaviti pitanje: šta to pobuđuje njihove građane da pređu ka politici razočaranja, frustracije?
Prije svega, prisutan je strah i to očigledno veliki. Taj je strah zasnovan na instinktivnom shvatanju da je “svijet koji pripada bijelom čovjeku” (za nacionaliste je to realnost koja se podrazumijeva) pred konačnom propašću, kako na globalnom planu, tako i na Zapadu. Današnji agresivni nacionalisti dolaze do tih zaključaka jer im migracije donose takvu prognozu u kuću (ne samo metaforički).
Donedavno se globalizacija, uglavnom, smatrala korisnom za Zapad. Ali sada - u periodu poslije finanijske krize iz 2008. i uspona Kine (koja sada, na naše oči, prerasta u vodeću silu ovog vijeka) - sve je očiglednije da je globalizacija dvosmjerna ulica, a da Zapad gubi dosta svoje moći i bogatstva u korist Istoka.
Shodno tome, probleme u svijetu više nije moguće potisnuti i eliminisati, barem ne u Evropi. Oni joj sada kucaju na vrata.
Na domaćem frontu, međutim, “svijet bijelog čovjeka” ugrožava imigracija, globalizacija tržišta rada, rodna ravnopravnost i pravna i socijalna emancipacija seksualnih manjina. Ukratko, u tim društvima događaju se fundamentalne promjene tradicionalnih uloga i načina ponašanja.
Žeđ za jednostavnim rješenjima
Zbog svih tih dubokih promjena javila se žeđ za jednostavnim rješenjima (postaviti ograde i zidove, na primjer, bio to jug SAD ili južna Mađarska) - i jakim vođama. Nije slučajno što u Evropi nova vrsta nacionalista smatra predsjednika Rusije Vladimira Putina svjetionikom nade. Naravno, Putin neće naići na prihvatanje u SAD (najveća sila na planeti neće poći protiv sebe), ili u Poljskoj ili Pribaltiku (gdje se Rusija smatra prijetnjom za nacionalnu nezavisnost). Ipak, drugdje u Evropi novi nacionalisti su saglasni s Putinovim antizapadnim stavovima i težnjom ka Velikoj Rusiji.
Onako kako novi nacionalizam ugrožava proces evropske integracije, Francuska drži ključ od tog procesa. Bez Francuske, Evropa se ne može ni zamisliti, a ako Le Pen postane predsjednica to će, nesumnjivo, biti smrtna kazna za EU (a i predstavljati katastrofu za njene članice i kontinent u cjelini). Evropa će zatim izaći van okvira svjetske politike XXI vijeka. To bi neizbježno dovelo do kraja Zapada na geopolitičkom planu: SAD bi morale da se zauvijek preorijentišu (prema Tihom okeanu), a Evropa da postane slijepo crijevo Evroazije.
Perspektiva kraja Zapada je, nesumnjivo, mutna. Još dotle nismo stigli. Jasno je jedino da od budućnosti Evrope zavisi više nego što su i najgrlatije pristalice evropskog ujedinjenja ranije vjerovale.
Autor je bio njemački ministar spoljnih poslova i vicekancelar od 1998-2005; imao je ključnu ulogu u osnivanju njemačke stranke Zeleni, koju je vodio skoro 20 godina
Prevod: N: RADOIČIĆ
Copyright: Project Syndicate, 2016.
( Joška Fišer )