Vojska EU na vidiku?

Debate povodom osnivanja zajedničke vojske Evropske unije odjednom su postale vrlo žive. Kada je predsjednik Francuske Emanuel Makron plasirao tu ideju, predsjednik SAD Donald Tramp je osudio (na Tviteru, razumije se), a kancelarka Njemačke Angela Merkel je podržala (iako je pozvala da se tom pitanju pristupi pažljivo).

Tema je postala aktulena u novembru kada je obilježavana 100. godišnjica od završetka Prvog svjetskog rata što to je, prirodno, privuklo pažnju Evropljana u vezi sa pitanjima rata i mira. Završavajući obilazak mjesta na kojima su se odigrale bitke Prvog svjetskog rata, Markon je izjavio da “mir u Evropi nije zagarantovan” i da “mi ne možemo zaštititi Evropljane ako ne odlučimo da formiramo pravu evropsku armiju”.

Cilj osnivanja evropske vojske prvi put je zacrtan u najranijim etapama evropskih integracija nakon II svjetskog rata. Francuski parlament je 1954. godine odbio da ratifikuje sporazum koji je predviđao stvaranje “Evropske odbrambene zajednice” i zajedničkih oružanih snaga sa učešćem Zapadnje Njemačke, Francuske, Italije, Belgije, Holandije i Luksemburga. Nakon toga, strukture integracije, koje su vremenom postavljene u temelje današnje Evropske unije, počele su više da se orijentišu na ekonomiju, a teritorijalnu odbranu obezbjeđivao je NATO i američki bezbjednosni kišobran.

Ipak, tokom već nekoliko decenija primjetna je tendencija da se osmisli jedinstvena politika Evropske unije u sferi međunarodnih odnosa i bezbjednosti i upravo s tim ciljem stvarane su nove evropske strukture i institucije. Pa opet su današnje debate o evropskoj odbrani neobične. Do sada je EU doprinosila saradnji, prije svega u sferi naučnih istraživanja i pronalazaka, dok su se različite grupe zemalja bavile stvaranjem raznorodnog potencijala u sferi odbrane i bezbjednosti. U budžetu Evropske unije za sljedećih sedam godina, po svemu sudeći, biće izdvojene značajna finansijska sredstva za slične projekte.

Makron je u pravu kada situaciju oko EU ocjenjuje kao sve nestabilniju. Evropljani se danas suočavaju sa revanšizmom Rusije, samopotvrđivanjem Kine i rušilačkim djelovanjem SAD. Iako je posljednjih godina Amerika proširila vojno prisustvo u Evropi, ona odavno evropski kontinent prije svega smatra platformom za sprovođenje operacija koje drugim scenama. Sada, kada je Tramp doveo u sumnju obavezu Amerike da štiti Evropu, ni za koga ne može biti iznenađenje pojava novih predloga o formiranju evropske vojske.

Međutim, u Evropi postoje samo tri zemlje koje imaju ozbiljnu stratešku kulturu: Francuska, Velika Britanija i Rusija. Te tri zemlje imaju duboko instutucionalno shvatanje geopolitičke dinamike a takođe i značaja vojne sile. Osim toga, ruski program modernizacije armije dozvoljava nam da zaključimo da ta zemlja pojačava oslonac na tvrdu silu kako bi ispratila svoje interese.

Istovremeno, Francuska stvara novi mehanizam - “Evropsku inicijativu brzog reagovanja”. Ta inicijativa objedinjava države sa realnim odbrambenim potencijalom koje su spremne da ga koriste. Najvažnije: ta nova gupa zemalja uključivaće Veliku Britaniju čak i nakon njenog izlaska iz EU. Ipak, Makronov predlog evropske vojske pod centralnom komandom na nivou EU u doglednoj budućnosti biće mašta i to samo iz jednog prostog razloga: države se rijetko dobrovoljno odriču svoje vojske.

Ali o Makronovom širem cilju ipak treba razmisliti jer on seže mnogo dalje od tekućih problema, kao što su Tramp i Bregzit. Ukratko rečeno, Makron poziva Evropu da napravi dosljedniju i autonomniju strategiju zaštite svojih interesa u sferi bezbjednosti i odbrane u XXI vijeku.

Treba li govoriti da će takav projekat naići na mnogo prepreka. Prijetnju od ruske upotrebe nuklearnog oružja moguće je ublažiti jedino nuklearnim oružjem SAD. Iako Francuzi i Britanci ne vole to da priznaju, oni jednostavno nemaju dovoljno svojih nuklearnih arsenala i to je posebno vidljivo sada kada Rusija obnavlja svoje nuklearne snage. Osim obezbijeđenog nuklearnog odvraćanja, SAD će, po svemu sudeći, i dalje ostati centar komandovanja, kontrole i obavještavavanja pri obavljanju interkontinetalnih operacija. Osim toga, Evropljani će morati da regulišu čitav niz unutrašnjih protivrječnosti. Njemačka će insistirati da se svi novi programi ostvaruju preko struktura EU, a da sve operacije obavezno odobrava parlament. Ali Britanci više neće biti u EU a, osim toga, i dalje imaju skeptičan odnos prema francuskim idejama strateške autonomije zato što ona prepostavlja slabljenje NATO-a. Sve to se tiče i istočnih zemalja EU koje još manje žele raskid veza sa NATO-m ili sa SAD.

Bez obzira na sve teškoće, očigledno je da se stvara konsenzus oko neophodnosti restrukturiranja evropske odbrane. Spoljni razlog za to su prijetnje od strane Rusije, Kine i Bliskog istoka (u širokom značenju). Ipak, neprijatna realnost je ta što je obnavljanje zainteresovanosti za vojnu integraciju još i posljedica slabljenja strateških pozicija Evrope zbog Bregzita i - dijelom - Trampa.

Očekujem da će upravo francuska - a ne evropska - vojska još mnogo decenija marširati po Jelisejskim poljima na dan osvajanja Bastilje. Ali očekujem i da evropske zemlje počnu ubjedljivije da štite svoj suverenitet i djeluju kolektivno u pitannima bezbjednosti.

Autor predsjedava Globalnom komisijom za upravljanje internetom; član je Savjeta za globalnu agendu o Evropi Svjetskog ekonomskog foruma

( Carl Bildt )