Identitet je “dramski” konstruisana forma

Fluidnost posmodernog doba se najviše ogleda u relativizaciji dosadašnjih referentnih (vrijednosnih, estetskih, ideoloških, nacionalnih, kulturnih, subkultunih, rodnih i drugih) tačaka oko kojih se gradi neki od mogućih identiteta. Početak aktuelne “krize“ identiteta počeo je, kako se često u društvenim teorijama tumači, sa procesom globalizacije, odnosno sa redefinisanjem do sada poznatih, i od drugih priznatih, identifikacijskih okvira. Osim tehnologizacije i medijalizacije društva na globalnom nivou, i savremena kultura konzumerizma kao i različiti stilovi života koje oblikuje, nude svakom pojedincu slobodu da napravi, jedan ili više, identitetskih izbora.

Identitet i novi izazovi

Identitet se u tom smislu najviše doživljava kao potencijal za različite oblike izražavanja i poigravanja. On zavisi od toga kako sebe opažamo, ali i predstavljamo pred drugima, što ga, po postmodernističkom tumačenju, čini nekom vrstom dramski konstruisane forme. Osim toga svaki savremeni pojedinac je paralelno “vlasnik” više (vrsta) identiteta koji se međusobno ne isključuju (u isto vrijeme možemo biti, recimo, Francuz ili Crnogorac ili Rus, ali i i Evropljanin, građanin svijeta ili, pak, student, odnosno advokat, ujedno i sportski navijač ili strastveni ribolovac itd., kao što i “sadržaj” bilo kog identiteta nije uvijek isti, već zavisi od kontekstualne interpretacije). Naime, savremeno doba demokratizuju proces identifikacije tj. nudi mogućnost da se relativno lako (re)definišemo, obzirom da je identitet narativ koji se stvara/zamišlja u socijalnoj i psihološkoj ravni, ali ga isto tako čini krhkim, nestabilnim usljed stalne fragmentacije i novih izazova.

No, bilo o kakvoj vrsti identiteta da je riječ on opstojava na temelju zamišljene istosti pa zajedničko osjećanje, na primjer, etniciteta, regionalne pripadnosti, profesionalne usmjerenosti, stila života i dr. konkretnu (identitetsku) fikciju održava stvarnom, odnosno postvaruje je u igri, stvarnih ili zamišljenih, razlika. Da bismo bili Mi trebaju nam uvijek neki Drugi. A obzirom da se identitet kreira u kulturnoj i socijalnoj ravni njegov konstruktivni karakter je vidljiviji u postmodernom društvu nego u tradicionalnom, pa i modernom, koja su ga tumačili kao relativno stabilnu kategoriju. Dakle, savremeni postmoderni identitet (više) nije nametnuta datost, kako ga tumače esencijalističke teorije, već se stalno iznova otkriva i definiše, prije svega, u dijalogu sa tzv. drugima. Drugim riječima, društveni sadržaj različitih identitetaskih formi se mijenja u zavisnosti od interpretacije odnosa između postojećih, (pre)poznatih identiteta. Postmoderno doba

Konstruktivistički pristup nasuprot, dakle, esencijalističkom, se ogleda i na društvenom i na individualnom planu kroz stalno preispitivanje sopstvene identitetske pripadnosti unutur nacionalne, ideološke, profesionalne ili neke druge (ne)formalne strukture. Tako društveno prihvatljiva procesualna priroda identiteta u postmodernom i konzumeristički orijentisanom društvu nas, s jedne strane, oslobađa od društvenih okova na mikro i makro planu, dok s druge, dovodi u pitanje postojanje stabilnog, koherentnog sopstva, što opet djeluje zbunjujuće, nedovoljno pouzdano u interakciji sa drugim, istim ili posve različitim, identitetima. Takođe, problem identitifikacije u postmodernom društvu je što se i ona odigrava, slično kao u tradicionalnim društvima, prihvatanjem neke identitetske matrice. Iako je standardizacija i unifikacija dobrovoljna, u konačnom, je i ona izraz određene ponude ili prihvatanja poželjne preporuke.

Postmoderno doba u kojem živimo i kroz svakodnevnu dinamiku individualnih i kolektivnih društvenih, ekonomskih i političkih odnosa pokazuje da, do sada poznati sistemi kulturnih razlika sve teže opstaju, obzirom na neprestana kretanja ljudi, informacija, roba i kapitala. Prije svega, savremena tehnologija, mediji, pragmatični nacionalni ili lični interesi, iznutra i izvana relativizuju postojeće kulturne i nacionalne okvire, mijenjaju koncept prostora, kao i etničke i nacionalne distance (bliskosti i udaljenosti između geografskih tačaka tj. regija i njihovih stanovnika, pa i percepciju stranca i uopšte drugosti u svakodnevnoj dinamici ispreplijetanih socijalnih odnosa). To, na neki način, mijenja ne samo etnološku “mapu“ savremenog svijeta, nego i rekonstruiše pomenuti individualni osjećaj pripadnosti pa se, osim opstanka ili snaženja nacionalnih identiteta, sve češće iskazuju i oblici nadnacionalne identifikacije (kroz, recimo, pripadnost tzv. kulturi svijeta, evropskoj, latinoameričkoj i sl.).

Produkovanje novih identiteta

Naročito masovni mediji i (popularna i potrošačka) kultura koju indirektno produkuju, ne poznaju kulturne, nacionalne, političke ili bilo koje druge granice. Globalizacija, naime, implicira najširi oblik identifikacije, u kojoj se nacionalni identiteti sami transformišu, obzirom da se glavne političke i ekonomske odluke donose iz svjetskih centara moći, da se javljaju nove kulturne vrijednosti i standardi, kao i nove izražajne forme, svima ili većini razumljive, u vidu popularnih simbola, heroja, mitova itd.

Dakle, usljed opšte medijalizacije i virtuelizacije svijeta se gubi značaj teritorijalnih obilježja, kao što, uostalom, i lokalnost postaje sve krhkija, bez obzira da li se posmatra iz nacionalnog ili nekog šireg, pa i globalnog okvira. Ona je, uostalom kao i postmoderna ličnost, ispunjena protivrječnostima, destabilizovana kretanjem ljudi i izmještena nastankom, kako bi A. Apaduraj rekao, novih vrsta virtuelnih susjedstava. Zapravo, granice, u teritorijalnom, političkom smislu postaju sve irelevantnije, pri čemu se prostor (djelovanja i interakcija) širi i sužava istovremeno, imajući u vidu da nastaje nova vrsta “globalne lokalnosti“ tj. fenomena istosti i istovremenosti.

( Lidija Vujačić )