Plastika u službi ljepote ili ironije?

Izgleda da savremena, popularna estetika, krećući se od vorholovske ironije do zbilje, plastiku postavlja kao ljepotni standard, pa i ideal.

Dječija lutka Barbie, kao i mnoge žive, sve više silikonske, barbike svoju privlačnost duguju plastici. Doduše, na kultu plastike, shvaćene kao metafora za aktuelnu kulturu potreba i popularnu umjetnost ili, grubo rečeno, za površnost, nestabilnost, favorizaciju materijalnog nad duhovnim itd, baziraju se i mnoge druge vrijednosne orijentacije u savremenom, nadasve konzumerističkom, društvu. Modna i kozmetička industrija, kao i estetska (tzv. plastična) hirurgija su se razvile i ustalile kao jedan od stubova savremenih tržišnih ekonomija i popularne kulture i u njima, na određeni način, dominiraju upravo, “plastične” estetske i modne ikone.

Iako su se modne ikone smjenjivale kroz istoriju, kao i kriterijumi na osnovu kojih su one to postajale (neke od njih su autori, neke više promoteri određenog stila), osim onih od krvi i mesa (poput Koko Šanel, Grete Garbo ili, na određeni način, Madone itd.) postoje i druge, vještačke i, već pomenute, plastične. Među nima je, svakako, najpopularnija Barbika, lutka koja je izvorno ušla u svijet dječije mašte da bi vrlo brzo počela da promoviše modne trendove, odnosno vremenom i sama izrasla u estetski ideal i vizuelni uzor milionima žena (i sto tako san miliona muškaraca). Popularni tzv. barbi izgled, oličen u ljupkoj plavuši manekenske građe, je, od njenog prvog pojavljivanja na sajmu igračaka u Njujorku 1959. godine, izazvao eksploziju interesovanja i od tada je favorizovan kroz medije, u okviru kozmetičke i modne kampanje. Barbi lutka/žena, zapravo, figurira i dalje kao jedan od važnijih vizuelnih orjentira ženske ljepote u savremenom društvu, koje plasiraju popularna kultura indirektno kroz različite proizvode i masovni mediji, dok je duži opstanak na tržištu pretvorio u (plastični) arhiv ženske mode u poslednjih nekoliko decenija.

Popularna kultura je, inače, prožeta svim efektima koje produkuje nova tehnologija, masovni mediji i koje, u ideološkom smislu, predstavlja potrošačko društvo. U tom smislu je važno tražiti ishodište novijih estetskih standarda i ideala, obzirom da se i kulturna, pa i estetska, “hegemonija” najviše odvija na nivou svakodnevnog života, kroz zabavu i igru. Tako pomenuta lutka djevojčicama, ali i odraslima, zavodljivo predstavlja (samo) glamuroznu stranu savremenog načina života, kroz čestu promjenu imidža kojim se bave i najprestižnije modne kuće, ali i inovaciju zanimanja, društvenih angažmana itd. Isto tako se, da bi ispoštovao političku, rodnu, nacionalnu i svaku drugu vrstu aktuelne “korektnosti” Barbikin tvorac, firma Mattel prilagođava promjenama u svijetu ili, bolje reći, marketinškim trikovima pa na tržište izbacuje serije afričkih, azijskih, južnoameričkih, indijskih barbika u nacionalnim nošnjama, kao što je i identifikuje kroz popularne društvene aktivnosti. Zapravo, lutka kao jedan od simbola savremene, iznad svega vizuelne, kulture svoje postajanje održava kroz “oprobane” veze masovne proizvodnje, pojednostavljene estetike, mode i zabave. Naime, proizvod se masovno proizvodi, zbog čega je relativno jeftin, a izgled i stil mu se osvježavaju sitnim modnim promjenama čime izaziva novo interesovanje, dok se sadržajno prilagođava širem ideološkom i potrošačkom kodu koji (in)direktno usmjeravaju globalni ekonomski centri moći.

Zato i ne čudi što ova savremena venera pokušava da relativizuje vrijeme, da ostane vječno mlada (uprkos činjenici da je zaokružila 56 godina) i nerealno vitkog tijela, savršenih i(li) predimenzioniranih crta lica, raskošne kose itd, obzirom da ima za “poruku” tržištu tj. konzumentima diskvalifikovanje svih (fizičkih) nesavršenosti, naročito vidljivu starost, debljinu i sl. koje se ne uklapaju u aktuelno poimanje uspjeha, a jedan od njegovih repera je poželjan fizički izgled po pomenutim vrijednosnim standardima. Dakle, lutka je proizvod, odnosno simbol popularne (pseudo)umjetnosti, stila života i, još više, nemilosrdni podsjetnik na koji način treba da bude vizuelno osmišljena i angažovana savremena žena, makar i plastična. Zbog toga je, jednim dijelom, i plastična hirurgija postala masovna pojava, ali i predmet studija kulture koje je sagledavaju sa više aspekata, od (ne)opravdane potrebe da se otklone fizički nedostatci i podigne samopouzdanje do ekstremnog izraza socijalnog konformizma i prevlasti kolektivnog nad individualnim ukusom, fizičkog nad duhovnim i, naročito, masovnog nad originalnim.

Iako je upadljiv reprezent “plastične” kulture, Barbi je samo jedna u nizu sličnih proizvoda u okviru iste, estetske ideologije. I mnogi umjetnici su svoj rad bazirali na poigravanju sa plastikom, odnosno onim što ona kao simbol predstavlja u savremenoj kulturi. Utemeljivač i ikona pop kulture XX vijeka Endi Vorhol je izgovorio čuvenu opasku: “Volim Los Anđeles. Volim Holivud. Oni su divni. Svi su plastični, a ja volim plastiku. Želim da budem plastičan”. Ovom izjavom Vorhol, čuveni dizajner, slikar, ilustrator i, nadasve, ideolog pop-art pokreta kao da se u isto vrijeme narugao i divio kulturi čiji je simbol i sam postao. Svoja djela je zasnivao na provokaciji i odabranoj, po vladajućim estetskim mjerilima, ironiji proizvoda koje je ilustrovao. On je refleksiju svijeta i savremene kulture interpretirao kroz različite dimenzije, od parodije do tržišne logike. On je, zapravo, u svojim djelima projektovao popularnu sliku stvarnosti, dovedenu do apsurdnosti jer dočarava svijet izobilja (potrošačkih proizvoda), ali i sebičnosti i utapanja u standard svega, od proizvodnje i potrošnje, preko izgleda, odnosno estetike do standardizacije želja i uspjeha (tzv. američkog sna).

( Lidija Vujačić )