Pozadina skandala oko Folksvagena: Veze političara i autoindustrije

Angela Merkel je rano u svojoj političkoj karijeri naučila da se rizično „kačiti“ sa njemačkom industrijom automobila.

Na proljeće 1995, tek postavljena ministarka za zaštitu životne sredine je pokušavala da ubijedi kolege iz vlade da podrže smjeli novi niz pravila protiv smoga, koja su uključivala strože zabrane za ograničene brzine i ljetnju vožnju.

Međutim, ministar saobraćaja Matijas Visman, blisko povezan sa tom industrijom, nije htio da čuje. Doveo je u pitanje to da li će Merkeline mjere uopšte smanjiti nivo zagađenja i obećao da će se boriti protiv svakog pokušaja nametanja ograničenja brzine na Autobanu.

Vismanov argument je pobijedio, što je zaplakalo Merkelovu, prema biografiji iz 2010, čiji je autor Gerd Langut. To je za mladu ambicioznu ministarku sa komunističkog istoka bila lekcija o tome kako funkcioniše politika u ujedinjenoj Njemačkoj, piše agencije Rojters.

Od tada se puno toga promijenilo. Sada teče Merkelinin treći kancelarski mandat. Visman je na čelu Verband der Automobilindustri (VDA), uticajne lobističke grupe za njemačke proizvođače automobila.

Međutim, Rojters kao konstantu ističe uticaj autoindustrije na njemačku politiku.

Taj odnos, koji neki opisuju kao simbiozni, koji se graniči sa incestuoznim, je sada u centru pažnje nakon što je Folksvagen, najveći proizvođač vozila u državi, pogođen skandalom oko lažiranja testova izduvnih gasova. Rojters navodi da ne postoje indicije da su njemački političari znali za to i podsjeća da su Merkel i njeni ministri kazali da su iznenađeni i zgroženi otkrićem.

Međutim, dodaje britanska agencija, vlasti u Njemačkoj i drugdje u Evropi su godinama znale za sve veću razliku između vrijednosti emisija koje se mjere na zvaničnim laboratorijskim testovima i onih u stvarnom životnom okruženju.

Ipak, kažu kritičari, Berlin se žestoko borio da zaštiti svoje proizvođače automobila od detaljnije kontrole a u sukobu sa evropskim partnerima prije dvije godine, od strožih ciljeva u vezi sa izduvnim gasovima. Merkelova brani taj stav kao neophodan da bi se zaštitila radna mjesta u tom sektoru.

Skandal sa Folksvagenom neki smatraju simptomatičnim za dublji problem, u kojem je njemačkim kompanijama dozvoljeno da rade šta žele bez nadzora Berlina ili straha od kazne.

„Skandal sa Folksvagenom je pucanj upozorenja za političare,“ kaže Kristina Dekvirt iz Lobi Kontrol sa sjedištem u Berlinu. „On pokazuje da moraju manje da štite a više da nadziru autoindustriju.“

Britanska agencija navodi da postoji dobri razlozi zbog kojih Berlin štiti svoje autokompanije.

Ta industrija zapošljava više od 750.000 ljudi u Njemačkoj, tipičan je primjer snage njemačkog inženjeringa i neuporedivo je veća od ostalih sektora ekonomije.

Tri velika proizvođača automobila, Folksvagen, Dajmler i BMW su 2014. imali 413 milijardi eura prihoda, što je puno više od njemačkog federalnog budžeta, koji je iznosio manje od 300 milijardi.

To je, prema ocjeni Rojtersa, pothranilo bliske veze između te industrije i političara. Glavni lobista Visman je veteran Merkelinog Demohrišćanskog saveza (CDU), koji kancelarku, uprkos sukobu od prije 20 godina, oslovljava sa „ti“.

Glavni Dajmlerov lobista je Ekart fon Kleden, visoki funkcioner CDU koji je radio tokom Merkelinog mandata u kancelarijatu i zbog čijeg su iznenadnog prelaska u Mercedes 2013. berlinski tužioci pokrenuli istragu.

Njegov prethodnik u Dajmleru je bio Martin Jeger, sada portparol ministra finansija Volfganga Šojblea.

Veze prevazilaze stranačke linije, navodi Rojters. Tomas Šteg, bivši portparol za vrijeme socijaldemokratskog kancelara Gerharda Šredera, u Folksvagenu je zadužen za odnose sa vladom. Čak je i bivši ministar spoljnih poslova Joška Fišer iz Zelenih radio marketing za BMW proteklih godina.

Prema pisanju britanske agencije, političke veze su posebno jake u Folksvagenu, čija je tajna vlasnička struktura izložena u „Zakonu Folksvagen“ iz 1960. i stalno se suočavao sa tužbama na evropskom nivou.

Taj zakon praktično štiti kompaniju od preuzimanja i daje veliki uticaj Donjoj Saksoniji, državi u centralnoj Njemačkoj, koja ima 20 odsto udjela u Folksvagenu i mnogim političarima služi kao odskočna daska za vlast na nacionalnom nivou.

Među premijerima Donje Saksonije koji su bili u bordu Folksvagena su Šreder, nazvan „auto kancelar“, aktuelni vicekancelar Zigmar Gabrijel i bivši predsjednik Kristijan Vulf.

Kada je Šreder pokrenuo opsežnu reformu njemačkog tržišta rada 2003, odredio je Petera Harca, šefa Folksvagena za ljudske resurse, da vodi taj posao.

Nakon nekoliko godina, Harc se našao u centru drugog velikog skandala koji je pogodio Folksvagen. U pitanju je bila korupcija i luksuzna putovanja za zaposlene, uključujući posjete prostitutkama. Osuđen je uslovno i novčano kažnjen.

Najnoviji skandal je otkrio i slabost njemačkog regulatornog režima, smatraju opozicione stranke i eksperti za industriju. Glavni nadzorni organ za automobilski sektor, Uprava za federalni motorni saobraćaj radi u okviru ministarstva saobraćaja u Berlinu, što nameće pitanja o njenoj nezavisnosti i spremnosti da kontroliše taj sektor.

„Najgore od svega je što je automobilskoj industriji prepušteno da sama radi te testove, i nije bilo kontrole,“ rekao je poslanik Zelenih Oliver Kiršer tokom rasprave u njemačkom parlamentu u petak.

Lobistička grupa VDA se ne slaže da je kontrola labava i kaže da godinama vrši pritisak za sprovođenje reforme režima testiranja izduvnih gasova.

Merkelin stav se promijenio od kada je bila ministarka

Za razliku od njenog prethodnika Šredera, Merkel nije direktno povezana sa autoindustrijom.

Međutim, njen stav se očigledno promijenio od kada je bila ministarka za zaštitu životne sredine u vladi Helmuta Kola.

Godine 2009, nekoliko mjeseci prije nego što se kandidovala za drugi mandat, ona je nadzirala kontroverzno spasavanje - koje je kasnije propalo - njemačkog Opela, protivno savjetu njenom ministra ekonomije, koji je tvrdio da bi tu jedinicu Dženeral Motorsa trebalo pustuti da bankrotira.

Četiri godine kasnije, uoči sljedećih izbora i usljed velikog pritiska VDA, njena vlada je agresivno lobirala u Briselu, čak prijeteći drugim državama da bi iznudila njihovu podršku, prema tvrdnjama diplomata - za ublažavanje novih evropskih pravila o emisijama CO2 kojima su se protivili Dajmler i BMW. U pismu naslovljenom, „Draga Angela“ koje je procurelo, izazvavši oluju u njemačkim medijima, Visman je pozvao kancelarku da se bori protiv ambicioznijih ciljeva.

„Smatram da moramo osgurati da u naporima za zaštitu životne sredine ne nanesemo štetu sopstvenoj industrijskoj bazi,“ rekla je tada Merkel.

Nekoliko mjeseci kasnije, i samo par nedjelja pošto je Merkel osvojila treći mandat, njena stranka je dobila 690.000 eura donacija od porodice koja kontroliše BMW. Ta vijest je izazvala negativne reakcije opozicionih stranaka i njemačkih medija. CDU je saopštio da taj novac nema „nikakvu vezu sa bilo kakvom političkom odlukom“.

Kritičari kažu da je povlađivanjem glavnim proizvođačima automobila Berlin nesmotreno obeshrabrio inovacije i nanio štetu dugoročnim izgledima te industrije.

( Angelina Šofranac )