Monopol "ubica" malog biznisa

U jednoj maloj ekonomiji, kao što je crnogorska, monopol, kao fenomen, u ekonomiji ima značajno štetnije efekte nego što je to slučaj u velikim ekonomijama.

Svjedoci smo da su veliki privredni subjekti trajno pogašeni i da se ekonomske aktivnosti sve više preusmjeravaju u sitnije djelatnosti, mala i srednja preduzeća, što bi u suštini trebalo da bude dobar pravac s obzirom da se radi o državi sa malim brojem stanovnika.

Međutim, taj proces prati neprirodno ukrupnjavanje takozvanog sitnog, odnosno "porodičnog biznisa" i uvodi ga u klasičan monopol. Tako nekadašnji "minimarketi" prerastoše u "supermarkete", pa u "megamarkete" a evo sada i "hipermarkete". Gradska administracija ih kroz izgradnju posebne saobraćajne infrastrukture oko njih favorizuje, što je dovelo do zatvaranja niza porodičnih firmi čija je djelatnost bila u okviru tog segmenta. Naravno da je radna snaga, u tim dominantno monopolno-prehrambenim trgovačkim kompanijama, maksimalno obespravljena i surovo eksploatisana.

Negativni efekti ovog fenomena se možda "najživopisnije" mogu vidjeti u nekim djelatnostima koje su, do pojave monopola, djelovale "jedinično" i tu posebno mislim na taksi službu. Naime, Glavni grad Podgorica je dodijelio ekskluzivitet, to jest monopol nekim "zaslužnim osobama" čijim su firmama gotovo u cjelosti prepustili ovu djelatnost. U Glavnom gradu ima, zvanično registrovanih oko 800 taksi vozila, a nesporno da je stalno "kruži" između 1.000 i 1.200 vozila. U njima je više od dvije hiljade taksista i gotovi svi rade za par pravnih lica koja uzimaju glavni profit i u kojima su uslovi za vozače nepodnošljivi.

Koji je motiv bio da se ova djelatnost dodijeli određenim osobama, koji su vlasnici ovih privilegovanih pravnih lica, to naravno znaju oni koji su jedan takav predlog akta podnijeli Skupštini Glavnog grada na usvajanje. Profit za ova pravna lica je vanredno visok, a kao "dopunsku djelatnost" ovaj posao daje mogućnost za "pranje novca" u velikom obimu, što se, naravno, po pravilu preliva na budžet a to znači, u konačnom na građane Crne Gore. I sve ovo je mnogo manja šteta od one koju trpe taksi vozači i građani Crne Gore, a koja se ogleda u sljedećem:

Ukidanjem ovog monopola koji uživa par privilegovanih pravnih lica i licenciranjem svakog vozila ponaosob, samo u Podgorici, formiralo bi se minimum hiljadu privrednih subjekata, preduzetnika, koji bi zapošljavali najmanje još toliko vozača, što bi afirmisalo mali porodični biznis od kojeg se može veoma pristojno živjeti i gdje bi licence imale karakter "svojinskog" prava koje se može zadržati, dati u zvaničan zakup ili podzakup ili legalno prometovati kao što je slučaj u svim svjetskim metropolama.

Za dobijanje licence taksi vozača bi se morao formirati organ koji bi vršio obuku (u trajanju od 15 dana), provjeru i u konačnom izdavao određenu potvrdu ili uvjerenje o položenom ispitu, a standard za dobijenje statusa "vozača taksija" bi zahtijevao veći stepen znanja iz vožnje, a ne samo "suvog položenog vozačkog ispita", zahtijevao bi i odgovarajuću provjeru iz dobrog poznavanja grada, kao i istorijskih znamenitosti koje se nalaze u njemu. Na ovaj način bi se kvalitetno "uhljebilo" hiljadu preduzetnika i još hiljadu vozača koji ne bi "svako malo" bili bukvalno "išutirani" na ulicu a na njihova mjesta dolazili novi, nedovoljno iskusni i neosposobljeni vozači (koji svojom nestručnošću i neiskustvom najviše ugrožavaju bezbijednost u saobraćaju, kako samih korisnika taksi usluga tako i drugih učesnika u saobraćaju, posebno pješaka).

Nekada je bilo pravilo da kada sretnemo taksistu u saobraćaju osjećamo sigurnost, a danas nam upravo od njih prijeti najveća opasnost.

Na osnovu navedenog nesporno je da postoji izražena potreba da se prevashodno u Glavnom gradu, a i u drugim sredinama, pokrenu odgovarajuće inicijative za izmjenu propisa koji uređuje predmetnu materiju kako bi se onemogućio dalji monopol ovim pravnim licima i mogućnost pranja novca i time zaštitili interesi građana koji se manifestuju kroz zaštitu budžetskih priliva. Propis bi predvidio izdavanje hiljadu licenci koje imaju karakter svojinskog prava, a cijena bi bila 5.000 po licenci.

Korist bi bila višestruka:

- u Glavnom gradu bi bilo osnovano hiljadu novih privrednih subjekata;

- bilo bi otvoreno novih 2.300 radnih mjesta, od čega: 1.000 noslilaca licence, 1.000 vozača i još 300 radnika, prateće osoblje, operateri, knjigovodstvo, zaposleni u organu koji nadzire rad službe, i to samo u Glavnom gradu;

- u budžet Glavnog grada bi se slilo 5 milona eura;

- povećale bi se ekonomske aktivnosti, posebno banaka koje bi takav biznis podržale i u fazi otkupa licence i kod kupovine vozila, jer je ekonomski profitabilan;

- povećala bi se bezbijednost u saobraćaju i

- zaštitio bi se srednji sloj (ekonomsko-socijalni) kroz formiranje hiljadu porodičnih privrednih subjekata, na čemu posebno insistira EU.

Ova stavke su na državnom nivou dva i po puta veće, pa bi, ovom metodom, u Crnoj Gori bilo otvoreno oko 6.000 novih radnih mjesta.

Autor je privrednik

( Čedomir Radičević )