Tanka linija između zaštite i komercijalizacije Biogradske gore
Oprečna su mišljenja o tome koliko je Biogradska prašuma - jedna od tri posljednje u Evropi i jezero u njenom srcu, danas zaista zaštićena i predmet pažnje onih koji bi trebalo da brinu o prirodnim draguljima
Prije 140 godina dio sadašnjeg Nacionalnog parka (NP) “Biogradska gora“ postao je zaštićeno područje, poznato kao “Knjažev zabran“, ili “Branik“.
Moračka i rovačka plemena poklonila su 1878. knjazu Nikoli dio svojih posjeda podno najviših vrhova Bjelasice.
Bilo je to samo samo šest godina nakon što je proglašen prvi NP u svijetu - Jelouston u SAD.
“Biogradska gora“ postaje prvi NP u Crnoj Gori zvanično 1952. godine i do danas je jedan od “aduta“ turističke ponude sjevera.
Oprečna su mišljenja o tome koliko je Biogradska prašuma - jedna od tri posljednje u Evropi i jezero u njenom srcu, danas zaista zaštićena i predmet pažnje onih koji bi trebalo da brinu o prirodnim draguljima.
Rekordna turistička posjeta tom području i ove godine je, kako je nedavno saopštio direktor NP Saša Jeknić, razlog za ponos i znak pažljivog odnosa.
Značajna ulaganja u infrastrukturu, kažu u tom preduzeću, privućiće još više gostiju. Planiraju i izmještanje parkinga sa ruba jezera i još nekoliko projekata kojim će unaprijediti zaštitu. Sve što je do sada rađeno u prašumi, tvrde u NP, u skladu je sa propisima i namjerom da se Biogradska gora sačuva.
Istovremeno, bivši dugogodišnji direktor Dragiša Dožić naziva to komercijalizacijom prostora. On je ocijenio da bi namjena parka, prije svega, trebalo da bude naučno–istraživačka, pa tek onda turistička.
On tvrdi da je bilo mnogo više onih koji su željeli da zarade od prašume, nego onih koji su je štitili.
Iako je odmah nakon proglašenja “Knjaževog zabrana“ odnos mještana bio vrlo pažljiv, čak i prema mjerilima savremnih ekoloških standarda, biogradskoj prašumi prijetilo je uništenje u više navrata.
Najslikovitiji primjer je, podsjeća Dožić, iz 1934. godine, kada se sarajevsko drvoprerađivačko preduzeće “Šipad” nameračilo na prašumu. No, zalaganjima više intelektualaca, izdejstvovano je da vlada tadašnje Kraljevine Jugoslavije zaustavi taj naum...
Najzančajniju ulogu u zaštiti prašume, u to doba, imao je doajen crnogorskog šumarstva inđinjer Dimitrije Bojić, ističe Dožić.
Priča da je sredinom četvrte decenije minulog vijeka napravljen i Privredni plan Biogradske gore, utvrđeno stanje šuma, predložen budući status i gazdovanje. Od tada i ideja da se to područje proglasi nacionalnim parkom.
Dožić kaže da su i minulih decenija napravljene bitne izmjene kada je riječ o zaštitnim zonama parka, „što pogoduje jedino profitersko-menadžerskim grupam, dok prašumu devastira“.
On je više puta apelovao i da se spriječi izgradnja restorana na samoj obali jezera. Podsjeća da je turističke objekte trebalo graditi na „ranije predviđenoj lokaciji - Kraljevo kolo“.
Objašnjava kako je vlada bivše SR Jugoslavije 1995. godine nominovala nacionalni park za upis u svjetsku baštinu, i to kao prvi predlog na listi prirodnih dobara iz cijele države.
“Ekspertska misija Uneskoa posjetila je nacionalni park 29. 4. 1997.godine. Visoki predstavnici obišli su tada njegovpodručje, dolinu rijeke Tare i istovremeno se upoznali sa komplentnom dokumentacijom koja prati kandidaturu. Prve zvanične podobnosti upisa NP na listu svjetske baštine očekivali smo početkom juna te godine, nakon što su njihovi eksperti obišli svih 36 nominovanih nacionalnih parkova u svijetu”.
Iz preduzeća Nacionalni parkovi Crne Gore ranije su kazali da proces nikada nije prekinut. Crna Gora je 2010. godine formirala listu potencijalnih kulturnih i prirodnih dobara - “Tentativnu listu” koju je Unesko, kako kažu u tom preduzeću, prihvatio.
“Na toj listi nalazi se i NP ‘Biogradska gora’. Lista potencijalnih dobara predstavlja inventar prirodnih i kulturnih dobara od izuzetne univerzalne vrijednosti. Priprema područja za Uneskovu listu svjetske baštine je dugotrajan proces, koji uključuje sve strukture društva. Naredna faza u ovom procesu je izrada tzv. nominacionog dosijea kandidovanog područja”.
Još jedan od problema sa kojim se nacionalni park suočava je sve manje vode u Biogradskom jezeru.
Prošlo je skoro 13 godina od kada su pojedini stručnjaci upozorili da jezeru prijeti nestajenje tokom naredne decenije, ukoliko se brzo ne pristupi sanaciji prirodne brane.
Jezero leži na takozvanoj „čeonoj moreni“ koja je široka svega 50 metara. Brana je zbog toga što je rijeka Jezerštica podriva, svake godine navodno kraća za tri metra.
Jezero se nalazi na nadmorskoj visini od 1.094 metra, a ugroženo je od ponora koji se nalaze u njegovom donjem dijelu, odnosno od Biogradske rijeke koja ga formira i nanosi mulj.
“Pored toga, Jezerštica odvodi vodu iz jezera i progresivnom erozijom potkopava prirodnu branu i prijeti da otvori protok prema donjem dijelu jezera. Ovaj proces godišnje uočljivo napreduje i imao bi za posljedicu potpuno oticanje i nestanak Biogradskog jezera”, tvrdi Dožić.
On kaže da su toga bili svjesni još 1988. i da su nadležni odlučili da fazno rješavaju problem zbog manjka novca.
Navodi da je urađen istraživački projekat za potrebe “sanacije jezera”, po kojem se počelo od zatvaranja ponora.
Priča da su terenski radovi počeli 1988. a nakon 1997. i stali.
U NP kažu da je još 2015. planirano da se uspostavi stabilno stanje zemljišnih i vodenih površina. Regulisale bi se bujične aktivnosti u slivu Biogradske rijeke, Lalevog i drugih potoka i saniralo klizište na desnoj obali Jezerštice. Plan upravljanja predviđa radove na zaustavljanju erozije u slivu jezera.
Posmatranjem medvjeda ponose se u NP “Biogradska gora”
Jedan od projekata kojim se u NP ponose je i projekat “Posmatranje medvjeda“, što je zajednička incijativa sa NP “Tara“, u okviru regionalnog projekta koji realizuje Svjetska organizacija za zaštitu prirode WWF Adria i NVO „Parkovi Dinarida - mreža zaštićenih područja Dinarida“.
Pokrovitelj je švedska razvojna agencija SIDA. Inicijativa je posvećena razvoju turizma orijentisanog na prirodu, uz promovisanje mjera zaštite i unapređenja staništa medvjeda.
“U naredne tri godine će se saradnjom predstavnika nauke i privrede uspostaviti sistem za razvoj i održivo korišćenje resursa i zaštitu prirode. Stanovnici zaštićenih i okolnih područja dobiće priliku da se uključe u mjere zaštite divljači, ali i kreiranje turističke ponude, kao vodiči za posmatranje medvjeda ili kroz pružanje usluga smještaja, gastronomiju i drugih turističkih usluga zasnovanih i orijentisanih na prirodu”, kažu u NP “Biogradska gora“.
Jedna od tri evropske prašume prostire se na 1.600 hektara
Bogatstva Biogradske gore su oko 2.000 biljnih vrsta i podvrsta, 200 vrsta ptica i 300 vrsta insekata.
Faunu čine jeleni, srne, divokoze, vukovi, divlje svinje, lisice, zečevi...
Najveća prirodna vrijednost parka je Biogradska gora, površine 1.600 hektara, jedna od posljednje tri očuvane prašume na Starom kontinentu.
Osim Biogradskog jezera, na prostoru NP su i lednička jezera - Pešića, Ursulovačka, Šiško...
NP se nalazi u podnožju Crne Glave (2.139 metara nadmorske visine), Zekove glave (2.117) i Troglava (2.072).
( Dragana Šćepanović )