Naša prošlost je inspirativnija od mnogih drugih

„Teslina pošiljka“ Vanje Bulića uzbudljiv je triler u kome se prepliću ubistvo njemačkog novinara u sadašnjosti, Teslini zraci smrti i njemačko bombardovanje Narodne biblioteke u Beogradu. Riječ je o vrlo napetom trileru prepunom manje poznatih istorijskih podataka vješto upletenih u narativni tok priče. Vanja Bulić je autor brojnih knjiga od kojih se posebno izdvajaju „Dosije Bogorodica“, „Simeonov pečat“, „Jovanovo zaveštanje“.

Odakle ideja za pisanje „Tesline pošiljke“?

Stalno me kopkala sudbina Narodne biblioteke u Beogradu srušene 6. aprila 1941. godine. Ruševine biblioteke se nalaze u samom centru grada, na Kosančićevom vencu, zarasle u korov. Najviše me intrigirala tvrdnja da je u požaru izgorelo 500.000 knjiga, svezaka, časopisa, najznačajnija istorijska građa vezana za prepisku Srbije sa Rusijom, Austrougarskom i Turskom, 1200 rukopisa iz ranog srednjeg vijeka... Zašto bi Njemci sve to spalili, kada su po cijeloj Evropi pljačkali takvo blago? U cijelu priču sam ukomponovao tajne projekte Nikole Tesle, koje je bio namijenio svojoj otadžbini. Riječ je o skalarnim zracima smrti...

U zapletu romana „Teslina pošiljka“ je ubistvo njemačkog državljanina na ruševinama Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu. Zbog čega je ubijen Rihard Genc?

Roman počinje otkrivanjem leša njemačkog novinara na ruševinama biblioteke. On je, navodno, došao da piše o tragičnom događaju iz 1941. godine, kada su uništeni najznačajniji dokazi o identitetu jednog naroda. To ubistvo pokreće lavinu događaja, spletki, ubistava, otmica, međunarodnih zavjera, sukoba tajnih službi... A cilj je svima isti: Teslini zraci smrti.

Teslina pošiljka se u ovom romanu odnosi na pošiljku koju je Tesla zaista poslao KUD-u „Tesla“. Možete li pojasniti o čemu je zapravo riječ?

U Beogradu je između dva rata osnovano Kulturno umjetničko društvo “Nikola Tesla”. On je 1932. godine društvu poslao trobojku, šivenu njegovom rukom, koplje i znak društva, koji je sam kreirao. Tih godina je svom sestriću, Kosanoviću, koji je živio u Beogradu, pisao nekoliko pisama i depeša u kojima govori o projektima zraka smrti, namijenjenih odbrani Jugoslavije u nastupajućem ratu. Da li su ti projekti stigli u Beograd zajedno sa pošiljkom upućenom Kulturno-umjetničkom društvu i da li su se nalazili u Narodnoj biblioteci? Eto pravog pitanja za maštanje, ali i za realno prosuđivanje! Rusi tvrde da su se projekata dokopali Amerikanci, jer je policija sedam dana držala zatvorenu hotelsku sobu u kojoj je preminuo Tesla, a Amerikanci tvrde da su se Rusi dokopali projekata, jer je Nikola, navodno, bio ruski špijun. Ali, očigledno je da ni jedni ni drugi nemaju te projekte, jer bi uz njihovu pomoć bili aposlutni vladari svijeta. A da su ih Njemci otkrili u Srbiji, rat bi se drugačije završio.

Tesla se dopisivao sa svojom zemljakinjom Ličankom Marijom Oršić, koja je bila psihomedijum tajnih Hitlerovih društava. Kako je izgledala njihova prepiska i šta su njih dvoje imali zajedničko?

Marija Oršić je bila Hrvatica, rođena u Austriji. U knjizi o porijeklima prezimena, piše da su Oršići Srbi koji su došli u Otočac početkom šesnaestog vijeka. Marija je rođena u Austriji. Bila je medijum tajnih društava Vril i Tula. Vril je jedan od tvoraca fašističke ideologije, a Hitler je, uz još neke istaknute vođe Trećeg rajha, bio član Tule. Marija je u martu 1945. godine rekla tačan datum kada će fašizam biti slomljen i tada je nestala zajedno sa najistaknutjim članovima društva... Da su je Njemci ubili, pokazali bi snimke egzekucije, jer je to bio jedan od bitnih elemenata njihove propagande. Nikola se sa Marijom dopisivao na jeziku starog, nestalog naroda... Spojilo ih je zajedničko porijeklo, ali i projekti letilica, koje je Marija radila i na osnovu kojih su Njemci pokušali da naprave moćno oružje. Inače, Marija je bila izuzetno lijepa žena.

U romanu iznosite tezu zašto je Tesli izmakla Nobelova nagrada. Da li je zaista bila u pitanju spekulacija o vanzemaljcima?

To nije moja teza, već tvrdnja najvećih naučnika Teslinog doba, a o tome i danas pišu najveći svjetski umovi. Teslino umijeće je nemilosrdno pljačkano iako je on zaštitio oko 700 pronalazaka. Bio je veliki naučnik, ali i sanjar, koji je živio daleko ispred svog vremena. U romanu sam koristio mnoge istinite, čak i bizarne podatke, koji oslikavaju njegov karakter. Na brojnim predavanjima je govorio o vanzemaljcima, iznoseći teorije koje su tada umanjivale njegov ugled, ali se danas pokazuju kao tačne. Ne bi me iznendalilo kada bi dobitnici Nobelove nagrade pokrenuli inicijativu da se Tesli posthumno dodijeli ovo najveće priznanje u domenu nauke, jer, praktičino, najsavremenija tehnologija današnjice počiva na njegovim izumima.

U „Teslinoj pošiljci“ iznosite podatak da Narodna biblioteka nije nastradala u bombardovanju 6. aprila, već od požara unutar biblioteke. Kako objašnjavate tu činjenicu?

U Narodnoj biblioteci su prije rata radila dva Njemca. A jedan od njih, Stevan Feninger, bio je domar, koji je živio u zgradi biblioteke. On je imao ključeve biblioteke, u koju niko nije ušao dok nije izgorela. Njemci su 1941. godine tri puta pokretali istragu sa ciljem da dokažu kako nisu oni krivi za paljenje biblioteke. Prema svim spisima, i njemačkim i srpskim, a oni se nalaze u arheografskom odjeljenju današnje Narodne biblioteke, nijedna bomba nije pala na zgradu biblioteke, a ona je izgorela. Kako? Zapaljena je iznutra, pošto je izneseno ono što je interesovalo Njemce! Samo jednom je ruševina otkopana: 1976. godine to je uradio Zavod za zaštititu spomenika kulture, a u zapisniku piše da količina pepela ne odgovara količini knjiga koje su se tamo nalazile prije paljenja. Naravno, u tom zapisniku ima još veoma interesantnih podataka, koje sam ubacio u roman, pa je tako nastao i slogan knjige - kad knjiga izgori, pepeo progovori.

I političari u romanu „Teslina pošiljka“ imaju svoje razloge da ruševinu u centru Beograda, gdje je nekada bila Narodna biblioteka, pretvore u građevinsko zemljište.

Kad kažete političari, a riječ je o otimačini građevinskog zemljišta na najskupljim lokacijama, onda morate dodati i riječ tajkuni. Najčešće obje odrednice idu uz jednu ličnost. U romanu sam izmislio ministra Ognjena Petrovića i trgovinu zemljištem na kome se nalazi ruševina biblioteke, jer sam u trilerskom dijelu romana morao da imam i upliv politike, kako bi priča bila što uvjerljivija. Ali, u toj izmišljenoj priči lako je prepoznati stvarne događaje na nekim drugim lokacijama. Tako u svim zemljama tranzicije, kada se beskrupulozno krade - državna imovina prelazi u ruke privatnika. A svemu, po pravilu, prethodi rat u kome se trguje patriotizmom, pa iz njega, nerijetko golje izlaze kao bogataši, a iskreni patrioti postaju još veće golje.

Vaša knjiga se bavi otetim umjetninama i sudbinom nestalog nacionalnog blaga u Drugom svjetskom ratu. Na ovu temu snimaju se i holivudski filmovi. Šta je sa otetim blagom iz Narodne biblioteke?

Njemci su u Drugom svjetskom ratu imali posebnu jedinicu „A. Rozenberg“, koja je pljačkala umjetnička djela, istorijske spise, relikvije... U Srbiji je takođe postojala takva jedinica, a njen komandant je bio Robert Švanke, doktor nauka, koji je prije rata dugo živio i radio u Beogradu. Bio je stalni posjetilac arhiva Akademije nauka. Poslije rata, nakon izdržane kazne, radio je u Nacionalnoj biblioteci u Beču. Tamo je radio i Mihajlo Podoljski, Njemac, koji je prije rata bio zaposlen u Narodnoj biblioteci u Beogradu! Njih dvojica su znali šta sve posjeduje naša biblioteka, između ostalog najznačajniju prepisku Srbije i Austrougarske prije početka Prvog svjetskog rata i nakon atentata na Franca Ferdinanda. Kada nemate pisane dokaze, onda njima mogu da manipulišu oni koji ih trenutno posjeduju! Zaključke je lako izvući.

Prije nekoliko godina vraćene su otete knjige Gece Kona? I šta još?

Vraćeno je 760 knjiga iz zaostavštine Gece Kona. Pošto je cijela porodica Kon pobijena tokom rata, knjige nijesu mogle biti predate nasljednicima. Rijetko se pojavi informacija šta je sve vraćeno. To nije samo nevolja ovog naroda, jer se tokom ratova uglavnom ne zna gdje završi opljačkano blago. Kada su Rusi i Amerikanci ušli u Berlin, odnijeli su ono što su Njemci pokrali drugim narodima. Teško je ući u trag ukradenim dobrima. Nedavno je u Beogradu, u muzeju Dositeja Obradovića, mjesec dana bila izložena ukradena strana iz Miroslavljevog jevandjelja, a zatim je vraćena u Petrograd. Rusi ne spore da je stranu u Hilandaru, 1848. godine iz Jevanđelja nožem isjekao vladika kijevski Porfirije Uspenski. On je iz Hilandara iznio 576 predmeta, među njima i Vukanovo jevadjelje. Niko nije zvanično tražio da se bar vrati stranica iz Miroslavljevog jevadjelja, nazvana Petrogradski list. A Miroslavljevo jevanđelje, ispisano i oslikano u crkvi Svetog Petra u Bijelom Polju, uvršteno je u ediciju UNESKO-a - „Pamćenje svijeta“, kao jedno od 120 najvrednijih nepokretnih dobara u istoriji ljudske civlizacije. U toj ediciji se nalazi i zaostavština Nikole Tesle, pohranjena u Teslinom muzeju u Beogradu.

Nacisti su imali dobro razrađenu mrežu za otimanje umjetnina sa prostora Srbije. Ali, pripreme su izvršene mnogo ranije. Možete li to pojasniti?

Nojhauzen je bio i šef posebnog turističkog biroa, preko koga je hiljade Njemaca dolazilo da radi u Jugoslaviju. Na isti način je dvadeset hiljada Njemaca boravilo u Engleskoj. A riječ je o špijunima, uz čiju su pomoć kasnije urađene precizne karte, između ostalog, i kulturno- istorijskih spomenika i ustanova. Oba službenika Narodne biblioteke, sa ulaskom Njemaca u Beograd, pojavili su se u SS uniformama. Njemci su tačno znali gdje se šta nalazi i nije imalo razloga da unište zgrade prije nego što iz njih iznesu dragocjenosti.

Osim zajedničkog junaka, Novaka Ivanovića, šta još povezuje Vaše romane „Dosije Bogorodica“, „Simeonov pečat“, „Jovanovo zaveštanje“ i „Teslina pošiljka“?

Povezuje ih more činjenica koje su bile skrivane od javnosti i o kojima nijesmo učili u školi. U ovim knjigama koristim istorijske i religijske podatke koje uklapam u izmišljenu triler priču, da bih razriješio neke tajne iz ranog srednjeg vijeka. Poslije knjige „Simeonov pečat“, javio mi se jedan gospodin, koji je petnaest puta bio na Hiladnaru. Rekao mi je da dok nije pročitao moju knjigu, nije znao šta sve posjeduje Hilandar. Napravio sam kombinaciju istorijskog romana i savremenog trilera. To, naravno, nije novost u svjetskoj literaturi, ali se pokazalo da je naša prošlost mnogo inspirativnija od mnogih koji se prse tvrdeći da su preteče najznačajnijih društvenih i kulturoloških događaja. Stručnjaci, na primjer, kažu da su crteži u Miroslavljevom jevanđelju, preteča renesanse, iako su nastali tri vijeka ranije.

Patrijarh Pavle kao junak romana

Kakvu je ulogu u skrivanju umjetnina imao manastir Blagoveštenje u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, kao i bivši patrijarh Pavle?

Istovjetnu ulogu koju je imao i manastir Ostrog. U Ostrogu su cio rat provele dvije najveće hrišćanske relikvije, inače vlasništvo Malteških vitezova – ikona Bogorodica Filermose i desna ruka Jovana Krstitelja. Obje relikvije se sada nalaze u Cetinju i to je bila tema mog prethodnog romana „Dosije Bogorodica“. A Miroslavljevo jevanđelje je rat provelo u manastiru Rača, kod Bajine Bašte gdje je preneseno iz Narodne biblioteke! Odlukom Vlade i Ministrastva prosvjete, pokretna imovina Narodne biblioteke bila je spakovana u 84 velika drvena sanduka i trebalo je da bude izmještena u manastir Blagoveštenje. Ali, 3. aprila, tri dana uoči bombardovbanja, stigla je naredba ministra prosvete, Trifunovića, da se sanduci spuste u podrum biblioteke. Danas je jasno da je riječ o izdaji. Da li su neki sanduci ipak izmješteni u Blagoveštenje, jer je za to bila zadužena vojska? Taj dio priče je pokriven velom tajne. Patrijarh Pavle je u manastir Blagoveštenje došao 1946. godine i tu se zamonašio. On je jedan od junaka romana...

Oplenačka “Tajna večera” zadivila Geringa

Po čemu je osobena ikona „Tajna večera“ izrađena od sedefa, koja je fascinirala i Geringa kada ju je vidio na Oplencu, prilikom sahrane kralja Aleksandra? Kakva je dalja sudbina ovog umjetničkog djela?

Ta priča mi je bila neophodna da bih u knjigu uveo Nojhauzena, posljednjeg njemačkog konzula u Beogradu uoči rata. Nojhauzen je cjelokupnu imovinu zadužbine kralja Petra na Oplencu spakovao i proslijedio u Njemačku, a „Tajnu večeru“ je predao Geringu. Rjieč je o jednoj od najljepših verzija biblijske tajne večere, koja je izrađena u umjetničkoj monaškoj radionici Vaseljenske patrijaršije u Carigradu. Na mjestu na kome se nalazi Jovan Krstitelj na svim verzijama, osim Da Vinčijeve, i u ovoj verziji urađenoj u tri dimenzije u sedefu, nalazi se Marija Magdalena. To je priča koju je Den Braun nadgradio u „Da Vinčijevom kodu“ „Tajna večera“ je nakon rata vraćena i sada se nalazi na Oplencu.

( Vujica Ognjenović )