Dan kada je tetka otišla u Njemačku…

Ove godine obilježava se 50 godina organizovanog iseljavanja „gastarbajtera“ iz Jugoslavije u Njemačku. U Berlinu se na jednoj tribini govorilo o talasima iseljavanja. I razbijali su se neki tvrdokorni mitovi

Ugovor između Savezne Republike Njemačke i Jugoslavije o organizovanom transferu radne snage za potrebe njemačkog tržišta rada, posljednji je ugovor takve vrste potpisan između Njemačke i neke od „gastarbajterskih zemalja“. Prvi ugovor je za rastuće potrebe njemačkog privrednog čuda potpisan još 1955. godine s Italijom.

Objašnjenje tog kasnog stavljanja službenog pečata na masovnu migraciju iz Jugoslavije trebalo bi tražiti u činjenici da Jugoslavija i Njemačka u periodu kada su potpisivani sporazumi o dolasku radnika nisu imale diplomatske odnose. Oni su prekinuti 1957. kada je SR Njemačka, shodno svojoj tadašnjoj politici nepriznavanja zemalja koje priznaju DDR, prekinula odnose s Jugoslavijom koja je neposredno prije toga uspostavila odnose s Istočnom Njemačkom.

No, kako je na tribini „50 godina gastarbajtera iz Jugoslavije“ u organizaciji udruženja „Südost Kultur“ u Berlinu, objasnio prof. Hanes Grandits s berlinskog Univerziteta Humbolt, u tom trenutku je u Njemačkoj i bez sporazuma već živjelo i radilo 300.000 radnika iz Jugoslavije.

Grandits, koji na Humobltu drži katedru za istoriju jugoistočne Evrope, komentarisao je scenu iz legendarnog dokumentarnog filma Krste Papića „Specijalni vlakovi“ u kojem jedan njemački ljekar vodi komisiju koja u centrima na području bivše Jugoslavije selektuje radnike i sprovodi sistematske preglede. „Morate znati da se sve to zbiva dvadesetak godina nakon Drugog svjetskog rata i da scene u kojima njemački lekari u Jugoslaviji vrše preglede bude neugodna sećanja“, komentarisao je Grandits.

Mit o dobrim radnicima

No većina radnika koja je tada odlazila na rad u Njemačku bila je suviše mlada da bi se sjećala Drugog svjetskog rata. „Prosječna starost radnika iz Jugoslavije bila je oko 25 godina“, objasnio je na tribini istoričar iz Berlina Vladimir Ivanović, koji se u svom naučnom radu do sada pretežno bavio iseljavanjem iz Jugoslavije u Njemačku krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina prošlog vijeka. I koji je oduvijek bio fasciniran pričama o „tetkama iz Njemačke“.

I po još nečemu su došljaci iz Jugoslavije bili drugačiji od ostalih „gastarbajtera“. „Dok su iz Turske, Grčke i Italije dolazili gotovo isključivo muškarci, jugoslovenski kontingent su preko jedne trećine činile žene“, kaže Ivanović. U prvih desetak godina dolaska gastarbajtera, u Njemačku su uglavnom dolazili neobrazovani, polupismeni radnici. Od 1968. kada organizovano počinju da dolaze Jugosloveni, potreba za nekvalifikovanim radnicima je opala tako da iz Jugoslavije dolaze mnogi kvalifikovani radnici.

Josip Juratović, automehaničar iz Podravine i socijaldemokratski poslanik u Bundestagu, ipak se ne bi složio sa starim mitom o Jugoslovenima kao radnicima koji su na posebno dobrom glasu. „Kao sindikalac sam mogao da se uvjerim u to da su njemački šefovi isto govorili radnicima svih nacionalnosti tako da je taj mit pomalo neosnovan. Ja ne bih isto tako rekao da su radnici iz Jugoslavije bili posebno stručni. Opšte obrazovanje je zbog dobrog obrazovnog sistema u Jugoslaviji bilo više, ali stručno obrazovanje nije bilo na njemačkom nivou“, priča Juratović koji je i sam mnoge godine prije odlaska u politiku proveo na pokretnoj traci.

„Nevidljivi jugosi“

No oko jednog mita su mogli na kraju ipak svi da se slože: Jugosloveni su bili i ostali „nevidljivi“. Niti su upadali u oči po svojoj spoljašnjosti, a jeli su meso i krompir kao i Njemci. I važe kao dobro integrisani, neki bi rekli i kao asimilovani. „Jugosloveni su se često koncentrisali na uspjeh na poslu i da im djeca budu dobra u školi. I mnogo energije su ulagali u to da im djeca pohađaju dopunsku nastavu na maternjem jeziku“, kaže demohrišćanska političarka Barbara Jon koja je od 1981. do 2003. bila na funkciji povjerenice grada Berlina za strance. Jugosloveni se nisu često pleli u politiku, pa čak ni u sindikalne poslove.

Politikom možete da se bavite u Jugoslaviji

Možda je to odraz poruke koju su dobili prije odlaska u inostranstvo. „Nas su sve pozvali na predavanje gdje su nam ljudi iz sindikata poručili da smo mi u Njemačkoj ambasadori svoje zemlje i da moramo dolično da se ponašamo. Ako želite da se bavite politikom, to možete u Jugoslaviji“, glasila je poruka, kako svjedoči Bosiljka Šedlih koja je 1968. došla u Berlin da u fabrici Telefunkena sklapa gramofone. Jer, politička aktivnost u inostranstvu uglavnom se povezivala s aktivnostima „neprijateljske emigracije“.

Socijaldemokrata Juratović nije mogao da se složi ni sa tezom o apolitičnosti i zamjera i dalje mnogim iseljenicima to što se još uvijek više drže nacionalističkog izazova domovine, nego demokratskih temelja društva u kojem žive. „Meni je nepojmljivo da neko ko trideset, četrdeset godina živi u jednom liberalnom društvu, uživa sva građanska prava, istovremeno to isto osporava ljudima u zemljama iz kojih potiču i okreću se nedemokratskim strankama. Ali to nije samo specifično samo kod Jugoslovena, nego i kod drugih, kod Turaka koji su ovdje u Njemačkoj na strani jednog Erdogana“, zaključuje Juratović. Razlika je u iseljenicima koji su u Njemačku došli posljednjih godina. Oni su dobrim dijelom i došli u Njemačku jer s politikom kod kuće više ne žele da imaju ništa.

(Deutsche Welle)

( Nenad Krajcer )