EU više nije ista

Tokom duge noći pregovora oko situacije u Grčkoj, sa 12. na 13. jul, napuklo je nešto što ima fundamentalnio značenje za Evropsku uniju. Od tog trenutka Evropljani žive u promijenjenoj EU.

Te se večeri promijenila ona Njemačka koju su Evropljani znali nakon završetka Drugog svjetskog rata. Na površini, pregovaralo se o sprečavanju izlaska Grčke iz evrozone (takozvani Grexit) i teških posljedica za Grčku i monetarni savez. U dubini, ipak, radilo se o ulozi koju u Evropi igra njena najnaseljenija i ekonomski namoćnija zemlja.

Obnova Njemačke nakon Drugog svjetskog rata i vraćanja povjerenja u nju u svijetu (sa kulminacijom u saglasnosti za njemačko ujedinjenje), bilo je izgrađeno na čvrstim osnovama unutrašnje i spoljne politike. Na unutrašnjem planu brzo se pojavila stabilna demokratija, zasnovana na vladavini prava. Ekonomski uspjeh socijalne države Njemačke postao je model za Evropu. A spremnost Njemaca da bez rezerve priznaju zločine nacista stalno je iskušavala duboko ukorijenjeni skepticizam u odnosu na sva vojna pitanja.

Na planu spoljne politike, Njemačka je izgradila povjerenje priključivši se zapadnoj integraciji i evropeizaciji. Država u centru Evrope više neće biti prijetnja za kontinent ili sebe. Na taj način, cilj zapadnih saveznika posle 1945. godine - za razliku od nihovih ciljeva nakon Prvog svjetskog rata - bio je da se Njemačka ne izoluje i ne oslabi ekonomski, već da se zaštiti u vojnom pogledu i čvrsto unjedri u zapadnu politiku. I zaista, pomirenje Njemačke sa zakletim neprijateljem, Francuskom, ostaje osnova današnje Evropske unije, omogućivši uključenje Njemačke na jedinstveno evropsko tržište, sa ciljem mogućeg političkog ujedinjenja Evrope.

Ali, današnjoj Njemačkoj takve se ideje čine beznadežno “evroromantičarskim”, jer im je vrijeme prošlo. Od danas, u poslovima koja se tiču Evrope, Njemačka će najprije gledati svoje nacionalne interese, kao i sve ostale zemlje.

Ali, to je razmišljanje postavljeno na lažnoj pretpostavci. Put kojim Njemačka mora ići u XXI vijeku - prema “evropskoj Njemačkoj” ili “njemačkoj Evropi” - bilo je fundamenalno istorijsko pitanje u samoj žiži njemačke spoljne politike tokom dva vijeka. Odgovor je nađen te duge noći u Briselu: njemačka Evropa pobijedila je evropsku Njemačku.

Ta je odluka bila sudbonosna, kako za Njemačku, tako i za Evropu. Postavlja se pitanje - da li su kancelarka Angela Merkel i ministar finansija Volfgang Šojble znali šta su radili?

Ne smije se ignorisati, kao što to čine mnogi Njemci, žestoka kritika na račun Njemačke i njenih vodećih igrača koja je uslijedila nakon diktata Grčkoj. Naravno, bilo je tamo besmislene propagande IV rajha i praznoglavih pozivanja na firera. Ali, po svojoj suštini, kritika formuliše pronicljivo saznanje da je Njemačka raskinula sa čitavom svojom posleratnom evropskom politikom.

Prvi put u svojoj novijoj istoriji Njemačka ne želi više da se veže za Evropu, već obrnuto - hoće manje. Pozicija Njemačke u noći između 12. i 13 jula objelodanila je želju da evrozonu iz evropskog projekta pretvori u sferu uticaja. Merkel je morala da bira između Šojblea i Francuske (i Italije).

Pitanje je bio pricipijelno: njen ministar finasija htio je da prinudi člana evrozone da ode “dobrovoljno”, vršeći vrlo jak pritisak. Grčka je mogla ili da ode (u punom obim shvatajući katastrofalne posljedice za zemlju i za Evropu) ili da prihvati program koji je efikasno pretvara u evropski protektorat bez bilo kakve nade za popravljanje ekonomske situacije. Grčku sada pokušavaju da izliječe putem nastavka stroge štednje, koja njie dala rezultate u prošlosti i koja je namijenjena jedino za unutrašnje potrebe Njemačke.

Ali taj veliki konflikt sa Francuskom i Italijom (drugom i trećom, po veličini, ekonomijom evrozone) nije okončan, zato što za Šojblea izlazak Grčke iz evrozone ostaje jedna od varijanti za rješenje situacije. Tvrdeći da je otpis dugova samo “legalno” moguć van evrozone, on hoće da preusmjeri problem radi obezbjeđivanja “dobrovoljnog” izlaska Grčke.

Šojbleova pozicija naglasila je fundamentalno pitanje između Južne i Sjeverne Evrope, jer on prijeti da rastegne evrozonu do krajnjih granica. Vjera u to da se euro može koristiti za “prevaspitavanje” u Južnoj Evropi opasna je zabluda... i ne samo u Grčkoj. Francuzi i Italijani već znaju da će se zbog takvog pogleda naći pod prijetnjom čitav projekat EU, izgrađen na osnovama različitosti i solidarnosti. Njemačka je uspjela da izvuče veliku korist od evropske integracije - kako ekonomsku, tako i političku. Treba samo uporediti istoriju Njemačke u prvoj i drugoj polovini XX vijeka. Bizmarkovo ujedinjenje Njemačke u XIX vijeku dogodilo se u vrijeme kada je evropski nacionalizam bio na vrhuncu. Prema njemačkom razmišljanju - vlast je postala neraskidivo vezana za nacionalizam i militarizam. Na kraju, za razliku od Francuske, Velike Britanije ili SAD, koje su ozakonile spoljnu politku pod uslovima “civilizacijske misije”, Njemačka prepoznaje svoju vlast na planu grube vojne sile.

Osnovu druge, jedine njemačke nacionalne države 1989. stvarala je neopoziva zapadna orijentacija i evropeizacija Njemačke. Evropeizacija njemačke politike popunjavala je i kao i prije popunjava rascjep u civilizaciji, ovaploćen u njemačkoj državi. Distanciranje ili, još gore, potpuno odbacivanje tog razmišljanja bilo bi glupost najvišeg nivoa. Upravo zbog toga, u Evropskoj uniji koja se pojavila 13. jula ujutro, i Njemačka i Evropa, rizikuju da izgube mnogo toga.

Autor je bio ministar inostranih poslova Njemačke 1998-2005; jedan je od osnivača njemačke Partije Zelenih, koju je predvodio skoro dvije decenije.

Copyright: Project Syndicate, 2015

( Joška Fišer )