Podgorički pločnici

Objavljen je datum jesenjeg podgoričkog okupljanja nezadovoljnih građana Crne Gore, kako bi pokušali da induciraju smjenu DPS-a, formiranje prelazne tehničke vlade i raspisivanje prvih poštenih izbora. Ovo su, mislim, jasno definisani ciljevi najavljenih protesta.

Spremnost DF-a da pribjegne jedinoj demokratskoj alatki koja je građanima ostala na raspolaganju, kako bi se kleptokratija poslala u političku penziju i bila zakonski procesuirana, uzburkala je domaće političke duhove i međunarodne partnere koji te duhove drže pod kontrolom.

Aktuelizovane su, između ostalog, i priče o ukrupnjavanju crnogorske opozicione političke ponude i o potrebi da se promjene iznude djelovanjem kroz institucije sistema.

Valja konstatovati da su priroda, pravci, i dinamika političkih dešavanja u Crnoj Gori tokom posljednjih dvadeset i više godina bili pod značajnim, a možda i odlučujućim, uticajem transatlantskog faktora.

Ovaj uticaj je danas snažniji i direktniju nego što je to bio u ranijem periodu.

Vođeni tim uticajem od sredine 1990-ih, brojni opozicioni lideri su zagovarali tezu o ujedinjavanju crnogorske opozicije. To je bila manifestacija političkog pragmatizma koji je naglašavao potrebu za obezbjeđivanjem nespornog i brojčano dokazivog legitimiteta nove (opozicione) vlasti.

Dosadašnji pokušaji da se materijalizuje takva ideja su doživjeli poraz. Porazi su bili posljedica dviju stvari: izbornih manipulacija od strane vladajuće partije, i sukoba liderskih sujeta.

U posljednih par godina, DF je pokazao da su programske različitosti između opozicionih partija premostive i da se pitanje individualnih ambicija lidera konstituenata može staviti u drugi plan. Greška je, međutim, napravljena kada se sa modela koalicionog djelovanja konsenzusom prešlo na model lidera koji, u idealnoj situaciji, premošćava razlike i djeluje kao kohezioni faktor. Zaboravilo se da kvalitetnom programu opozicionog djelovanja nije potrebno ujediniteljsko lice, te da ga ono može vratiti u sferu starih sukoba liderskih sujeta. To se dešava onda kada dogovoreni ‘prvi među jednakima’ počne da vjeruje u narativ o sopstvenom značaju i kada otvori nezavisne kanale komunikacije sa domaćim i stranim interesentima. Pokazalo se da su upravo oni koji su se najviše pozivali na otvorenost, tolerantnost i spremnost za prihvatanje drugačijeg mišljenja, bili isključivo fokusirani na ličnu promociju i bili opsjednuti željom da materijalizuju snove o sopstvenoj veličini. Sve ostalo je za njih bilo i ostalo stvar dogovora i kompromisa.

Imajući u vidu ovo iskustvo DF-a, nije realno očekivati neko značajnije pregrupisavanje na opozicionoj sceni.

No, najvažnije je to što su se zanemarivale falinke same ideje ukrupnjavanja opozicione ponude. Pomenuću dvije, jer se radi o strukturnim i akutnim nedostacima.

Prvo, zanemaruju se suštinske karakteristike modela vladavine koji je na snazi u Crnoj Gori. Osim što se radi o hibridnom autoritarnom modelu koji ima znatan oslonac u pomenutom spoljašnjem faktoru, on posjeduje snažne elemente korupcije koja je dostigla endemsku klasifikaciju. Korupcija se manifestuje i kroz zapošljavanje članova porodice kako bi se obezbijedio siguran glas, preko sinekura u državnim institucijama, ili profitabilnih ugovora za raznovrsne projekte, ali i kroz formiranja političkih entiteta za specijalne zadatke.

Kombinacija političkih i bezbjednosnih pritisaka i ucjena, te spremnost države, odnosno, vladajućeg DPS-a, ali i finansijski moćnih tajkuna, da korumpiraju one koji nagovijeste politički otklon od prihvatljive norme definisali su prirodu crnogorske političke scene i njenu unutrašnju dinamiku. Kreirana je klima u kojoj je korpucija poželjni ishod javnog djelovanja. Talasanja političke, ekonomske, ili medijske scene često su samo prvi važan čin koruptivnog procesa: digne se galama, zaprijeti se obznanjivanjem privilegovanih informacija kako bi se podigla koruptivna cijena galamdžije.

Drugo, priča o opozicionom ukrupnjavanju ide ruku pod ruku sa insistiranjem da se promjene iniciraju unutar institucija i kroz postojeći izborni proces. Ovo je omiljena naracija transatlantskih partnera.

Međutim, od vremena nacionalističke pobune 1989. godine do danas, legitimitet individualnih političkih entiteta u Crnoj Gori da predstavljaju određeni segment stanovništva se nije ostvarivao u uslovima jednakih izbornih šansi. Glasači su imali malo ili nimalo upliva na definisanje patrijskih struktura koje treba da ih predstavljaju. Sjetimo se koliko je političkih partija i interesnih grupa formirano pod okriljem crnogorske službe državne bezbjednosti.

Izborni proces je korumpiran i pretvoren u uslužni servis strukture (bilo da se radi o političkoj ili para-političkoj, domaćoj ili stranoj) koja kontroliše ekonomske, pravne, i bezbjednosne mehanizme prinude. Ne treba zaboraviti da ovu kontrolu ostvaruju i domaći i međunarodni akteri. Dokumentovane afere Snimak, Listing i Siguran glas samo su najdrastičniji primjeri takve kontrole. Ove afere nijesu dospjele u javnost kao proizvod domaćeg istraživačkog novinarstvta, već su sa međunarodnih obavještajnih adresa dostavljene lokalnim kuririma. Međunarodni partneri su podsjetili crnogorske autokrate ko, u stvari, drži konce u rukama. Sistem je dizajniran sa ciljem da održi te mehanizme u interesu nesmjenjivosti vladajuće strukture, pa je iluzorno očekivati da bi bilo kakvo unutar-institucionalno djelovanje imalo reformski ishod.

Imajući u vidu dubinu krize u kojoj se nalazi crnogorsko društvo, dovođenje u pitanje jasnoće protestnih ciljeva i sposobnosti organizatora da okupljanja građana pretoče u konkretne reforme, predstavlja bježanje od odgovornosti za budućnost države. Ovo, vjerujem, jednako važi za znatan broj opozicionih partija, tzv. nezavisnih političkih aktera, veliki dio nevladinog sektora i za para-političke strukture koje sa paluba svojih jahti nastoje da diriguju političkim dešavanjima na kopnu.

Takođe je važno reći da crnogorska verzija gandizma - insistiranje na beskrajno dugom definisanju i tzv. pažljivom analiziranju prednosti protesta - koja je uokvirena ispraznom kvazi-intelektualnom retorikom, vodi samo i jedino u čvrsti zagrljaj vlasti. Činjenica da je takav zagrljaj blagosloven od strane transatlantskog vrhovnog sveštenika demokratizacije i progresa ne umanjuje njegovu pogubnost za oba ova procesa.

Jasno je da istinskim crnogorskim reformistima i njihovim pristalicama preostaje samo jedna alatka: uporan protest na onom istom mjestu na kojem je daleke 1989. godine pokojni Slobodan Milošević na vlast doveo sadašnje crnogorske autokrate.

Autor je predavač na Univerzitetu Alberte, Edmonton, Kanada

( Srđa Pavlović )