Od klinastog pisma do e-knjige

"Istorija knjige" francuskog profesora Frederika Barbijea je sveobuhvatan pregled istorijata pisane riječi od najranijih poznatih zapisa do današnjih dana. Ova knjiga čitaoce vodi na zanimljivo putovanje koje započinje pronalaskom pisma, preko otkrića štamparije, razvoja knjižarstva i socijalne uloge knjige kroz istoriju, pa sve do najnovijeg doba i pojave elektronskih knjiga. Izdavač je Klio, a prevodilac Ljiljana Mirković.

Istorija knjige, rukopisne ili štampane, jedna je od oblasti koju savremena francuska istoriografska škola najintenzivnije istražuje. Ona prelazi uske granice univerzitetskih hronologija (antičko doba, srednji vijek, moderno doba i savremeni svijet), obuhvata dug period istorije kultura i kulturnih dešavanja. Ova istorija knjige može se smatrati međudisciplinarnom, jer se, osim istorije književnosti, dotiče i oblasti ekonomije, tehnike, društva, politike i kulture. Pisani i štampani tekstovi predstavljaju, s jedne strane, jedno od glavnih uporišta na kojima se gradi proces kolektivne identifikacije od početka modernog doba, dok s druge, omogućuju sagledavanje pojava koje su u vezi s današnjim razvojem novih medija nudeći rešenja i ključeve za njihovu analizu i bolje razumijevanje.

Barbijeova „Istorija knjige“ je veoma edukativno i interesantno štivo, zasnovano na pomnom istraživanju. U prvom poglavlju „Doba rukopisa“ opisan je značaj i mjesto knjige u antičkom vremenu, od nastanka i razvoja pisma (piktogrami, ideogrami i silabička pisma, a potom i grčko i latinsko alfabetsko pismo).

Objašnjeno je kako su se knjige u antici prepisivale, koja im je bila svrha, kako su čitane. Platon i Aristotel su naglašavali da je alfabetom riječ postala fiksirana, te da je kritika postala moguća. Što se tiče prodaje knjiga u starom Rimu su postojali librari u kojima su preduzetnici zapošljavali robove prepisivače. Pisci za svoje knjige nijesu dobijali novac, osim oni kojima je pozorišne komade otkupljivala gradska uprava. Što se tiče biblioteka, najznačajnija je bila Aleksandrijska, zasnovana u doba ranog helenizma, bila je poznata biblioteka u Pergamu, kao i privatne biblioteke bogatih Rimljana.

U ranom srednjem vijeku do karolinške epohe nastale su inovacije: minuskula, kodeks (savijena i ispisana knjiga na pergamentu) i povez što je bilo od suštinsog značaja za budućnost pisane civilizacije. Javljaju se i prve hrišćanske biblioteke u Cezareji (Palestina) i Konstantinopolju. Najznačajniji doprinos pisanoj riječi u 15. vijeku dao je Njemac Johan Genflajš, poznatiji kao Gutenberg, a njegov najznačajniji pronalazak nije sama štamparska presa nego mašina za livenje i metalurška tehnika umnožavanja štamparskih znakova.

Prvi bestseler, najrasprostranjenije izdanje, bile su “Nirnberške hronike” Hartmana Šedela. Knjigu je štampao Antun Koberger, a jedan od mladih šegrta bio je i Albreht Direr. U Italiji u 15. vijeku najpoznatiji izdavač je bio Aldo Manucio koji je štampao najslavniju knjigu renensanse “Polifilov san”, mletačkog kaluđera Frančeska Kolone.

Barbije u svojoj knjizi razmatra i knjigu u obrascu evropskog apsolutizma, knjižarama u to doba, piše i o usponu publike, knjižarskim mrežama, periodičnoj štampi, dok je posljednje poglavlje posvećeno masovnom štampanju u periodu 1760 -1914. U epilogu je razmatran savremeni problem konkurencije i globalizacije, novi mediji, elektronske knjige. Posebna poglavlja “Istorije knjige” posvećena su politici štampe, oblicima kontrole i cenzure.

Frederik Barbije je doktor istorijskih nauka i doktor književnosti i društvenih nauka. Direktor je istraživanja na CNRS, profesor istorije knjige na Višoj nacionalnoj školi za informacione nauke i bibliotekartvo u Lionu. Autor je ili urednik 15 djela i brojnih članaka o istoriji knjige.

( Vujica Ognjenović )