Pet izazova na daljem putu ekonomskog razvoja Kine

U prethodnih par godina Kina je postala važan finansijer ključnih infrastrukturnih projekata u zemljama u razvoju. Ubrzo nakon dolaska na vlast, kineski predsjednik Si Đinping je predstavio ambicioznu inicijativu pod nazivom “Jedan pojas - jedan put”, koja podrazumijeva obnovu nekadašnjih transportnih koridora na kineskom putu svile, ali i izgradnju novih, u cilju uspostavljanja kraćih tranzitnih ruta između Kine i Zapada. Realizacija ovog projekta, i snažnija uloga Kine kao svjetske, a ne samo regionalne sile, usko je povezana sa daljim uspjehom na putu njenog ekonomskog razvoja.

Stepen kineskog ekonomskog razvoja tokom posljednjih par decenija nije viđen nigdje drugo na svijetu u tom obimu i brzini od industrijske revolucije i tadašnjeg ekonomskog uspona Zapada. Kineski dohodak po glavi stanovnika danas iznosi nešto više od 8.000 dolara, što po kategorizaciji Svjetske banke (SB) određuje Kinu kao zemlju višeg srednjeg dohotka. Razvoj je očigledan kada se današnji dohodak uporedi sa onim iz 1980. godine od ispod 200 dolara, tada među najnižima na svijetu.

Na ovom razvojnom putu kvalitet života stotina miliona ljudi u Kini se značajno poboljšao. Bolja ishrana izvukla je više od 600 miliona ljudi iz siromaštva (u odnosu na mjerila SB), dok su se opšti zdravstveni uslovi znatno poboljšali, pa danas gotovo svi stanovnici Kine imaju osnovno zdravstveno osiguranje. Određene bolesti, poput kolere, su iskorijenjene. Stopa smrtnosti odojčadi pala je sa 48 na hiljadu, od prije četvrt vijeka, na 11 danas. U istom je razdoblju prosječni očekivani životni vijek u Kini podignut sa 67 na 75 godina.

Zapad je posmatrao, i dalje posmatra, ovaj ekonomski razvoj Kine sa strahom i divljenjem. Istovremeno, sa usporenjem stopa ekonomskog rasta, postavlja se pitanje da li je kinesko ekonomsko čudo - suočeno s nepremostivim preprekama - došlo do svog okončanja. Drugim riječima, hoće li Kina uspjeti da se pridruži grupi razvijenih zemalja (u smislu nivoa dohotka po glavi stanovnika)? Postoji niz izazova koji se spominju kao prepreke za nastavak razvojnog puta Kine, međutim, svi se mogu grupisati u pet ključnih: politički sistem na snazi, sadašnji model ekonomskog rasta, nedovoljan inovativni kapacitet zemlje, starenje stanovništva i potencijalna regionalna nestabilnost.

Prvo i najvažnije, iz perspektive zapadne liberalne demokratije - kineski jednostranački sistem ne samo da nema demokratski legitimitet vladanja, već predstavlja plodno tlo za ekstraktivne rente i korupciju - dvije glavne ekonomske distorzije koje bi mogle omesti Kinu na putu prema društvu bogatih zemalja. Međutim, gotovo sve azijske zemlje (npr. Singapur, Koreja i Tajvan) koje su uspjele da se pridruže grupi bogatih zemalja, učinile su to uprkos tome što u toku svog razvojnog puta nisu imale demokratske sisteme, ali su zato sve bile usredsređene na iskorjenjivanje korupcije i ekstraktivnih renti.

Drugo, sadašnji model ekonomskog rasta je takođe potencijalni izvor usporavanja. Najprije je izgledalo da je kineska privreda previše zavisna o izvozu i da ekonomski raste samo zato što Zapad kupuje njene proizvode. Globalna finansijska kriza koja je izazvala značajnu recesiju kod zapadnih ekonomija dokazala je da kineska privreda, usredsređujući se više na domaću potražnju - a posebno na ulaganja, može rasti čak i kada zapadne ekonomije kupuju njene proizvode u manjem obimu. Dok je u razvijenim ekonomijama Zapada udio investicija u BDP-u na nivou od 25 odsto, brojka za Kinu je oko 50 odsto. Međutim, upravo prevelika ulaganja, često neadekvantno usmjerena, i pitanje sve manje produktivnog kapitala - sada predstavljaju novi izvor za zabrinutost.

Nedovoljan inovativni kapacitet zemlje predstavlja treći razlog za brigu. Kao što je bio slučaj sa drugim “azijskim tigrovima”, kineska ekonomija je u posljednjih nekoliko decenija doživjela kontinuiranu internacionalizaciju kroz trgovinu, finansije i obrazovanje, a to je pozitivno uticalo na nivo znanja u zemlji. Međutim, Kina i dalje zaostaje za bogatim zapadnim zemljama u oblasti inovacija. Tako da, kada se kineski model rasta na temelju akumulacije kapitala iscrpi, inovativni kapacitet zemlje će postati presudni uslov za održivi rast.

Uz politiku i ekonomiju, kineska demografija, koju karakteriše brzo starenje stanovništva, jeste četvrti izazov na daljem putu ekonomskog razvoja Kine. S tim u vezi, nedavne promjene u politici jednog djeteta predstavljaju korak kineskih vlasti ka suočavanju sa starenjem stanovništva. Promjene na nacionalnom nivou omogućavaju parovima da imaju dvoje djece ako oba roditelja nemaju braće ili sestara. Međutim, opasnost da Kina može postati stara prije nego što postane bogata i dalje je prisutna.

Iako je Kina uspjela da održi mir i unutrašnju stabilnost u periodu ekonomskog napretka, ona svakako nije imuna na rizike globalnog terorizma ili unutrašnjih sukoba. Peti izazov, potencijalna regionalna nestabilnost, uključujući inostrane sporove Kine sa drugim azijskim zemljama, poput onih u Južnom azijskom moru, može se usložnjavati kako se kineske aspiracije budu povećavale.

Vrijeme će pokazati kako se Kina suočava sa gore pomenutim faktorima i da li je skepsa sa Zapada bila opravdana ili ne. Zemlje u razvoju, čije ekonomije u međuvremenu bivaju sve zavisnije od Kine - ovu će kinesku sagu - pratiti sa nikada većim interesovanjem.

Autor je magistrirao ekonomiju na Univerzitetu Oxford i radi kao ekonomista u Evropskoj banci za obnovu i razvoj

Ovdje izraženi stavovi su stavovi autora, a ne nužno i EBRD-a.

( Mr Jakov Milatović )