Nezamjenljiva je uloga filozofije u kultivisanju kritičkog mišljenja
Pitanje da li je Crnoj Gori potrebna filozofija može se preformulisati - “Da li je potrebna kritička autorefleksija ili nije?” Drugim riječima, treba li kreativnu humanističku misao smatrati izlišnom u tom društvu?
Povrh toga valja imati u vidu, da studij filozofije ujedno kvalifikuje za kreativno mišljenje primenljivo i u daljim strukovnim oblastima delatnosti.
Pa su tako diplomirani filozofi mogli biti vrlo uspešni dramaturzi (Jovan Ćirilov), književnici (Pavle Goranović), političari (Zoran Đinđić)...
Najšire uzevši, ključni značaj filozofije se, kako je to istakao jedan od svojedobno internacionalno najcenjenijih jugoslovenskih filozofa, Gajo Petrović (Sveučilište u Zagrebu) sastoji u tome, da bude „kritička refleksija čovjeka o sebi i o svijetu u kojem živi, kao autorefleksija koja prožima sav njegov život i služi kao koordinirajuća snaga sve njegove djelatnosti“!
Nezamenljiva je uloga filozofije na planu kultivisanja kritičkog mišljenja, pa se utoliko pitanje da li je Crnoj Gori potrebna filozofija može preformulisati kao pitanje “Da li je savremenom crnogorskom društvu potrebna kritička autorefleksija ili nije?” Drugim rečima, treba li kreativnu humanističku misao smatrati izlišnom u tom društvu?
Filozofski autori ovdašnjeg porekla i perspektiva studija filozofije
Premda su filozofski autori poreklom iz Crne Gore tek tokom XX stoleća formulisali svoje doprinose, oni nisu nipošto zanemarljivi i još čekaju na primereno vrednovanje i obradu na domaćim naučno-obrazovnim ustanovama. To pre svega važi za višestruka značajna dostignuća u političkoj filozofiji Jovana Petrovog Plamenca (Cetinje-Oxford), čije spise odskora imamo u prevodu. Ali takođe i za priloge teoriji vrednosti te etici filozofa i sociologa religije Vuka Pavićevića (iz Rsojevića, kod Danilovgrada). Kao i za važne doprinose izučavanju dela jednog od najvećih filozofa XX. stoleća, Martina Hajdegera, ujedno i interpretaciji modernog slikarstva (Sezan) od strane Vladimira Vukićevića (poreklom iz Ljubotinja, kod Cetinja). Najzad, i za priloge filozofiji nauke i ostalim filozofskim disciplinama nekih pripadnika druge generacije naših iseljenika, poput Entonija Novaka Perovicha (Hope College, Holland, Michigan, potomak porodica Batrićević i Perović). Već sam ranije ukazivao na potrebu organizovanijeg i ozbiljnijeg bavljenja njihovim delom kao jednog posla od značaja za nacionalnu kulturu - što se svakako najbolje može učiniti unutar akademskog studija filozofije na UCG.
Današnje stanje srazmerno mladog studija filozofije, na UCG definitivno osamostaljenog tek početkom 90-ih godina je takvo, da je doduše i dalje primetan nešto manji broj upisanih studenata od očekivanog. Pri čemu pak valja imati u vidu, da ova vrsta studija tradicionalno i ne spada u tzv. “masovne” studijske programe (poput prava ili ekonomije). Sa druge strane, u dosadašnjem radu ostvareni su pedagoško-naučni rezultati koji nisu za potcenjivanje. Filozofsko obrazovanje i odgovarajuću stručnu kvalifikaciju je u proteklom periodu steklo više generacija studenata, čime je pružen izvestan doprinos stasavanju humanističke inteligencije kao jednog kulturno relevantnog društvenog sloja u savremenoj Crnoj Gori. Taj studijski program je u međuvremenu kadrovski konsolidovan, raspolaže i stručnjacima srazmerno priznatim u okruženju, pojedini među njima čak i sa određenim internacionalnim rejtingom. Razvijena je međunarodna stručna saradnja i komunikacija sa kolegama sa više evropskih univerziteta, odn. naučnih instituta. Objavljen je niz zapaženih naučnih publikacija nastavnika tog studijskog programa, uz izlaženje časopisa LUČA, kao i internacionalnog Godišnjaka za evropsku filozofiju i teoriju društva - RAZLOG.
Poslednjih godina aktivirane su i postdiplomske, magistarske i doktorske studije filozofije, koje domaćim studentima omogućavaju sticanje viših naučnih zvanja. Ukupno uzveši, u jednom po merilima evropske kulturne istorije doista kratkom, praktično tek dvodecenijskom periodu delovanja, studijski program za filozofiju pri Filozofskom fakultetu UCG ostvario je solidne rezultate. A to pruža podlogu za njegovu dalju perspektivu, uz izvesna organizaciona preustrojavanja.
Potreban je promišljeniji pristup
I kada se je uz dosta napora već stiglo do takvog stupnja, onda bi se moglo smatrati razumnim i preporučljivim, da to jednom stečeno akademsko dobro sada valja očuvati i nastojati dalje unaprediti, umesto što bi ga se u sledu trenutne finansijske krize UCG brzopleto i kratkovido odricali! Radi se ipak o takvoj akademskoj instanci, koja realno pruža određene relevantne doprinose intelektualno-humanističkim kapacitetima crnogorskog društva!
Najcenjeniji univerziteti u svetu po pravilu uključuju i studij filozofije, a kada se radi o zemljama okruženja, to se recimo u Hrvatskoj filozofija studira na čak 6 fakulteta (u Zadru, Osijeku, Zagrebu, Splitu, Rijeci, kao i na jezuitskom Filozofskom fakultetu u Zagrebu)! I to nije posledica nikakvog iracionalnog zanošenja Hrvata „filozofskim apstrakcijama“, već naprotiv pre jednog trezvenog uvida ovog, svojih interesa dobro svesnog i sposobnog da iste štiti i unapređuje katoličkog naroda, u širi društveno-kulturni značaj akademskog bavljenja filozofijom - na obzorju XXI stoleća, prožetog šansama i izazovima odmičućih procesa planetarne globalizacije. Jedan promišljeniji pristup pitanju, u koje vrste studija vredi dalje ulagati sredstva iz državnog budžeta, trebao bi dakle položiti račun onom dubljem i dugoročnijem pozitivnom društvenom dejstvu dostignuća iz sfere teorijskih nauka, filozofije, te tzv. „lepih umetnosti“.
( Dragan Jakovljević )